راههای افزایش تمرکز در دانش آموزان

سوال: برای کسب تمرکز هنگام مطالعه چه کنیم؟

پاسخ حجت الاسلام مهدی طاها

راهکارها و تکنیک های فراوانی برای تمرکز کردن وجود دارد، یکی از راههای اساسی برای آرامش و تمرکز یاد خداست، هر چقدر ایمان ما و فرزندان ما به خدا بالاتر باشد، آرامش و تمرکز بالاتری خواهیم داشت. قرآن كريم می فرماید:

الَّذينَ آمَنوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلوبُهُمْ بِذِكْرِ اللّهِ أَلا بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلوبُ،سوره رعد، آيه 28. آنان كه ايمان آورده اند و دل هايشان به ياد خدا مطمئن (و آرام) است، به راستى با ياد خدا، دل ها آرامش مى يابد.

در روانشناسی امروزی هر چند بر نقش مذهب تاکید می کنند، اما بخاطر ریشه های سکولار و دور از خدا هنوز نتوانسته اند بدرستی نقش دین را در بهتر شدن همین دنیای ما بفهمند، متاسفانه دانشگاه های اسلامی ما که باید این خلاء ها را پر کنند و تولید کنند روانشناسی اسلامی باشند، شاهدیم که نوعا هضم کننده برخی فرآوری های نادرست غربی ها شده اند!. 

از منظر دین بزرگترین راه آرامش و تمرکز و دور شدن از حواس پرتی یاد خداست و این کار و تمرین بخوبی درنمازها نمود پیدا می کند. تمرین و تاکید بر نماز و حس مذهبی زمینه ساز هم افزایی هایی دروزنی فرد و در یک راستا قرار گرفتن آن می شود. امام على عليه السلام بسیار زیبا فرموده اند: اَلذِّكْرُ، يونِسُ اللُّبَّ وَ يُنيرُ الْقَلْبَ وَ يَسْتَنْزِلُ الرَّحْمَةَ؛  غرر الحكم، ح 1858.

ياد خدا، عقل را آرامش مى دهد، دل را روشن مى كند و رحمت او را فرود مى آورد.

در روایتی دیگر که بسیار دقیق است ونیاز به شرح های جداگانه دارد امام باقر عليه السلام می فرمایند: ذِكْرُ اللِّسانِ الْحَمْدُ وَ الثَّناءُ، وَ ذِكْرُ النَّفْسِ الْجَهْدُ وَ الْعَناءُ، وَ ذِكْرُ الرّوحِ الْخَوْفُ وَ الرَّجاءُ، وَ ذِكْرُ الْقَلْبِ الصِّدْقُ وَ الصَّفاءُ، وَ ذِكْرُ الْعَقْلِ التَّعْظيمُ وَ الْحَياءُ، وَ ذِكْرُ الْمَعْرِفَةِ التَّسْليمُ وَ الرِّضا، وَ ذِكْرُ السِّرِّ الرُّؤْيَةُ وَ اللِّقاءُ؛  مشكاة الأنوار، ص 113.

ذكر زبان، حمد و ثناء؛ ذكر نفس، سختكوشى و تحمّل رنج؛ ذكر روح، بيم و اميد؛ ذكر دل، صدق و صفا؛ ذكر عقل، تعظيم و شرم؛ ذكر معرفت، تسليم و رضا و ذكر باطن، مشاهده و لقا است.

حواس پرتی

تمرکز یعنی اینکه شخص کنترل توجه خود را در اختیار داشته باشد. به زبان ساده یعنی مدیریت ذهن در اختیار ما و شما باشد و هر زمانی خواست و اراده کرد به هر موضوعی که مهم است فکرکند. اگر شخص علاوه بر موضوعات مهم به موضوعات غیر مهم هم فکر کرد، موضوعاتی که حضورشان در ذهن آرامش ما را به هم می زنند و نمی گزارند پیرامون موضوع اصلی فکر کنیم در این صورت ما دچار حواس پرتی شده ایم.

دقت و تمرکز رابطه مستقیمی با اراده افراد و محیط پیرامونی آنها دارد، یعنی با مطالعه میزان تمرکز افراد می توان به میزان اراده و قدرت روحی فرد پی برد، از نقش محیط خانوادگی،سبک زندگی، علاقه ها و … هم نباید غافل شد. مشاور خوب با شناخت میزان تمرکز دانش آموزان و دانشجویان می تواند بخوبی از درون و بیرون آنها اطلاعاتی را بدست آورد.

