نقش باورهای اعتقادی در استحکام خانواده

حجت الاسلام کشمیری

برخورداری زن و شوهر از باورهای دینی مستحکم،در تحکیم روابط اعضای خانواده تأثیر بسزایی دارد و بی‌بهره ماندن بعضی خانواده‌ها از این باورها، در همه مراحل مشکلات متعددی در پی دارد که قرآن در سوره مبارکه سوره طه آیه ۱۲۴از آن به زندگی تنگ و سخت یاد می‌کند.

یاد خدا مایه آرامش جان، تقوا و شهامت است و فراموش کردن او مایه اضطراب و ترس و نگرانى است.بنابراین ترک باورهای دینی، آرامش و لذت را از زندگی سلب می‌کند و موجب اضطراب و حسرت می‌شود، هر چند فرد از مزایای مادی خوبی برخوردار باشد. پژوهش های روانشناختی متعددی تأثیر اعتقادات دینی بر کسب آرامش و دوری از تنش را نشان می‌دهند.(کتاب خانواده؛ سالاری؛ ص ۱۰۹)

 

 

ابو بصیر، از امام جعفر صادق علیه السلام روایت کرده است در قول خداى عزّوجلّ:«وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً»، آن حضرت فرمود: «مقصود از ذکر، ولایت امیر المؤمنین علیه السلام است».

تحفة الأولیاء (ترجمه أصول کافى)، ج‏2، ص: 501

 

نقش توحید باوری در استحکام خانواده:

مهمترین باور دینی، ایمان به خدا و یکتا پرستی است.توحید و خدا پرستی موجب می‌شود نگرش فرد به همه هستی و زندگی انسان، هدف‌دار و معنادار باشد و در رفتارها و زندگی خانوادگی با انسجام، وحدت رویه و آرامش عمل کند.    ” الَّذِینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ”. اطمینان به معناى سکون و آرامش است، و اطمینان به چیزى به این است که آدمى با آن دلگرم و خاطر جمع شود.[ ترجمه تفسیر المیزان    ج‏11    483]

 

توجه به صفات خداوند از جمله رحمت و مهربانی، قدرت بی‌پایان، حمایت و کافی بودن برای مخلوقات خود از جمله انسانها ، آثار مثبت و سازنده‌ای بر زندگی فردی و خانوادگی دارد و زمینه پیشگیری و حل بسیاری از مشکلات را فراهم می‌کند.

 

از آثار ایمان و اعتقاد به خدا، توکل به خدا است یعنی اعتماد و تکیه کردن بر قدرت بینهایت او در همه امور زندگی، توکل بر خدا باعث تقویت اراده و کم اثر کردن عوامل مخل روانی شده و فرد را در کوشش برای حل مشکلات زندگی و رسیدن به تعادل و سازگاری، تواناتر می‌کند.

 

نقش حالت صبر و رضا در حل مشکلات خانوادگی:

یکی دیگر از آثار ایمان به خدا، تسلیم و رضا به مقدرات الهی است. این حالت بسیار زیبا و ارزشمند میتواند در تحمل و حل بسیاری از مشکلات بخصوص حوادثی که از کنترل انسان خارج است مثل سیل، زلزله، مرگ و بیماریهای لاعلاج، بسیار راهگشا و مفید باشد. حالت رضایت موجب می‌شود اعضای خانواده مشکلات را در زندگی، مثبت و تکامل بخش تلقّی کنند و زمینه سازگاری با چنین حوادث بازگشت ناپذیری را فراهم کرده و اختلافات ناشی از این حوادث را آسانتر حل کنند. در برخی از پژوهشهای روانشناسی، دین را مهمترین عامل ثبات و پایداری خانواده اعلام کرده است.[1]

 

