وظایف زن و شوهر نسبت به یکدیگر چیست

وظایف زن و شوهر نسبت به یکدیگر چیست
فهرست این نوشتار:
در دو بخش جدا به اين مبحث مهم مي پردازيم.
1- حقوق و وظایف متقابل زن و شوهر
خانواده از دیدگاه اسلام، واحد کوچک اجتماعی است که اجتماعهای بزرگتر از همین واحدها تشکیل مییابد. این واحد کوچک، از یک زن و مرد تشکیل شده، با تولید فرزند توسعه مییابد. در بین اعضای خانواده ارتباط کامل برقرار است و اهداف و منافع مشترکی دارند. سعادت هر یک از اعضا، به خوشبختی همه اعضا بستگی دارد. زن و مرد بعد از ازدواج باید به فکر مجموع اعضا باشند و تفکر فردی نداشته باشند. ارتباط بین زن و شوهر، مانند دو شریک یا دو همسایه یا دو دوست نیست، بلکه بسیار بالاتر و در حد وحدت است.
قرآن در اینباره تعبیر بسیار جالبی دارد:
«و از نشانه هاى خداست كه از نفس خود شما برايتان زوج بيافريد تا به آنان آرامش و سكون بيابيد، و بين شما محبت و دلسوزى قرا رداد، و در اين موضوع براى كسانى كه اهل تفكر باشند نشانه هايى است».
جمله: «خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً» بر شدت اتصال وارتباط دلالت دارد.
در آیه دیگر درباره زن و شوهر میفرماید:
«زنان براى شما لباس و شما نيز براى آنان لباس هستيد».[2]
توصیف زن و مرد به لباس یکدیگر نیز شدت ارتباط و اتصال را افاده میکند؛ چنانکه لباس نزدیکترین اشیا به بدن انسان است و نیاز به آن شدید است، تا از گرما و سرما حفظش کند، عیوبش را بپوشد و به او زیبایی و آرامش دهد. زن و شوهر نیز نسبت به یکدیگر اینچنین هستند و باید باشند.
اسلام به تحکیم بنیاد خانواده و حسن ارتباط بین زوجین عنایت کامل داشته و برای هر یک از آنان وظایف و حقوقی را مقرر داشته است. حقوق و وظایف زن و شوهر را در دو بخش میتوان خلاصه کرد:
یکی، وظایف مشترک و دیگری، وظایف مخصوص. در اینجا به تشریح هر یک از اینها میپردازیم:
حقوق و وظایف مشترک
حقوق و وظایفی که زن و شوهر هر دو باید آنها را رعایت کنند، عبارتند از:
- حسن معاشرت: رفتار زن و شوهر نسبت به همدیگر باید خوب و کاملًا پسندیده باشد.
قرآن میفرماید:
«با زنان به شيوه معروف زندگى كنيد».[3]
معروف در برابر منکر، به معنای رفتاری است که از نظر شرعی و عقلی پسندیده باشد. گرچه خطاب در آیه متوجه مردان است، زنان نیز همین وظیفه را دارند.
زن و شوهر باید با یکدیگر مهربان، خوشاخلاق، خوش برخورد، خندان، دلسوز، مددکار، غمخوار، باادب، با انصاف، راستگو، رازدار، امین، وفادار، خیرخواه و خوشرفتار باشند. در احادیث نیز به موضوع حسن معاشرت زن و شوهر تأکید شده است.
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمود:
کاملترین مردم از جهت ایمان کسانیاند که اخلاقشان نیکوتر باشد.
خوبان شما کسانی هستند که به زنانشان نیکرفتار باشند.[4]
- جلب توجه همسر: زن و شوهر وظیفه دارند در نظافت، لباس پوشیدن و اصلاح سر و صورت، خواستههای یکدیگر را رعایت کنند. اسلام به زنان توصیه میکند که در خانه و برای شوهر خود آرایش و زینت کنند و بهترین لباسهایشان را بپوشند، نظیف و پاکیزه باشند و بوی خوش استعمال کنند.