البته همه افراد اینگونه نیست که در همه چیز حواس پرت باشند، ما در کارها و یا تفریحات یا برنامه های مورد علاقه تلویزیونی چه بسا گاهی بسیار با دقت و تمرکز پیگیری باشیم اما در برخی کارهای مهم نتوانیم اراده خود را بر مدیریت ذهن داشته باشیم. در اینجا از نقش کلیدی علاقه ها و انگیزه ها نباید غافل شد. دانش آموز را باید ترغیب به مطالعه کرد، رمز و راز و نکته طلایی برای ایجاد انگیزه درونی در افراد این است که با نشان دادن شخصیت های علمی بزرگ و معرفی آنها به دانش آموز زمینه علاقه و تمرکز را در او ایجاد کرد.

تمرکز  چرا از دست مي‌رود؟

 

از یک منظر کلی و اساسی عوامل بيروني و عوامل دروني در حواس‌پرتي نقش بسزایی دارند. عوامل بيروني مثل شلوغی خانه و محیط اطراف،دعواهای والدین، تماس‌هاي تلفني، شبکه‌هاي اجتماعي، سروصداها، ناشکر بودن پدر و مادر و… و عوامل دروني مثل بی انگیزگی، خستگي، نگراني فکري، برنامه‌هاي بعدي،عدم اولویت بندی در کارهای و… .

راه‌هايي براي تقويت تمرکز هست،اما زمانی تمام این راهکارها تاثیر می گزارد که همراه با تمرین و زمان و اعتماد به برنامه مشاوره باشد. در حین کار نباید عجول بود. در اولين مرحله این است  که چندکار را به‌طور هم‌زمان انجام ندهيم. انجام چندکار هم‌زمان با هم، ممکن است حس خوبي به ما بدهد، اما موجب مي‌شود بيش‌تر اشتباه كنيم و حواسمان پرت شود. کارها را با برنامه و نظم پیش ببرید، هر کاری در زمان خود. قرار نیست در کل روز با شبکه های اجتماعی مشول باشیم.

مرحله‌ي بعدي محدودکردن زندگي آنلاين است، چون سخت بر روي تمرکز تأثير مي‌گذارد و جذابيت‌هاي آن حتي وقتي آفلاين هستيد تا مدت‌ها ذهن شما را به خود مشغول مي‌کند. بازی کردن، چت ها، دیدن فیلمهای متعدد و پست سر هم در اینترنت و عضویت در دهها گروه و کانال  بدون خاصیت را مدیریت کنید.

راه ديگر، آغاز هر کار و برنامه با یاد خداست، این باعث می شود که شما متوجه بشوید و به خود القا کنید که برنامه جدید من شروع شد. امام علی علیه السلام می فرماید:

هنگام آغاز هر كار كوچك و بزرگى بسم اللّه الرحمن الرحيم بگوييد. يعنى براى اينكار، از خدا مدد مى جويم. خدايى كه جز او كسى سزاوار پرستش نيست. پناهگاه پناهجوو فريادرس فرياد خواه است. خداوند بخشنده اى كه با گسترش روزى بر ما رحم مى كند،مهربان به ما، در آيين و دنيا و آخرتمان. دين را بر ما آسان و سبك و سهل گرفت. و به مارحم مى كند با جدا كردن از دشمنانش.التوحيد، ص 232

راه بعدی، یاد آوری به خود است، هر گاه حواس پرت شد، سریع صورت ذهنی قبلی را به هم بزنیم، اگر نیاز هست، هوای تازه استنشاق کنیم و یک یا چند قدم راه برویم و مجدد با نام خدا شروع کنیم، هر گاه خیال آمد روی کاغذ بنویسیدش، کنار بگذارید، بگویید بعدا به تو فکر می کنم، فعلا کار مهمتری دارم!.

تکرار کنید، تمرین کنید، معجزه آثارش را ببینید. این کارها فقط برای دانش آموزان نیست بلکه در تمام زندگی این توصیه ها تاثیر گزار هست.

 

حواس پرتی اگر با تکرار و تمرین کنترل نشود انرژی مفید دانش آموز را از بین می برد و او را به فردی سرخورده و ناکام تبدیل می کند.

تکنیک اساسی برای تمرین تمرکز

یکی از توصیه های ما برای کسب تمرکز این است که قبل از مطالعه در مکانی که نور مناسب و آرامش و سکوت دارد بدور از ابزارهایی که تمرکز را به هم بزند،با وضو و روبه  قبله نشسته و با فرستادن 14 صلوات و یک نفس عمیق کارهای مطالعه را آغاز کند، هرچقدر که ذهن آشفته تر باشد لازم است، ذکرها بیشتر گفته شود. این روش بسیار تاثیر گزار هست مخصوصا در جوانها و نوجوانها که قلبهای پاکی دارند اما لازمه آن تمرین و عادت به این شیوه است.