نایب گرفتن در حج برای بیمار یا شخص پیر و ناتوان
فهرست این نوشتار:
استنابه براى عاجز از حج با استقرار
83- اگر مستطيع، براى حج اقدام نكند تا در اثر پيرى يا بيمارى نتواند حج به جا آورد و اميد خوب شدن هم نداشته باشد، واجب است نايب بگيرد.[1]
[1] ( 1). تفصيل نظر آيات عظام در مسأله قبل گذشت.
آية اللَّه بهجت: بر چنين شخصى واجب نيست به حج برود ولى نايب گرفتن بر او واجب است على الأظهر و براى تفصيل آن به حاشيه مسأله 86 مراجعه شود.
پيدايش مرض شديد قبل از انجام حج
84- اگر فردى قبل از انجام حج- مثلًا در مدينه- دچار مرض شديد شود، چنانچه[1] سال اول استطاعت او است و قدرت بر اعمال، حتى به نحو اضطرارى را نداشته باشد،[2] از استطاعت خارج شده؛[3] و اگر با اين حال بخواهند او را به مكه ببرند، بايد براى ورود به مكه محرم شود و با انجام اعمال عمره مفرده ولو اضطرارى آن، از احرام خارج شود.
شخص فوق چنانچه سال اول استطاعت او نباشد و حج براو مستقر بوده، اگر مأيوس از خوب شدن باشد، بايد نايب بگيرد.
اگر براى اين شخص، انجام اعمال حج تمتع- ولو به نحو اضطرار و انجام اضطرارى اعمال- ممكن باشد، لازم است محرم شود و هر مقدار از اعمال را كه مىتواند ولو با كمك گرفتن از ديگرى، انجام دهد، و هر مقدار را كه نمىتواند، نايب بگيرد، ولى براى وقوفين، استنابه كافى نيست.
[1] ( 2). آية اللَّه بهجت: حكم استنابه در مسأله 86 آمده است.
[2] ( 3). آية اللَّه تبريزى، آية اللَّه خويى: اگر توانايى مباشرت اعمال حج را ندارد ولو بهاينكه براى بعض اعمالنايب بگيرد، از استطاعت افتاده است. ولى اگر ثروتمند است و ديگر هيچگاه توانايى مباشرت اعمال حج را ندارد و يا مشقّت دارد، بايد براى حج نايب بگيرد و وجوب نايب گرفتن، مانند وجوب حج، فورى است.( مناسك، م 63).
آيات عظام: صافى، گلپايگانى و مكارم: و قدرت بر نايب گرفتن هم ندارد.
[3] ( 4). آية اللَّه خويى: … ولى اگر دارا و ثروتمند است و اميد به بهبودى ندارد يا حج بر او حرجى است بايدنايب بگيرد.
آية اللَّه سيستانى: اگر توانايى مباشرت اعمال حج را ندارد و نايب هم نمىتواند بگيرد، از استطاعت افتاده است ولى اگر تمكّن مالى دارد و توانايى مباشرت اعمال حج را ندارد يا دشوار و با مشقّت است و اميد به بهبودى ندارد بايد نايب بگيرد.( مناسك، مسأله 63).
حصول مرض بعد از عمره تمتع
85- اگر حج گزار بعد از انجام عمره تمتع مريض شود و نتواند اعمال حج را بجا آورد و به وطن باز گردد، چنانچه سال اوّل استطاعت او بوده، وجوب حج در سال بعد، به دارا بودن استطاعت در آن زمان بستگى دارد؛[1] ولى اگر حج بر او مستقر باشد، چنانچه مأيوس از خوب شدن باشد، بايد در همان سال با امكان،[2] يا سال بعد،[3] نايب بگيرد؛ و اگر اميد بهبودى داشته باشد،[4] نمى تواند نايب بگيرد و بايد خودش بعد از بهبودى، حج و عمره تمتع را انجام دهد.
[1] ( 1). آية اللَّه بهجت: براى حكم استنابه، به مسأله 86 مراجعه شود. و عمره او مفرده مىشود و احتياطاً بايدطواف نساء به جا آورد( مستفاد از سؤال 136 مناسك).
آيات عظام تبريزى، صافى، گلپايگانى: مگر آنكه ثروتمند باشد و مباشرت اعمال را نتواند بكند، پس بنابر احتياط بايد نايب بگيرد.
آية اللَّه خويى: مگر آنكه ثروتمند باشد و مباشرت اعمال را نتواند بكند يا براى او مشقت داشته باشد و اميد به بهبودى نداشته باشد كه در اين صورت بايد براى حج نايب بگيرد. و وجوب نايب گرفتن مانند وجوب حج فورى است.( مناسك، مسأله 63 و قبل از مسأله 151).