امام صادق علیه السلام فرمود:
زنی خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله رسید و سؤال کرد: حق مرد بر زن چیست؟
فرمود: وظیفه زن این است که خود را با بهترین بوها خوشبو سازد، بهترین لباسهایش را بپوشد، با بهترین زیورها زینت کند و بدین صورت صبحگاه و شبانگاه خویش را بر شوهر عرضه بدارد و حقوق مرد بیشتر از اینهاست.[5]
مرد نیز همین وظیفه را در مورد همسرش دارد؛ باید نظیف و پاکیزه، خوشبو و خوشلباس باشد، به اصلاح سر و صورتش برسد و در منزل زیبا زندگی کند.
جعفر بن محمد علیه السلام به وسیله پدرانش از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده که فرمود:
هر یک از شما باید خودش را برای همسرش آماده سازد؛ چنانکه زن، خودش را برای شوهر آماده میسازد. آنگاه جعفر بن محمد علیه السلام فرمود:
یعنی نظافت و پاکیزگی را رعایت کند.[6]
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:
حق زن بر شوهر این است که غذا و لباسش را فراهم سازد و با صورت زشت بر او ظاهر نشود. اگر چنین کرد حق او را ادا کرده است.[7]
حسن بن جهم میگوید:
حضرت موسی بن جعفر علیه السلام را دیدم که خضاب کرده بود. عرض کردم:
فدایت شوم، شما هم خضاب کردهاید؟! فرمود: بله. زیرا آمادگی مرد برای زن به عفت او میافزاید. زنانی عفت خود را از دست دادهاند، به این دلیل که شوهرانشان، خود را برای آنان آماده نساخته بودند. آنگاه فرمود: آیا تو دوست داری همسرت را در صورتی ببینی که تو خود را بدان صورت بر او آشکار میسازی؟ عرض کردم: نه. فرمود: همسرت نیز چنین است.[8]
- کامدهی: گرچه لذتجویی و ارضای غریزه جنسی تمام هدف ازدواج نیست، لیکن یکی از اهداف مهم و محرک اولی در ازدواج است و در تحکیم بنیاد خانواده و حسن رابطه زوجین تأثیر بهسزایی دارد. بنابراین، کامدهی یکی از وظایف زن و شوهر میباشد. زن و شوهر باید برای استمتاع و ارضای غریزه جنسی یکدیگر آماده باشند. هرگاه یکی از آن دو، به استمتاع و عمل جنسی تمایل داشت، دیگری نیز خود را آماده سازد و مانعتراشی نکند.
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله به زنان میفرمود:
نمازتان را طولانی نکنید، تا شوهرانتان را [از تمتع جنسی] بازدارید.[9]
زن و شوهر هنگام عمل جنسی نباید فقط به فکر لذتجویی خود باشد، بلکه به فکر کامدهی و ارضای همسرش نیز باشد. زیرا ارضای غریزه جنسی در حسن رابطه زوجین و تحکیم بنیاد خانواده تأثیر کامل دارد.
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:
هرگاه یکی از شما به سوی همسر خود رفت، در انجام دادن عمل جنسی عجله نکند.[10]
امام رضا علیه السلام (در ضمن حدیثی) فرمود:
زن همان توقع را از تو دارد که تو از او داری.[11]
- نگهداری و تربیت فرزندان: نگهداری از فرزندان و حفظ سلامت و پرورش جسم و جان و تعلیم و تربیت آنان وظیفه مشترک پدر و مادر است و به همفکری و همکاری و جدیت آنان نیاز دارد. پدر در این مورد مسئولیت سنگینتری را بر عهده دارد، اما نقش مادر حساستر و سازندهتر است.
وظایف مخصوص زن و شوهر
الف) وظایف شوهر: مرد علاوه بر وظایف مشترک، به علت آفرینش ویژهاش وظایف خاصی را نیز بر عهده دارد که به برخی اشاره میشود:
- سرپرستی و قیمومت خانواده: در اسلام، ولایت و سرپرستی و مدیریت خانواده بر عهده مردان نهاده شده است.
خداوند متعال در قرآن میفرماید:
«مردان از آن جهت که خدا برخی را بر بعضی برتری داده است و از آن جهت که از مال خود نفقه میدهند، بر زنان سرپرستی و قیمومت دارند.
