فرق فقير و مسكين از جهت فقهي چيست

در نوشتار قبل موارد مصرف زکات فطره همراه با شرایط فقیر برای پرداخت فطریه مطرح شد، از اینجا کلیک کنید و مطالعه نمایید.

 

استفتاء سايت هدانا از دفتر مقام معظم رهبري

شماره استفتاء: ۵۵۸۳۹۵

-(انسان مى‏ تواند زكات را در هشت مورد استفاده كند ، دو مورد از آن موارد، فقير و مسكين شيعه هستند).

1-فقير شيعه، و فقير كسى است كه مخارج سال خود و عيالاتش را ندارد و كسى كه صنعت يا ملك يا سرمايه‌‏اى دارد كه مى تواند مخارج سال خود را بگذراند فقير نيست.
2-مسكين شيعه، و مسکين كسى است كه از فقير سخت‏تر مى‌‏گذراند.

تبصره:

-در زكات فطره، عدالتِ گيرنده لازم نيست؛ ولى به كسى كه آشكارا گناه كبيره انجام مى‌‏دهد، بنابر احتياط نبايد زكات فطره داد.

---

 

تفسير نمونه-ج8

در میان مفسران گفتگو است که: آیا فقیر و مسکین، مفهوم واحدى دارند، و به عنوان تأکید در آیه فوق ذکر شده اند؟ بنابراین، مصارف زکات، هفت مصرف خواهد بود.
و یا این که دو مفهوم مخالف دارند؟
غالب مفسران و فقهاء، احتمال دوم را پذیرفته اند، ولى در میان طرفداران این عقیده نیز، در تفسیر این دو کلمه، گفتگوهاى زیادى است، اما آنچه نزدیک تر به نظر مى رسد، این است که:
«فقیر» به معنى کسى است که، در زندگى خود کمبود مالى دارد، هر چند مشغول کسب و کارى باشد، و هرگز از کسى سؤال نکند،

اما «مسکین» کسى است که: نیازش شدیدتر است و دستش از کار کوتاه است، و به همین جهت، از این و آن سؤال مى کند.
شاهد این موضوع، نخست، ریشه لغت «مسکین» است که، از ماده «سکون» گرفته شده، گویا چنین کسى بر اثر شدت فقر، ساکن و زمین گیر شده است.
و دیگر، ملاحظه موارد استعمال این دو کلمه در قرآن، که معنى فوق را تأئید مى کند، از جمله در این آیات چنین مى خوانیم: أَوْ مِسْکیناً ذا مَتْرَبَة: «یا مسکین خاک نشینى را اطعام کند».(1)
وَ إِذا حَضَرَ الْقِسْمَةَ أُولُوا الْقُرْبى وَ الْیَتامى وَ الْمَساکینُ فَارْزُقُوهُم: «هر گاه خویشاوندان، یتیمان و مسکینان، در موقع تقسیم ارث، حضور یابند، چیزى از آن به آنها ببخشید».(2)
از این تعبیر استفاده مى شود: منظور از مساکین، سائلانى هستند که گاه در این مواقع، حضور مى یابند.
وَ أَنْ لایَدْخُلَنَّهَا الْیَوْمَ عَلَیْکُمْ مِسْکین: «امروز هیچ مسکینى نباید در محوطه زراعت شما حضور یابد»!(3) که اشاره به سائلان است.
همچنین تعبیر به «اطعام مسکین» یا «طعام مسکین»، در آیات متعددى از قرآن، که نشان مى دهد: مساکین افراد گرسنه اى هستند که، حتى نیاز به یک وعده غذا دارند.
در حالى که، در مواردى از استعمال کلمه «فقیر» در قرآن، به خوبى استفاده مى شود: افراد آبرومندى که، هرگز روى سؤال ندارند، اما گرفتار کمبود مالى هستند، در مفهوم این کلمه واردند، مانند آنچه در سوره «بقره» آیه 273 دیده مى شود: لِلْفُقَراءِ الَّذینَ أُحْصِرُوا فی سَبیلِ اللّهِ لایَسْتَطیعُونَ ضَرْباً فِی الأَرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِیاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ:
«انفاق براى فقیرانى است که، در راه خدا گرفتار شده اند، و آن چنان ظاهر خویش را حفظ مى کنند که، جاهل از شدت عفت نفس آنان، چنین مى پندارد غنى و بى نیازند».
از همه اینها گذشته، در روایتى «محمّد بن مسلم» از امام صادق(علیه السلام) یا امام باقر(علیه السلام)نقل کرده:

از آن حضرت درباره «فقیر» و «مسکین» سؤال کردند، فرمود: الْفَقِیرُ الَّذِی لایَسْأَلُ وَ الْمِسْکِینُ الَّذِی هُوَ أَجْهَدُ مِنْهُ الَّذِی یَسْأَلُ:
«فقیر کسى است که سؤال نمى کند، و مسکین حالش از او سخت تر است، و کسى است که از مردم سؤال و تقاضا مى کند».(4)
همین مضمون، در حدیث دیگرى از «ابو بصیر» از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است،(5) و هر دو در مفهوم فوق صراحت دارند.
البته، پاره اى از قرائن گواهى بر خلاف آنچه در بالا گفتیم مى دهد، ولى هر گاه مجموع قرائن موجود را در نظر بگیریم، روشن مى شود: حق همان است که در بالا گفته شد.

 تفسير نمونه-ج8-
1 ـ بلد، آیه 16.    2 ـ نساء، آیه 8.     3 ـ قلم، آیه 24.     4 ـ «وسائل الشیعه»، جلد 6، صفحه 144، ابواب المستحقین للزکاة و وقت التسلیم و النیة، باب اول: باب اصناف المستحقین و…، حدیث 2 (جلد 9، صفحه 210، حدیث 11857، چاپ آل البیت) ـ «کافى»، جلد 3، صفحه 502، حدیث 18 (دار الکتب الاسلامیة) ـ «بحار الانوار»، جلد 93، صفحه 57، حدیث 3.    5 ـ «کافى»، جلد 3، صفحه 501، حدیث 16 (دار الکتب الاسلامیة) ـ «وسائل الشیعه»، جلد 9، صفحه 210، حدیث 11858 (چاپ آل البیت).