آية اللَّه سيستانى: اگر از انجام حج متمكن نبوده، وظيفه او بنابر احتياط واجب اين بوده است كه عمره تمتع را بدل به عمره مفرده كند و طواف نساء را انجام دهد، و اكنون اگر بازگشت براى او مقدور نيست احتياطاً بايد براى طواف نساءنايب بگيرد.( مناسك، ذيل مسأله 151 و ملحق مناسك، س 92).
[2] ( 2). آية اللَّه فاضل: و اگر نشد سال بعد.
[3] ( 3). آية اللَّه مكارم: در همان سال و اگر ممكن نشد در سالهاى بعد.
[4] ( 4). آية اللَّه صافى، آية اللَّه گلپايگانى: بنابر احتياط در اين صورت هم نايب بگيرد و اگر بعداً رفع عذر شد و داراى شرايط بود احتياطاً خودش نيز حج را انجام دهد.( مناسك عربى، ص 32، مسأله 90).
استقرار حج و عدم امكان مسافرت با هواپيما
86- اگر شخصى حج بر او مستقر شده ولى به جهت كسالت، مسافرت با هواپيما، براى او مقدور نباشد و غير از هواپيما وسيله ديگرى ممكن نباشد، نمى تواند نايب بگيرد[1] و بايد خودش در وقت تمكن، به حج برود؛ و اگر متمكن نشد تا فوت شد، بايد از تركه اش براى او حج بجا آورند؛ ولى اگر حج بر او مستقر نبوده، در فرض مزبور، مستطيع نيست [2].
[1] ( 5). آية اللَّه بهجت: در صورت استقرار حج، با فرض يأس از زوال عذر، واجب است استنابه نمايد و با اميد زوال عذر، احوط جمع بين استنابه فورى و لوازم مناسب با احتياط در آن است، و با زوال عذر احوط اعاده با مباشرت است و با تبديل اميد زوال عذر به يأس از آن احوط تجديد استنابه است و با استمرار عذر تا وقت وفات، احوط براى غير مأيوس قضاى از او با تكرار استنابه است. و اما در صورت عدم استقرار حج، پس با فرض يأس از زوال عذر، اظهر وجوب فورى استنابه است و با اميد زوال عذر، احتياط مستحب اين است كه فوراً استنابه كند كه با زوال عذر اعاده با مباشرت مىنمايد و احتياط در بقيه بر همان نحو است كه ذكر شد( كتاب حج، ص 18 و 19).
آية اللَّه تبريزى: اگر اطمينان به تمكن از مباشرت نداشته باشد، بنابراحتياط واجب است كه براى خود نايب بگيرد و چنانچه مىداند متمكن از مباشرت نمىشود بايد نايب بگيرد و همچنين در فرض بعدى بايد بنا بر احتياط نايب بگيرد و وجوب نايب گرفتن مانند وجوب حجّ فورى است.
آية اللَّه خامنه اى: واجب است تا آنجا كه امكان دارد خودش به حج برود و اگر حج به سبب مرضى كه اميد زوالش نيست يا پيرى يا اسباب ديگر، براى او مشقت دارد، واجب است نايب بگيرد.
آية اللَّه خويى، آية اللَّه سيستانى: اگر اميد به تمكن از مباشرت نداشته باشد، واجب است كه براى خود نايب بگيرد.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
آية اللَّه مكارم: اگر اميد بهبودى نداشته باشد مىتواند نايب بگيرد.
[2]. ( 1). تفصيل اين مسأله در ذيل مسأله 82 استطاعت گذشت.
حصول عجز و بيمارى و مسأله استنابه
92- كسى كه از نظر مالى مستطيع بوده و براى حج ثبت نام كرده، ولى در سال جارى كه زمان اعزام وى رسيده، پزشكىِ حج به دليل بيمارى و يا كهولت سنّ به او اذن حج نداده است؛ الف: آيا هنوز مستطيع است و حج بر وى واجب مىباشد؟ ب: آيا تا وقتى زنده است، مىتواند نايب بگيرد؟[1]
[1] ( 2). آية اللَّه بهجت: الف: اگر در سال اولى كه مستطيع شده بدون تأخير ثبت نام نموده و حال زمان اعزام او رسيده، در حالى كه توانايى جسمى ندارد از آن كشف مىشود كه مستطيع نبوده و اگر تأخير كرده بوده بطوريكه اگر اقدام مىكرد قبل از مريض شدن مىتوانست حج بجا آورد بر او مستقر شده و از قبل در حكمِ مستطيع است.