پس زنان شایسته، در غیبت شوهرانشان، با حفظ خود، عفت خود را نگه میدارند».[12]
امور خانواده باید با تفاهم و مشاوره و همکاری زن و شوهر انجام بگیرد، ولی به هر حال، این اجتماع کوچک مانند هر جامعه دیگری بدون یک سرپرست و مدیر باتدبیر و بانفوذ، به خوبی اداره نخواهد شد. اکثر خانوادههای بدون مدیر وضع مطلوبی ندارند. بنابراین، یا زن باید مسئولیت سرپرستی و نگهداری خانواده را بر عهده بگیرد یا مرد.
از آنجا که جنبه تعقل بیشتر مردان بر زنان برتری دارد و برای تدبیر و نظارت بر زندگی آمادگی بیشتری دارند و برای تحمل دشواریها بیشتر آمادهاند، مسئولیتِ سرپرستی خانواده بر عهده آنان نهاده شده است. برعکس بانوان که بیشتر، احساسات و عواطف آنان بر مردان فزونی دارد. بنابراین، صلاح خانواده در این است که سرپرستی مرد را بپذیرد و کارهای مهم زندگی را با مشورت و صلاحدید او انجام دهد و در موارد اختلاف، حاکمیت او را بپذیرد.
ناگفته نماند که منظور از سرپرستی مرد این نیست که با اعمال قدرت و خودمحوری خانواده را اداره کند و فعال مایشاء باشد و به دیگر اعضای خانواده حق اظهارنظر ندهد، زیرا سرپرست و مدیر باتدبیر به خوبی میداند که هیچ مؤسسه کوچک یا بزرگی را با زور و خودمحوری نمیتوان اداره کرد، به ویژه کانون خانواده را که باید محل آسایش و آرامش و پرورش کودکان و آیندهسازان کشور باشد، بلکه منظور، در رأس امور قرار گرفتن برنامهریزی صحیح برای اداره خانواده، با مشاوره و تبادلنظر سایر اعضای خانواده و جلب همکاری آنان در اداره امور و تفاهم در حل مشکلات و تصمیمگیری و حرف آخر را زدن در موارد اختلاف است.
مسئولیتهای سرپرستی مرد را در سه بخش میتوان خلاصه کرد:
- تأمین هزینههای خانواده وتنظیم برنامه زندگی بامشاوره وتبادلنظر و رسیدگی به حساب دخل و خرج خانواده؛
- حفاظت و حراست و مراقبت و دفاع از افراد خانواده؛
- نظارت بر مسائل دینی، اخلاقی و فرهنگی افراد خانواده و هدایت آنان به رشد، تکامل جسمانی، نفسانی و جلوگیری از وقوع مفاسد اجتماعی و اخلاقی.
- تأمین نفقه: در اسلام تأمین کلیه هزینهها و مخارج زندگی خانواده بر عهده مرد نهاده شده است.
اسحاق بن عمار از حضرت صادق علیه السلام سؤال کرد:
حق زن بر شوهر چیست؟ فرمود: غذا و لباسش را تأمین کند و لغزشهایش را ببخشد.[13]
- اکرام و مدارا: مرد وظیفه دارد قدرشناس همسرش باشد و او را نعمتی از جانب خدا بداند. وی را گرامی داشته، با او مدارا کند، لغزشهایش را ببخشد و سختگیری و لجبازی نکند. اسلام چنین برخوردی را از حقوق زن و وظایف شوهر میداند.
امام سجاد علیه السلام فرمود:
حق همسرت این است که بدانی خدای متعال او را وسیله آرامش و انس تو قرار داده و نعمتی است از جانب خدا بر تو، پس او را گرامی بداری و با وی مدارا کنی. گرچه تو نیز بر وی حق داری، تو باید دلسوز او باشی، زیرا اسیر تو است. باید غذا و لباسش را فراهم سازی و اگر اشتباه کرد، ببخشی.[14]
- مراقبتهای دینی و اخلاقی: مرد وظیفه دارد به مسائل اعتقادی، اخلاقی و دینی همسرش عنایت داشته باشد: یا خودش در اینباره به او کمک کند یا وسیله آموختن آنها را برایش فراهم سازد. مواظب اخلاق و رفتارش باشد. به کارهای خوب و اخلاق پسندیده دعوتش کند و او را از کردار زشت و اخلاق ناپسند نهی کند. در یک کلام، او را از آتش دوزخ برهاند و به بهشت دعوت کند.
