کم فروشی در قرآن

وَيْلٌۭ لِّلْمُطَفِّفِينَ۱ وای بر کم‌فروشان!
ٱلَّذِينَ إِذَا ٱكْتَالُوا۟ عَلَى ٱلنَّاسِ يَسْتَوْفُونَ۲ آنان که وقتی برای خود پیمانه می‌کنند، حق خود را بطور کامل می‌گیرند؛
وَإِذَا كَالُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ۳ امّا هنگامی که می‌خواهند برای دیگران پیمانه یا وزن کنند، کم می‌گذارند!
أَلَا يَظُنُّ أُو۟لَٰٓئِكَ أَنَّهُم مَّبْعُوثُونَ۴ آیا آنها گمان نمی‌کنند که برانگیخته می‌شوند،

 

قبح کم فروشی

پرسش:
براساس آموزه‌های وحیانی کم‌فروشی به عنوان یکی از ناهنجاری‌های مبتلابه، چه تأثیراتی در جامعه دارد؟
پاسخ:
حضرت شعیب در آیه 85 سوره اعراف،‌قوم خود را پس از دعوت به توحید (که اساس و پایه دین است)، ابتدا به وفای به کیل و میزان و اجتناب از کم‌فروشی دعوت کرده و آنگاه آنان را از فساد در زمین، بر حذر داشته است چون برخلاف فطرت انسانی است.
منظور از فساد در زمین گناهانی است که باعث سلب امنیت مالی و جانی در اجتماع می‌گردد. «ذلکم خیر لکم ان کنتم مؤمنین» علت برای این دو دعوت است. زیرا وفای به کیل و وزن و برهم نزدن نظم اقتصادی و اجتماعی، برای جامعه انسانی بهتر است و سعادت دنیا و آخرت جامعه را بهتر تأمین می‌کند.

عوارض کم‌فروشی
اساس زندگی اجتماعی، بر مبادله و داد و ستد است. بدین جهت افراد اجتماع در شئون اقتصادی زندگی، به ناچار باید دارای روحیه تعاون و همکاری باشند. از روشن‌ترین مصادیق این مبادله و داد و ستد،‌معاملات مالی است، به خصوص معاملاتی که کالای آن دارای وزن و حجم است.
پس معاملات و خرید و فروش، از ارکان حیات اجتماعی انسان است. حال اگر در معامله‌ای از راه کم‌فروشی و ندادن حق مردم، به کسی خیانتی شود، تدبیر او در زندگی‌اش تباه و محاسبه و اندازه‌گیری او در مسائل مادی زندگی اشتباه می‌شود. اگر این مرض (کم‌فروشی و ندادن حق مردم) همگانی شود کل تدبیر و نظام معیشتی اجتماع، دچار فروپاشی می‌شود، بنابراین، ارکان حیات زندگی اجتماعی متلاشی خواهد شد. (المیزان، ج 10، ص 543) از طرف دیگر اعتماد عمومی از میان می‌رود و جامعه از نظر اخلاقی و اجتماعی دچار تزلزل می‌گردد و سقوط می‌کند.

کم‌کاری مصداق کم‌فروشی
یکی از مصادیق کم‌فروشی، کم کاری است، یعنی هر کسی که تعهد خدمت در سازمانی می‌دهد در حقیقت بخشی از ساعات فعال عمر خود را به آن سازمان می‌فروشد، حال اگر در این مدت، کم‌کاری کند، در واقع از وقت فروخته شده خود، کم گذاشته است.
متأسفانه مسأله‌کم‌کاری، دامن‌گیر جامعه ما بخصوص بعضی از افراد شاغل در ادارات و ارکان‌های دولتی است. باید دانست، شخصی که در قبال مثلاً هشت ساعت کار، فلان مقدار حقوق می‌گیرد، باید هشت ساعت کار کند وگرنه از نظر شرعی در مقابل حقوقی که از بیت‌المال مسلمین می‌گیرد مسئول است.