امام صادق (ع) فرمود: سَرِ طاعت خدا صبر و رضاى از خدا است، نسبت بدان چه خوشاید بنده را یا بد آید و هیچ بنده‏اى از خدا راضى نباشد در آنچه خوش دارد یا بد دارد، جز آنکه براى او بهتر است هم در آنچه خوش دارد و هم در آنچه بد دارد. عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ، قَالَ: «رَأْسُ طَاعَةِ اللَّهِ‏ الصَّبْرُ وَ الرِّضَا عَنِ اللَّهِ فِیمَا أَحَبَّ الْعَبْدُ أَوْ کَرِهَ، وَ لَا یَرْضى‏ عَبْدٌ عَنِ اللَّهِ فِیمَا أَحَبَ‏ أَوْ کَرِهَ إِلَّا کَانَ خَیْراً لَهُ فِیمَا أَحَبَّ أَوْ کَرِهَ». أصول الکافی / ترجمه کمره‏ اى، ج۴، ص: ۱۹۱

در هر موجودی مرکز فرماندهی و کنترل، سر او است. این تشبیهی که امام صادق علیه السلام فرمودند نشان دهنده اهمیت صبر در راه خدا و راضی بودن به آنچه که خدا مقدر فرموده، است.

اطاعت از خدا بدون حالت صبر و رضا، مانند موجود بدون سر، بی‌اثر و ناقص است.

 

نقش باور به عدالت خدا در حل مشکلات خانوادگی:

توجه به عدالت خدا و اینکه هیچگونه ظلمی در حق هیچ موجودی نمی‌کند، زمینه شناختی برای مهار رفتاری اعضای خانواده فراهم می‌کند و هر چه این حالت قوی‌تر باشد مشکلات خانوادگی و فردی کمتر خواهد بود، و چنین افرادی به ناظر و داور بیرونی برای حل مشکلات نیاز نخواهند داشت؛ علامه طباطبایی ره در تفسیر المیزان در ذیل آیه ۴۰ سوره مبارکه نسا میفرمایند:   ” إِنَّ اللَّهَ لا یَظْلِمُ مِثْقالَ ذَرَّةٍ” کلمه (مثقال) به معناى وزن است، و کلمه (ذره) به معناى کوچک‏ترین مورچه قرمز است، و یا به معناى تک غبارى است که در هوا معلق است، و به چشم دیده نمی‌‏شود[ترجمه تفسیر المیزان، ج۴، ص: ۵۶۵].خدا حتی به اندازه سنگینی این چنین ذره‌ای هم به کسی ظلم نمی‌کند.

سوال مهم :

چرا خداوند به هیچ موجودی ظلم نمی‌‏کند؟

جواب :

دلیل آن روشن است زیرا ظلم و ستم معمولا یا بر اثر جهل است و یا احتیاج و یا کمبودهاى روانى، کسى که نسبت به همه چیز و همه کس عالم و از همه بی ‏نیاز و هیچ کمبودى در ذات مقدس او نیست، ظلم کردن در باره او ممکن نیست نه اینکه نمی‌‏تواند ظلم کند و نه اینکه ظلم و ستم در مورد او متصور نباشد (آن چنان که طایفه اشاعره تصور کرده‏ اند) بلکه در عین توانایى به خاطر اینکه حکیم و عالم است از ظلم کردن، خوددارى می‌نماید و هر چیز را در جاى خود در این جهان پهناور هستى قرار می‌‏دهد، و با هر کس طبق شایستگى و اعمالش رفتار می‌‏کند.[تفسیر نمونه، ج‏۳، ص: ۳۹۱]

 

نقش اعتقاد به نبوّت و امامت در حل مشکلات خانواده:

در زندگی انسان، نقش اعتقاد به اصل نبوت و امامت را میتوان در دو بعد بررسی کرد: ۱- آموزش امور دینی:

راه منحصر به فرد شناخت تعالیم و احکام دین، بعد از کلام خداوند، سخنان پیامبر (ص) و جانشینان بر حق ایشان است.

۲-  الگوگیری از اولیای دین و معصومین علیهم السلام:

فهم درست دستورات معصومین علیهم السلام و پیاده سازی در زندگی، نقش اساسی در حل مشکلات خانوادگی دارد.

اصل همانند سازی که در ضمن تقلید و الگو گیری از کودکی در انسان وجود دارد، عامل اساسی یادگیری است،به گونه‌ای که برای کودکان تقلید از الگوهای شایسته، هنگام حل مشکل یا در رویارویی با محیط اطراف، تأثیر بسیار مثبتی دارد. [روانشناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی ج۲ ص۵۵۵]

رفتار اولیای دین و معصومین علیهم السلام از اولین تا آخرین مرحله زندگی خانوادگی درس آموز و بسیار راهگشا است؛ مانند: گزینش همسر، مهریه و جهیزیه، مراسم ازدواج، آداب معاشرت در همه ابعاد، روش برخورد با فرزندان، همچنین برخورد با والدین و حتی آخرین دیدارها و توصیه ها در زندگی دنیا.