این یکی از آثار و لوازم سرپرستی و قیمومیت است که بر عهده مردان نهاده شده است.
قرآن میفرماید:
«اى كسانى كه ايمان آوردهايد! خودتان و خانوادهتان را از آتش دوزخ نگه داريد، آتشى كه هيزم آن، مردم و سنگها هستند».[15]
ب) وظایف زن: زن نیز درباره شوهر خود وظایف بسیار سنگینی دارد که در احادیث به برخی اشاره شده است. همه وظایف در جملهای کوتاه خلاصه شده و آن، خوب شوهرداری کردن است.
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:
جهاد زن در این است که خوب شوهرداری کند.[16]
«حسن التبعل» که در حدیث آمده جمله کوتاهی است، ولی معنای گستردهای دارد و همه خوبیها را دربر میگیرد. درباره زنی میتوان گفت:
خوب شوهرداری میکند، که مقام سرپرستی و قیمومت شوهر را میپذیرد و از آن پاسداری میکند. موقعیت او را در خانواده و بین فرزندان نگه میدارد.
در کارهای مهم با او مشورت مینماید. از دستوراتش اطاعت میکند. اگر در موردی خروج از منزل را صلاح ندانست و اجازه نداد خارج نمیشود. با رفتار خوش واخلاق نیک و محبتهای خود، شوهر را دلگرم و خانه را به کانون صفا و محبت تبدیل میکند. در دشواریها و گرفتاریها به یاری شوهر میشتابد و از او دلجویی مینماید. در مورد اموال شوهر امانتدار است واز اسراف و تبذیر و ولخرجی اجتناب میکند. در کارهای خیر او را تشویق مینماید. بهترین لباس خود را در منزل میپوشد و برای شوهر آرایش و زینت میکند و همواره آماده و در اختیار او است. در خانهداری و پرورش فرزندان میکوشد. رازدار و امین و مهربان و دلسوز است ….
درباره چنین زنی میتوان گفت: خوب شوهرداری میکند و عملش در ردیف جهاد در راه خدا قرار دارد.
در احادیث درباره چند چیز تأکید بیشتری شده است:
- اطاعت از شوهر در موارد مجاز؛
- تمکین از شوهر در همخوابگی و تمتعات و عمل جنسی؛ جز در مواردی که منع شرعی دارد؛
- امانتداری و حفظ اموال شوهر؛
- حفظ عفت و پاکدامنی؛
- کسب اجازه شوهر در خروج از منزل.
امام صادق علیه السلام از پدرانش از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده که فرمود:
سودی نصیب مرد مسلمان نشده که بعد از اسلام بهتر از زوجه مسلمانی باشد که وقتی به او مینگرد، خشنود میشود و از دستورهایش اطاعت کرده، در غیاب او از نفس خود و اموال او نگهداری میکند.[17]
امام محمد باقر علیه السلام فرمود:
زنی خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله رسید وگفت: یا رسول اللَّه! حق مرد بر زن چیست؟ فرمود: باید در اطاعت شوهر باشد و نافرمانی نکند، از خانهاش بدون اذن او صدقه ندهد، بدون رضایت او روزه مستحبی نگیرد، از تمتعات جنسی مانع او نشود، گرچه بر شتر سوار باشد. بدون اذن او از منزل خارج نشود.[18][19]
[1]. روم( 30) آيه 21:« وَمِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْها وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِى ذ لِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ»
[2]. بقره( 2) آيه 187:« هُنَّ لِباسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ»
