درمان بدبینی و شکاکی

پرسش :
به پوچ گرایى و بدبینى گرفتار شده ام، مرا راهنمایى کنید. ضمنا نگرانى و ناامیدى نیز به من روى آورده، چه کنم؟

پاسخ :
پوچ گرایى، بدبینى و حالات پیش آمده براى شما، علل و عوامل مختلفى دارد که اهم آنها عبارت است از:
1. نداشتن فلسفه درست و اساسى در زندگى؛
2. فقدان ایده آل و آرمان عالى و معنوى،
3. مسائل و مشکلات تربیتى و خانوادگى؛
4. تجربه متعدد ناکامى و شکست در زندگى؛
5. تعارضات فکرى و ناتوانى در حل آنها؛
6. بحران هویت.

مشکلاتى که طرح کرده اید، کم و بیش در بسیارى از جوانان هم سن و سال شما وجود دارد. جوانانى که مانند شما در پى اهداف و آرمان هاى بلند و ارزشمندى هستند، با مشکل مضاعفى رو به رو مى شوند؛ زیرا – علاوه بر مشکلات روحى ناشى از دوران جوانى و محرومیت ها و فشارهاى دوران تحصیل – از اینکه بین وضع موجود و آرمان مطلوبشان، فاصله زیادى احساس مى کنند، رنج جانکاهى آنان را مى آزارد. در عین حال باید دانست زندگى، مجموعه اى از شادى و رنج، کامروایى و ناکامى، تلخى و شیرینى و خلاصه میدان جنگى است که هرکس در آن، سهمى از پیروزى و شکست دارد. همه اینها به شکل هاى گوناگون، در زندگى هر فرد وجود دارد و در ایام جوانى و تحصیلى، این فشارها شدیدتر است.

اما چه باید کرد؟
نکته مهم و اساسى، نحوه برخورد انسان با این مسائل است. در این رابطه دو گونه برخورد مى توان داشت:

 

1. واکنش انفعالى

در برخورد انفعالى، انسان همواره مشکلات را بزرگ مى بیند و در بیشتر صحنه ها خود را شکست خورده مى پندارد. به رغم اینکه از خود انتظاراتى بیش از حد توانش دارد، در گشودن راه و گام نهادن به سوى هدف، خود را ناتوان مى بیند. امکانات، توانمندى ها و موفقیت هاى خویش را فراموش مى کند و کم کم احساس یأس، ضعف و سستى نموده و خود را بیمار مى پندارد. اگر این روند ادامه یابد، گرفتار بیمارى هایى مى شود که با هیچ دارویى درمان نمى شود؛ جز با تغییر در روحیه و تغییر در سبک زندگى.

 

2. واکنش فعال

انسان در برخورد فعال به مقایسه معقول و منطقى، بین خواسته ها و توانمندى ها و شکست ها و پیروزى ها مى پردازد. توقع از خویش را با واقعیات و توانایى هاى فردى و شرایط محیطى و اجتماعى، تنظیم مى کند و با جدّیت، نشاط و روحیه بالا، به فعالیت و تلاش مى پردازد. توصیه ما به شما این است که:
1. همواره به آرمان هاى دست نیافتنى نیندیشید؛ بلکه خواست ها و تمایلات خود را متناسب با میزان و سطح توانایى ها خود تنظیم کنید.
2. موفقیت و کامیابى هایى را که در زندگى تجربه کرده اید در نظر بگیرید و آنها را در یک دفترچه یادداشت و هر روز آن را مرور کنید.
3. نشاط خود را همواره حفظ کنید و هرگز خود را مریض و ضعیف به حساب نیاورید. براى حفظ نشاط همه روزه ورزش کنید.
4. بروز مشکلات را در زندگى، امرى عادى بدانید و به همان اندازه، آنها را بپذیرید که کامیابى ها را پذیرا هستید.
5. براى رشد معنویت، باید براى خود برنامه ریزى کنید. البته برنامه سنگین نریزید؛ ولى در اجراى آن مداومت و جدیت داشته باشید.
6. براى شرکت در فعالیت هاى فرهنگى، هر قدر مى توانید تلاش کنید و اگر اصلاً نمى توانید، در فرصت هاى دیگر این کار را انجام دهید.
7. همواره از خداوند در همه امور مدد جویید و نسبت به آنچه او مقدر مى فرماید، راضى باشید.

اما در مورد نگرانى شما و ناامیدى از آینده بهتر است پاسخ را با این روایت آغاز کنیم:
«ما فات مضى و ما سیأتیک فاین قم فاغتنم الفرصة بین العدمین»[1]؛ «گذشته گذشت و از آینده هم هنوز خبرى نیست پس فرصت را بین دو امرى که موجود نیستند، مغتنم شمار».
شما از آینده خبر ندارید تا درباره آن نگران و مأیوس باشید؛ آینده نیز ریشه در زمان حال دارد. پس اگر در صدد اصلاح امور آینده خود هستید، باید آنچه امروز وظیفه شما است، با دقت و به خوبى انجام دهید. این تنها راهى است که آینده شما را تأمین خواهد کرد. وقت خود را صرف امرى کنید که در دسترس شما است و آن زمان حال است. هر روز فرصتى است که باید از آن استفاده کرد. خوشى ها و آسایشى که امروز در اختیار داریم، نباید به خاطر آینده اى که خبرى از آن نداریم، مکدر سازیم؟

حضرت على (علیه السلام) مى فرماید: «نگرانى هاى سال را بر نگرانى امروزت اضافه مکن؛ براى امروز مشکلات خودش کافى است»[2]، اگر به زندگى گذشته خود توجه کنید، همه جا و در همه مراحل لطف و رحمت خداوند را آشکارا مى بینید و توجّه به نعمت هاى بى پایان او انسان را شکرگزار مى کند.