 

 

مهمترین اثرات باور به معاد در زندگی:

اعتقاد به زندگی بعد از مرگ، حسابرسی اعمال در روز قیامت و پاداش و مجازات افراد بر اساس رفتارهایشان، در همه ابعاد زندگی تأثیر می‌گذارد؛ مهمترین اثرات باور به معاد از این قرار است:

 

۱- هدف دار شدن زندگی:

 بخشی از مشکلات و اضطراب ها و نگرانی ها در اثر احساس بی‌هدفی و پوچی در زندگی است. اعتقاد به زندگی اخروی، خانواده را متوجه اهداف عالی و پایداری می‌کند که موجب پیوند عمیقتر اعضای خانواده می‌شود، دیده می‌شود در خانواده های برخوردار از این باور با وجود مشکلات شدید مانند معلولیتها، افراد سالهای متمادی از هم حمایت عاطفی کرده و احساسی رضایت بخش از زندگی دارند.

۲- ایجاد انگیزه در افراد و تشویق آنها:

 در آیات قرآن و کلمات اولیای دین علیهم السلام به پاداشها و نعمت های بسیار لذت بخشی اشاره شده که در ازای انجام وظایف الزامی و غیر الزامی خانوادگی به فرد داده می‌شود.[مانند آیه 70-72 سوره مبارکه زخرف]

۳- نقش باور به معاد در مقابله مناسب با مشکلات:

خانواده ای که به فقدان عزیزی یا معلولیت شدید یا مشکلات شدید اقتصادی دچار می‌شود، در محدوده زندگی دنیوی بهترین چیزی که فرد را در رویارویی با مشکل و کسب آرامش روانی کمک می‌کند همین باور به معاد و پاداش های اخروی تحمل این سختی ها است.[مراجعه شود به الکافی ج۲، ص: ۲۶۲ و بحار الأنوار (ط – بیروت)، ج۷، ص: ۱۸۳]

 

نقش بازدارنده [اعتقاد به معاد] در خانواده:

بسیاری از مشکلات خانواده به عدم مهار رفتار‌هایی باز می‌گردد که افراد را به تجاوز به حقوق و حریم دیگران، تحمیل و زور گویی به دیگران و پرخاشگری می‌کشاند. باور به معاد و یادآوری عذاب‌ها و عواقب بد تعدّی به حقوق دیگران و عدم انجام وظایف، تا حدودی زیادی جلوی رفتار‌های نامناسب را می‌گیرد.[مانند آیه۶ سوره تحریم]

در کلام معصومین (علیهم السلام) هم به عواقب بد رفتاری با همسر و بد اخلاقی با خانواده اشاره شده است. رسول خدا (ص) به کسانی که همسر خود را سیلی می‌زنند هشدار سختی داده است: هر مردی که یک سیلی به همسر خود بزند، خداوند مأمور منابع آتش را أمر می‌کند که هفتاد سیلی آتشین به او بزنند، و هر مردی که دست در موهای همسر مسلمان خود کند و بکشد، میخ‌های آتشین بر کف دستان او زده می‌شود.

قَالَ رَسُولِ اللَّهِ ص: فَأَیُّ رَجُلٍ لَطَمَ امْرَأَتَهُ لَطْمَةً أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَالِکاً خَازِنَ النِّیرَانِ فَیَلْطِمُهُ عَلَى حُرِّ وَجْهِهِ سَبْعِینَ لَطْمَةً فِی نَارِ جَهَنَّمَ وَ أَیُّ رَجُلٍ مِنْکُمْ وَضَعَ یَدَهُ عَلَى شَعْرِ امْرَأَةٍ مُسْلِمَةٍ سُمِّرَ کَفُّهُ‏ بِمَسَامِیرَ مِنْ نَارٍ… مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج‏۱۴، ص:۲۵۰.