[3]. نساء( 4) آيه 19:« وَعاشِرُوهُنَّ بِالمَعْرُوفِ»
[4]. بحارالأنوار، ج 71، ص 389: عن النبيّ صلى الله عليه و آله، قال:« أكمل المؤمنين إيماناً أحسنهم خلقاً، و خياركم خياركم لنسائه»
[5]. وسائل الشيعه، ج 20، ص 158: عن أبي عبداللَّه عليه السلام قال:« جاءت امرأة إلى رسول اللَّه صلى الله عليه و آله، و قالت: يا رسول اللَّه! ما حقّ الزوج على المرأة؟- في حديث إلى أن- قال: و عليها أن تتطيّب بأطيب طيبها، و تلبس أحسن ثيابها، و تتزيّن بأحسن زينتها، و تعرض نفسها عليه غدوة و عشيّة، و أكثر من ذلك حقوقه عليها»
[6]. مستدرك الوسائل، ج 14، ص 296: جعفر بن محمد، عن أبيه، عن جدّه علي بن الحسين، عن عليّ عليه السلام، قال:« قال رسول اللَّه صلى الله عليه و آله: ليتهيّأ أحدكم لزوجته كما تتهيّأ زوجته له- قال جعفر بن محمد عليه السلام:- يعني يتهيّأ بالنظافة»
[7]. بحارالأنوار، ج 103، ص 254: قال النبيّ صلى الله عليه و آله:« حقّ المرأة على زوجها أن يسدّ جوعتها، و أن يستر عورتها، ولا يقبح لها وجهاً، فإذا فعل ذلك فقد واللَّه أدّى حقّها»
[8]. وسائل الشيعه، ج 20، ص 246: حسن بن الجهم، قال: رأيت أبالحسن عليه السلام اختضب، فقلت:- جعلت فداك- أختضبت؟
فقال:« نعم، إنّ التهيئة ممّا يزيد في عفّة النساء، و لقد ترك النساء العفّة بترك أزواجهنّ التهيئة،- ثمّ قال:- أيسرّك أن تراها على ما تراك عليه إذا كنت على غير تهيئة؟»
قلت: لا.
قال:« فهو ذلك»
[9]. همان، ج 20، ص 164: أبو بصير عن أبي جعفر عليه السلام قال:« قال رسول اللَّه صلى الله عليه و آله للنساء: لا تطولنّ صلاتكنّ لتمنعنّ ازواجكنّ»
[10]. مستدرك الوسائل، ج 14، ص 221: عن عليّ عليه السلام قال:« قال رسول اللَّه صلى الله عليه و آله: إذا أتى أحدكم امرأته فلا يعجلها»
[11]. همان، عن الرضا عليه السلام- في حديث إلى أن- قال:« و اشتهت منك مثل الذي تشتهيه منها»
[12]. نساء( 49) آيه 34:« الرِّجالُ قَوّامُونَ عَلَى النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ وَبِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ فَالصّالِحاتُ قانِتاتٌ حافِظاتٌ لِلْغَيْبِ بِما حَفِظَ اللَّهُ»
[13]. مكارم الاخلاق، ج 1، ص 248: سأل إسحاق بن عمّار أباعبداللَّه عليه السلام عن حقّ المرأة على زوجها؟
قال:« يشبع بطنها، و يكسوها، و إن جهلت غفر لها»
[14]. بحارالأنوار، ج 74، ص 5: قال عليّ بن الحسين عليه السلام:« و أمّا حق الزوجة: فأن تعلم أنّ اللَّه جعلها سكناً و أُنساً، فتعلم أنّ ذلك نعمة من اللَّه عليك فتكرمها و ترفق بها، و إن كان حقّك عليها اوجب، فإنّ لها عليك أن ترحمها؛ لأنّها أسيرك، و تطعمها و تكسوها، و إذا جهلت عفوت عنها»
[15]. تحريم( 66) آيه 6:« يا أَيُّها الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ ناراً وَقُودُها النّاسُ وَالحِجارَةُ»
[16]. بحارالأنوار، ج 103، ص 252: قال عليّ عليه السلام:« جهادُ المرأة حُسن التّبعُّل»
[17]. وسائل الشيعه، ج 20 ص 41: عن أبي عبدالَّه عليه السلام عن آبائه عليهم السلام قال:« قال النبيّ صلى الله عليه و آله: ما إستفاد امرئ مسلم فائدة بعد الإسلام أفضل من زوجة مسلمة تسرّه إذا نظر إليها، و تطيعه إذا أمرها، و تحفظه إذا غاب عنها في نفسها و ماله»