یکى از نعمت هاى خدا امکان تحصیل در مراکز آموزش عالى است. هر سال هزاران نفر در کنکور شرکت مى کنند و عده زیادى، به هر دلیل، در این آزمون ناموفق هستند. استعداد و امکاناتى که خداوند به شما عطا کرده، دلیل موفقیت شما بوده است و لذا عقل سلیم حکم مى کند انسانى چون شما شکرگزار خدا باشد.
سعدى در دیباچه گلستان چه زیبا گفته است:
باران رحمت بى حسابش همه را رسیده و خوان نعمت بى دریغش همه جا کشیده؛ پرده ناموس بندگان به گناه فاحش ندرد و وظیفه روزى بخطاى منکر نبرد.
اى کریمى که از خزانه غیب
گبر و ترسا وظیفه خور دارى
دوستان را کجا کنى محروم
تو که با دشمنان نظر دارى

محبت مادر به انسان بالاترین محبت ها است و اگر بفهمیم که محبت خداوند به انسان، هزاران بار از محبت مادر بیشتر است، در همه امور به او پناه مى بریم و لطف او را در لحظه لحظه زندگى مى بینیم. ضمناً نباید به هیچ وجه از آینده خود، مأیوس باشید و در برابر مشکلات، سر تعظیم فرود آورید.

شما با اراده قوى و تصمیم جدى و با توکل بر خداوند، مى توانید ایمانتان را به خدا محکم کنید و از دام هاى شیطان رهایى یابید. قطعاً در وجود شما، نقاط مثبت و خوبى هایى وجود دارد که اگر به آنها توجه داشته باشید و به شکوفایى آنها بپردازید، از بدى ها و نقاط منفى خود گریزان خواهید شد و آنها را از وجود خود، ریشه کن ساخت.

چرا نباید به آینده امیدوار باشید؟ دانشجویى نظیر شما – که مشغول تحصیلات عالى است و مى تواند با تلاش و جدیت در آینده براى خود شغل مناسبى پیدا کند و با شخص شایسته و صالحى ازدواج نموده و تشکیل خانواده دهد – به چه دلیل باید ناامید باشد؟ و چرا باید از لطف و عنایت پروردگار مأیوس گردد؟

بنابراین:

1. با افراد شاد، خوشبین و امیدوار مجالست داشته باشید و از روحیه آنان الهام بگیرید.
2. از اساتید دلسوز و متعهد کمک بگیرید.
3. منزوى نباشید و با افراد با تجربه و متعهد، ارتباط صمیمانه برقرار سازید.
4. کتاب هایى را که در زمینه شادکامى، رمز موفقیت، راز موفقیت مردان بزرگ و… نوشته شده، با دقت بخوانید و به دستورات آنها عمل کنید.
5. ورزش کنید؛ زیرا ورزش در شادى روح و سلامت جسم مؤثر است.
6. در محیط هاى شاد و سالم، به استراحت و تفریح بپردازید.
7. از همنشینى با افراد منفى گرا بر حذر باشید.
8. از بحث هاى رنج آور با این و آن اجتناب کنید.
9. بدانید مشکلات و رنج ها، همیشگى نیست و روزگار در حال تغییر و تحول است و چه بسا حوادث پیش بینى نشده اى، در حل مشکلات به یارى انسان بشتابد.
10. سفرهاى شاد و سیر و سیاحت هاى علمى، براى شما لازم و مؤثر است.
11. خاطرات تلخ را به دست فراموشى سپارید و از بازگو کردن آن براى دیگران، بپرهیزید.
12. اگر ذوق هنرى دارید، به کارهاى هنرى – از قبیل کاریکاتور، گرافیک، نقاشى، خط، نویسندگى و… – بپردازید.
13. نیایش و دعا مؤثر و نافذ است؛ بنابراین از دعاها و مناجات هاى دلنشین غافل نباشید. در این راستا نیایش هایى هم چون: مناجات خمسه عشر، دعاى کمیل و نیز صحیفه سجادیه بویژه دعاى مکارم الاخلاق را همواره بخوانید و باور داشته باشید که نیایش و دعا سرنوشت ساز است، با خدا انس بیشترى داشته باشید و با او درد دل کنید.
14. در اوقات فراغت، به تفصیل نعمت ها و الطاف الهى را از قبیل اصل وجود، سلامتى، توفیق تحصیل و… و نیز بلایایى که خدا از شما دور کرده است، یادآور شوید و ضمن سپاسگزارى از او، قلب خویش را مالامال از محبت و عشق الهى کنید.
15. قرآن کلام خدا است. از تلاوت و تدبّر در آیه هاى آن هر چند اندک، دریغ نکنید؛ زیرا تلاوت قرآن اگر توأم با تدبر و تفکر باشد، اثرات معنوى فراوان دارد و شما را با خدا مأنوس تر مى سازد و باعث آرامش روح و روان شما مى گردد.

پی‌نوشت‌ها:
[1]. محمدى رى شهرى، میزان الحکمه، ج 10، باب الفرصه، ح 15786.
[2]. وسائل الشیعه، ج 17، باب 13، ح، 21952، ص 50.

منبع: اختلالات رفتارى، ابوالقاسم بشیرى؛ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه ها، قم: دفتر نشر معارف، 1387. راسخون