نامه و دستورالعمل عرفانی آخوند ملا حسینقلی همدانی

عالم ربانی و عارف زاهد، مرحوم آخوند ملّا حسینقلی همدانی (قدس سرّه) در نامه‌اش به یکی از علمای تبریز چنین می‌نویسد:

«بسم اللّه الرحمن الرحیم. الحمد للّه ربّ العالمین و الصلاة و السّلام علی محمد و آله الطاهرین و لعنة اللّه علی اعدائهم اجمعین.

مخفی نماناد بر برادران دینی که بجز التزام به شرع شریف، در تمام حرکات و سکنات و تکلمات و لحظات و غیرها راهی به قرب حضرت ملک الملوک جلّ جلاله نیست، و به خرافات ذوقیه اگرچه ذوق در غیر این مقام خوب است «كما دأب الجهال و الصوفيه خذلهم اللّه» راه رفتن لا یوجب الّا بعدا. حتی شخص هرگاه ملتزم به نزدن شارب و نخوردن گوشت بوده باشد، اگر ایمان به عصمت ائمه اطهار صلوات اللّه علیهم آورده باشد، باید بفهمد از حضرت احدیث دور خواهد شد و هکذا در کیفیت ذکر، بغیر ما ورد عن السادات المعصومین علیهم السّلام، عمل نماید. بناء علی هذا باید مقدم بدارد شرع شریف را و اهتمام نماید هرچه در شرع شریف اهتمام به آن شده و آنچه این ضعیف از عقل و نقل استفاده نموده‌ام این است که اهمّ اشیاء از برای طالب قرب، جدّ و سعی در ترک معصیت است. تا این خدمت را انجام ندهی نه ذکرت و نه فکرت، به حال قلبت فایده‌ای نخواهد بخشید.

چرا که پیشکش و خدمت کردن کسی که با سلطان در مقام عصیان و انکار است بی‌فایده خواهد بود. نمی‌دانم کدام سلطان، اعظم از این سلطان عظیم الشأن است، و کدام نقار اقبح از نقار با اوست؟!.

فافهم ممّا ذکرت ان طلبک المحبة الالهیه مع کونک مرتکبا للمعصیة امر فاسد جدّا و کیف یخفی علیک کون المعصیة سببا للنفرة و کون النفرة مانعة الجمع مع

المحبّة و اذا تحقق عندک ان ترک المعصیة اول الدین و آخره و ظاهره و باطنه فبادر الی المجاهدة و اشتغل بتمام الجدّ فی المراقبة من اول قیامک من نومک فی جمیع آناتک الی نومک و الزم الادب فی مقدس حضرته و اعلم انک بجمیع اجزاء وجودک ذرة ذرة اسیر قدرته وراع حرمة شریف حضوره و اعبده کأنک تراه فان لم تکن تراه فانّه یراک و التفت دائما الی عظمته و حقارتک و رفعته و دنائتک و عزته و ذلّتک و غناه و حاجتک و لا تغفل عن شناعة غفلتک عنه جلّ جلاله مع التفاته الیک دائما و قم بین یدیه مقام العبد الذلیل الضعیف و تبصبص تحت قدمیه بصبصة الکلب النحیف. اولا یکفیک شرفا و فخرا انّه اذن لک فی ذکر اسمه العظیم. بلسانک الکثیف الذی نجّسته قاذورات المعاصی.

پس ای عزیز چون این کریم رحیم زبان را مخزن کوه نور یعنی ذکر شریف قرار داده بی‌حیائی است که مخزن سلطان را آلوده به نجاسات و قاذورات غیبت و دروغ و فحش و اذیت و غیرها من المعاصی نمودن. مخزن سلطان باید محلش پر عطر و گلاب باشد، نه نجس مملو از قاذورات. و بی‌شک چون دقت در مراقبت نکرده‌ای نمی‌دانی که از جوارح سبعه یعنی گوش و زبان و چشم و دست و پا و بطن و فرج چه معصیتها می‌کنی و چه آتشها روشن می‌نمایی؟! و چه فسادها در دین خودت برپا می‌کنی؟! و چه زخمهای منکر به سیف و سنان زبانت به قلبت می‌زنی؟! اگر نکشته باشی بسیار خوب است. اگر بخواهم شرح این مفاسد را بیان نمایم در کتاب نمی‌گنجد. در یک ورق چه می‌توانم بکنم. تو که هنوز جوارحت را از معاصی پاک نکرده‌ای چگونه منتظری که در شرح احوال قلب چیزی به تو بنویسم. پس البدار، الی التوبة الصادقة. ثم العجل العجل فی الجدّ و المراقبه.

خلاصه بعد از سعی در مراقبت، البته طالب قرب، بیداری و قیام سحر را از دست ندهد. و نماز شب را با آداب و حضور قلب بجا بیاورد. و اگر وقتش زیادتر باشد به ذکر یا فکر مناجات مشغول بشود، لیکن قدر معینی از شب باید مشغول ذکر با حضور بشود. در تمام حالاتش خالی از حزن نبوده باشد. اگر ندارد تحصیل نماید به اسبابش. و بعد از فراغ، تسبیح سیده نساء و دوازده مرتبه سوره توحید و ده مرتبه لا اله الا اللّه وحده لا شریک له، له الملک- الی آخر- و صد مرتبه لا اله الا اللّه و هفتاد مرتبه استغفار بخواند و قدری از قرآن شریف تلاوت نماید و دعای معروف صباح: اعنی یا من دلع لسان الصباح- الی آخر- البته خوانده شود و دائما با وضو باشد و اگر بعد از هروضو دو رکعت نماز بخواند، بسیار خوب است.

بسیار ملتفت باشد که به هیچ وجه اذیتش به غیر نرسد. و در قضاء حوائج مسلمین لا سیّما علماء و لا سیّما اتقیائهم سعی بلیغ نماید. و در هرمجلس که مظنّه وقوع در معصیت است البته البته اجتناب نماید، بلکه مجالست با اهل غفلت بغیر شغل ضرورت مضر است. اگرچه از معصیت خالی بوده باشد. کثرت اشتغال به مباحات و شوخی بسیار کردن و لغو گفتن و گوش به اراجیف دادن قلب را می‌میراند.

اگر بی‌مراقبت مشغول به ذکر و فکر بشود بی‌فایده خواهد بود. اگرچه حال هم بیاورد. چرا که حال دوام پیدا نخواهد کرد. گول حالی را که ذکر بیاورد، بی‌مراقبه نباید خورد، زیاده طاقت ندارم، بسیار التماس دعا از همه شماها دارم. این حقیر کثیر التقصیر و المعاصی را، فراموش ننمایید. و در شب جمعه صد مرتبه و در عصر روز جمعه صد مرتبه سوره قدر بخواند»[70].

[70]- تذكرة المتقين/ ص 207.
*امينى، ابراهيم، خودسازى (تزكيه و تهذيب نفس)، 1جلد، شفق – قم، چاپ: هشتم.