[18]. همان، ص 158: عن أبي جعفر عليه السلام قال:« جاءت امرأة إلى النبيّ صلى الله عليه و آله فقالت: يا رسول اللَّه! ما حق الزوج على المرأة؟ فقال لها: أن تطيعه، ولا تعصيه، ولا تصدّق من بيته إلّا بإذنه، ولا تصوم تطوّعاً إلّا بإذنه، ولا تمنعه نفسها و إن كانت على ظهر قتب، ولا تخرج من بيتها إلّا بإذنه»
[19] امينى، ابراهيم، آشنايى با وظايف و حقوق زن، 1جلد، بوستان كتاب (انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم) – قم، چاپ: چهارم، 1390. منبع: سايت آيت الله ابراهيم اميني ،.Ibrahimamini.ir
2- وظایف زن و شوهر نسبت به یکدیگر چیست؟
پرسش
درباره وظایف قانونی زن و شوهر نسبت به یکدیگر توضیحاتی دهید و اینکه مرد همسرش را به چه کارهایی میتواند مجاب کند؟
پاسخ اجمالی
زندگی زناشویی قوام، تحکیم و استمرارش به محبت، دوستی، تفاهم، احترام متقابل و به رسمیت شناختن و رعایت حقوق همدیگر است. دین اسلام برای آنکه محیط و اجتماع کوچک خانواده قوام پیدا کند و تداوم یابد، برای هر یک از زن و شوهر حقوقی در نظر گرفته و در مقابل این حقوق وظایفی را نیز برای آنان تعیین کرده است؛ چرا که خداوند هر جا حقی در نظر گرفته، تکلیفی را هم مقرّر نموده است. در این مقال به مناسبت پرسش از وظایف زنان در برابر مردان، برخی از مهمترین وظایف شرعی و قانونی زن در برابر شوهر، یا به تعبیر دیگر؛ حقوق مردان نسبت به زنان را بیان میکنیم:
1. پذیرش ریاست شوهر: اگر در زندگی زناشویی و خانوادگی مشکلی و مسئلهای پیش آمد، حل آن با نظر نهایی شوهر است. البته این وظیفه شوهر، نباید خارج از حسن معاشرت و معاضدت، شرع و قانون باشد و باعث سوء استفاده شوهر شود.
2. تمکین زن نسبت به مرد: زن باید در نزدیکی جنسی و دیگر بهرههای شهوی مرد با او، حالت پذیرش و آمادگی در حد توانایی جسمی و روحی، بنابر انتظار عرف داشته باشد. مگر اینکه دارای عذر شرعی و قانونی مثل عادت زنانگی، مریضی و … باشد.
3. تبعیت از مرد در محل اقامتگاه و مسکن، مگر اینکه این اختیار را شوهر به زن واگذار کرده باشد و یا خلاف شأن اجتماعی زن باشد و یا ضرر جانی و جسمی برای زن داشته باشد.
4. تبعیت از مرد، در خروج از منزل و ورود دیگران به منزل، در حد عرف، مگر اینکه برای انجام تکالیف دینی؛ مثل حج واجب و یا برای انجام مداوا، یا ماندن در خانه ضرر جانی، بدنی و شرافتی، برای زن وجود داشته باشد.
5. تبعیت از مرد در اصل شاغل بودن و نوع شغل، در صورتی که خلاف انتظار عرف زمان، مکان و موقعیت و جنسیت زن و مرد باشد.
پاسخ تفصیلی
ذات حق تعالی زن و مرد را از جهت جسمی و روحی بهگونهای آفرید که بدون هر یک نه پیدایش و بقای آنان امکانپذیر است و نه نیازهای جسمی و روحی هر یک، بدون دیگری بهطور کامل بر آورده میشود و نه تکامل روحی و دینی هر یک به صورت فردی و اجتماعی امکانپذیر میباشند. گویا هر یک پارهای از یک موجود کاملاند و بدون هم ناقص و نسبت به هم مکملاند.