ب: در صورتى كه مستطيع بوده و از توانايى خود نااميد باشد، بايد فوراً نايب بگيرد و اگر در صورت استنابه رفع مانع شد وجوب اعاده با بقاء استطاعت بلكه مطلقاً احوط است.
آية اللَّه خامنه اى: الف: مستطيع نيست.
ب: استنابه واجب نيست.
آية اللَّه سيستانى: چنانچه از نظر بدنى مستطيع نباشد و از حصول استطاعت تا آخر عمر مأيوس باشد، بايد نايب بگيرد، و همچنين است در صورتى كه استطاعت بدنى داشته باشد و لكن راهى براى رفتن به حج نداشته باشد، حتّى تا آخر عمر.
آية اللَّه صافى: احتياط واجب در صورت بقاى استطاعت مالى، اين است كه شخص مذكور، در حال حيات خود كسى را از طرف خود بفرستد كه حج نمايد و بهتر بلكه احتياط مستحب اين است كه در اين صورت كسى را به نيابت بفرستد كه اوّلين مرتبه حجّ او باشد و اگر استطاعت مالى او باقى نيست، در صورتى كه در سنوات گذشته به غير از طريق ثبت نام براى حج، امكان تشرّف به حج براى او در آن سال ها نبوده است و فعلًا كه امكان حاصل شده استطاعت مالى ندارد، حج بر او واجب نيست.
آية اللَّه نورى: الف: اگر در سال هاى سابق حج بر او مستقر نبوده، در فرض سؤال مستطيع نيست.
ب: نيابت لازم نيست.
آية اللَّه تبريزى: چنانچه شخص مزبور تمكّن از رفتن به حج- ولو از طريق آزاد- را دارد، بايد به حج برود و اگر به علت بيمارى يا كهولت سن، خودش نمىتواند به حجّ برود. بنابراحتياط واجب بايد كسى را بفرستد كه از طرف او حج انجام دهد.
آية اللَّه فاضل: الف: چنانچه قبلًا حج بر او مستقر نبوده، در فرض مزبور مستطيع نمىباشد و حج بر او واجب نيست.
ب: نيابت گرفتن براى حجّ مستحبى مانعى ندارد ولى كسى كه قبلًا حج بر او مستقر شده و فعلًا توانايى انجام آن را ندارد، نمىتواند نايب بگيرد مگر اينكه مأيوس از رفع عذر باشد.
آية اللَّه مكارم: چنانچه استطاعت او تنها از طريق ثبت نام حاصل شده است و اكنون كه نوبت او رسيده از نظر جسمى توان ندارد، مستطيع نمىباشد ولى اگر از طريق آزاد هم مىتوانسته به حج برود و نرفته مستطيع است و بايد نايب بگيرد تا از سوى او حج بجا آورد.
آية اللَّه صافى: احتياط واجب در صورت بقاء استطاعت مالى اين است كه شخص مذكور، در حال حيات خود كسى را از طرف خود بفرستد كه حج نمايد و بهتر بلكه احتياط مستحب اين است كه دراين صورت كسى را به نيابت بفرستد كه اوّلين مرتبه حجّ او باشد و اگر استطاعت مالى او باقى نيست در صورتى كه در سنوات گذشته به غير از طريق ثبت نام براى حج امكان تشرّف به حج براى او در آن سال ها نبوده است و فعلًا كه امكان حاصل شده استطاعت مالى ندارد حجّ بر او واجب نيست.
2- افراد مريض و ناتوان
103- كسى كه به واسطه مريضى يا پيرى، قدرت رفتن به حج را ندارد، يا رفتن، براى او حرج و مشقت دارد، اگر حج بر او مستقر شده باشد، در صورتى كه اميد خوب شدن و قدرت پيدا كردن نداشته باشد، واجب است نايب بگيرد؛ و به احتياط واجب، بايد فوراً نايب بگيرد؛ و اگر حج بر وى مستقر نشده باشد، اقوى عدم وجوب استنابه است.[1]
[1] ( 2). آية اللَّه بهجت: به مسأله 86 مراجعه شود.
تفصيل اين مسأله ذيل مسأله 93 گذشت.
منبع: سایت هدانا برگرفته از مناسك حج با حواشى و مطابق با فتاوای دوازده نفر از مراجع معظم تقلید/ متن اصلی از رساله امام خمینی و مُحشی حضرات آیات: خامنه ای، سیستانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی، وحید خراسانی، بهجت،فاضل ، خویی، گلپایگانی، تبریزی.
ویژه نامه احکام جامع سایت هدانا
