چرا در قرآن داستان هاى مختلف اقوام پیشین آمده است؟

علت بیان سرگذشت پیشینیان در قرآن

پرسش : چرا در قرآن داستان هاى مختلف اقوام پیشین آمده است؟

پاسخ اجمالی

خداوند در آیه 120 سوره هود در پاسخ به این سؤال می فرماید: «ما سرگذشت پیامبران را براى تو بیان کردیم، تا قلبت را محکم و اراده ات را قوى کنیم. و در این اخبار حقایق مربوط به زندگى و حیات، پیروزى و شکست و عوامل موفقیت و شکست امتها همگى براى تو آمده است که براى مؤمنان موعظه، اندرز و تذکر است».

پاسخ تفصیلی

پاسخ این سوال در آیه120 سوره«هود» آمده است. خداى متعال در این آیه نتایج گرانب هاى ذکر داستان هاى اقوام پیشین را در چهار موضوع خلاصه مى کند:
نخست مى گوید: (ما بخش سرگذشت هاى گوناگون پیامبران را براى تو بیان کردیم، تا قلبت را محکم کنیم و اراده ات را قوى و ثابت)؛

«وَ کُلاًّ نَقُصُّ عَلَیْکَ مِنْ اَنْباءِ الرُّسُلِ ما نُثَبِّتُ بِهِ فُوادَکَ».

کلمه«کُلاًّ» اشاره به تنوع این سرگذشت ها است، که هر کدام به نوعى از جبهه گیرى ها در برابر انبیاء اشاره مى کند و نوعى از انحرافات و نوعى از مجازات ها را [بیان می کند]، و این تنوع، اشعه روشنى بر ابعاد زندگى انسان ها مى اندازد. تثبیت قلب پیامبر(صلى الله علیه وآله) و تقویت اراده او که در این آیه به آن اشاره شده، یک امر کاملاً طبیعى است؛ زیرا مخالفت هاى سرسختانه دشمنان لجوج و بى رحم، خواه و ناخواه، در قلب پیامبر(صلى الله علیه وآله) اثر مى گذاشت، چرا که او هم انسان و بشر بود. اما براى این که هرگز کمترین گرد و غبار نومیدى و یاس بر قلب پاک او ننشیند، و اراده آهنینش از این مخالفت ها و کارشکنى ها به ضعف نگراید، خداوند داستان هاى انبیاء، مشکلات کار آنها، و مقاومت هایشان را در برابر اقوام لجوج، و پیروزى آنها را یکى پس از دیگرى شرح مى دهد تا روح و دل پیامبر(صلى الله علیه وآله) و همچنین مومنانى که دوشادوش او در این پیکار بزرگ شرکت دارند هر روز قوى تر از روز قبل باشد.
آنگاه به دومین نتیجه بزرگ بیان این داستان ها اشاره کرده، مى گوید: (در این اخبار پیامبران حقایق و واقعیت هاى مربوط به زندگى و حیات، پیروزى و شکست، عوامل موفقیت و تیره روزى، همگى براى تو آمده است)؛ «وَ جائَکَ فی هذِهِ الْحَقُّ».(1)
سومین و چهارمین اثر چشمگیر بیان این سرگذشت ها آن است که: (براى مومنان موعظه، اندرز و تذکر و یادآورى است)؛ «وَ مَوْعِظَهٌ وَ ذِکْرى لِلْمُوْمِنینَ».

جالب این که نویسنده «المنار» در ذیل این آیهمى گوید:

در این آیه معجزه ایجاز و اختصار آن چنان است که گوئى تمام اعجاز سرگذشت هاى گذشته را در خود جمع کرده، و با چند جمله کوتاه همه فوائد آنها را بیان نموده است.(2)
به هر حال این آیه بار دیگر تاکید مى کند که تواریخ قرآن را نباید سرسرى شمرد و یا به عنوان یک سرگرمى از آن براى شنوندگان استفاده کرد؛ چرا که مجموعه اى است از بهترین درس هاى زندگى در تمام زمینه ها و راهگشائى است براى همه انسان هاى «امروز» و «فردا».(3)

پی نوشت:

(1). از آنچه در بالا گفته شد، معلوم شد مرجع ضمير «هذِهِ» همان «انباء الرسل» است، و با توجه به نزديكى اين مرجع ضمير، و ذكر آن در عبارت، و تناسب آن با بحث‏ هائى كه در اين آيه آمده، بازگشت ضمير به چنين مرجعى كاملًا روشن است. اما احتمالات ديگرى از قبيل اين كه مشاراليه، «دنيا» يا خصوص «آيات قبل» بوده باشد، بعيد به نظر مى ‏رسد. و اين كه بسيارى از مفسران گفته ‏اند: مشاراليه «سوره» است، قابل تطبيق بر آنچه گفته شد مى‏ باشد؛ زيرا قسمت عمده سوره ‏اى شرح سرگذشت پيامبران پيشين است.
(2). رشید رضا، محمد، تفسیر المنار، ذیل آیه مورد بحث.
(3). گرد آوري از کتاب: تفسیر نمونه، آيت الله العظمي مکارم شيرازي، دار الکتب الإسلامیه، چاپ سی و سوم، ج 9، ص 340.