کم‌فروشی عامل فساد

پرسش:
کم‌فروشی چه تاثیراتی در روابط اقتصادی جامعه به همراه دارد و در قرآن کریم و روایات چه تعابیری درباره آن به کار رفته است؟
پاسخ:
روابط اقتصادی از مهم‌ترین مسایل اجتماعی ملتهاست که سلامت یا بیماری آن، نقش اساسی در زندگی آنها ایفا می‌کند و هر مکتبی بدون استثنا برای تنظیم آن، برنامه‌ریزی کرده است. در ادیان الهی این گونه روابط براساس اقامه عدل و قسط پی‌ریزی شده و هر کس برخلاف آن عمل کند، در واقع، اساس عدالت را متزلزل ساخته است، از این رو اخلال‌گران اقتصادی، با عنوان مطففین مورد شدیدترین خطابها قرار گرفته‌اند. خداوند متعال در سوره مطففین آیات 1 تا 6 می‌فرماید:
«وای بر کم‌فروشان! آنان که وقتی برای خود پیمانه می‌کنند، حق خود را به طور کامل می‌گیرند، اما هنگامی که می‌خواهند برای دیگران پیمانه یا وزن کنند کم می‌گذارند! آیا آنها گمان نمی‌کنند که برای روزی بزرگ برانگیخته می‌شوند، روزی که مردم در پیشگاه پروردگار جهانیان می‌ایستند؟
همچنین خداوند متعال در سوره هود آیه 85 از زبان حضرت شعیب کم‌فروشان را مفسد دانسته و می‌فرماید: «ای قوم من، پیمانه و وزن را با عدالت، تمام دهید و اجناس مردم را کم ندهید و در زمین به فساد برنخیزید.»
از منظر روایات امام باقر(ع) درباره تفسیر «ویل للمطففین» فرموده است: «خداوند برای هیچ‌کس «ویل» قرار نداده، جز اینکه او را کافر نامیده است، چنان که فرموده «فویل للذین کفروا…» (مریم- 38) (اصول کافی، ج2، ص 32) بنابراین کم‌فروشان به عنوان اخلال‌گران اقتصادی در ردیف کافرانند.
از سوی دیگر، کم‌فروشی و بر هم زدن نظم اقتصادی، آثار وضعی ناهنجاری در پی دارد که یکی از آنها قحطی و خشکسالی است.
پیامبر اسلام(ص) فرمود: هیچ‌گروهی کم‌فروشی نکردند، مگر اینکه زراعت آنها از بین رفت و قحطی آنان را فرا گرفت. (تفسیر نمونه، ج 26، ص 244)
براین اساس، رهبران واقعی مردم، مبارزه با گران‌فروشی و کم‌فروشی و هرگونه بی‌عدالتی در روابط اقتصادی را جدی می‌گیرند. در این رابطه امام باقر(ع) می‌فرماید: هنگامی که علی(ع) در کوفه بود، هر روز صبح به بازارهای کوفه می‌آمد و بازار به بازار می‌گشت و تازیانه‌ای بر دوش داشت و وسط هر بازار می‌ایستاد و صدا می‌زد: ای گروه تجار از خدا بترسید! هنگامی که آنان بانگ حضرت علی(ع) را می‌شنیدند، هرچه در دست داشتند بر زمین گذاشته و با تمام دل به سخنان آن حضرت گوش می‌دادند، پس می‌فرمود: «از خداوند خیر بخواهید و با آسان گرفتن کار بر مردم برکت بجویید و به خریداران نزدیک شوید، حلم را زینت خود قرار دهید، از سوگند بپرهیزید، از دروغ اجتناب کنید، از ستم کناره بگیرید و با مظلومان به انصاف رفتار کنید و به ربا نزدیک نشوید، پیمانه و وزن را به طور کامل ادا کنید، و کالای مردم را کم نگذارید و در زمین فساد نکنید.» (کافی، ج5، ص 151)
البته بعید نیست که شمولیت کم‌فروشی و کم دادن، علاوه بر معاملات، در سایر حوزه‌ها مثل بخش خدمات و کارهای اداری، سیاسی و فرهنگی نیز جاری و ساری باشد، و اگر کسی در شغل خود کم کاری کند، در ردیف مطففین باشد و آیات نکوهش‌کننده او را نیز شامل گردد.
قرآن کریم در آیه شریفه سوره مطففین علت انجام عمل زشت کم‌فروشی را عدم اعتقاد به معاد می‌داند و می‌فرماید که اگر اینها حتی گمان هم داشتند که قیامتی واقع می‌شود، دست به چنین اعمالی نمی‌زدند، و این عمل آنها نشان دهنده این است که اعتقادشان نیز سست و بی‌پایه است. و اگر ظن به معنای یقین باشد، معنای آیه این می‌شود که چون اینها به معاد و قیامت یقین ندارند به چنین اعمالی دست می‌زنند.

معارف کیهان