خدای متعال با توجه به آفرینش آنچنانی زن و مرد و تفاوتهای روحی و جسمی آن دو، حقوق و تکالیف[1]زناشویی و خانوادگی خاصی به صورت مشترک و خاص برای هر یک قرار داده است تا تأمین کننده نیازهای دنیوی و اخروی هر یک به صورت کامل باشد.
این حقوق و تکالیف از سه نگاه: فقهی،[2] اخلاقی و حقوقی[3] مدّ نظر عالمان دین بوده است که در اینجا چون سؤال از وظایف حقوقی زن در قبال شوهر است و از آنجا که وظایف اخلاقی هم روح، مکمل و ضامن وظایف قانونیاند،[4] و وظایف فقهی هم فرق چندان زیادی با وظایف حقوقی و قانونی زن ندارد، به اختصار به بیان این حقوق و تکالیف از نظر اخلاقی و حقوقی میپردازیم.
وظایف اخلاقی
وظایف اخلاقی زن به زبان روایات در دو بخش ارزش و اهمیت وظایف شوهر داری، و خود وظایف طرح میشود:
1. ارزش و اهمیت شوهر داری
الف. پیامبر خدا(ص) فرمود: «اگر سجده کردن برای غیر خدا جایز بود، هر آیینه به زن دستور میدادم که به شوهرش سجده کند».[5]
ب. «حق شوهر بر زن، از هر حق دیگری بیشتر و برتر است».[6]
ج. «جهاد زن، تحمل او بر آزارهای شوهر است».[7]
د. «زن نباید شوهرش را غضبناک کند و لو شوهرش او را آزرده باشد».[8]
هـ. «زنی که شوهرش از او ناراضی باشد، اعمال او مورد قبول واقع نمیشود».[9]
و. «زنی که قدردان شوهرش نباشد، ثوابی برای اعمال او نیست».[10]
2. وظایف اخلاقی شوهرداری
الف. «زن نباید میل و نظر به غیر شوهرش داشته باشد و الاّ نزد خدا زنا کار محسوب میشود».[11]
ب. «زن باید پاسخگوی نیازهای جسمی و بهرههای شهوی مرد و لو در پشت پالان شتر باشد و هر بامداد و شامگاه در صورت درخواست مرد، خود را بر او عرضه کند و الاّ مورد لعن فرشتگان خواهد بود».
ج. «زن بدون اجازه شوهرش، نباید روزه مستحبی بگیرد. بدیهی است این از باب مثال است و الاّ هر امر مستحبی این گونه خواهد بود».
د. «طولانی شدن نماز زن، نباید مانع پاسخگویی سریع نیازهای مرد باشد».
هـ. «زن نباید، بدون اجازه شوهرش، چیزی ولو صدقه، به کسی بدهد».
ح. زن بدون اجازه شوهرش، نباید از خانه بیرون برود و الاّ مورد لعن فرشتگان آسمان و زمین و فرشتگان رحمت و غضب خواهد بود».[12]
ط. «زن آرایش و نمایش برای شوهرش نماید و برای غیر شوهرش بوی خوش استفاده نکند و الاّ نماز او مورد قبول واقع نمیشود».[13]
وظایف حقوقی و قانونی
وظایف حقوقی و قانونی زن به دو صورت وظایف مشترک زن و مرد، و وظایف مختص زن بیان میشود:
الف. وظایف مشترک
1. حسن معاشرت: زن و مرد وظیفه دارند در زندگی مشترک خانوادگی و زناشویی، نسبت به هم خوشرفتار، خوشرو و خوشگو باشند و از هر گونه بدرفتاری، ترش روی و بدگویی دوری نمایند، مگر اینکه عذر شرعی، قانونی و عرفی داشته باشند.
2. معاضدت (همکاری): زن و مرد باید در پیشبرد و تحکیم زندگی خانوادگی، همکاری و همراهی داشته باشند و معیار این همکاری هم بنا بر انتظار عرف و فرهنگ زمان و مکان و موقعیت آن دو است. از باب نمونه، اگر عرف خانه داری، بچه داری، شیردهی بچه را به عهده زن میداند و کارهای بیرون خانه را به عهده مرد میداند، هر دو در این امور محوله، همکاری نمایند.
3. تربیت فرزند: زن و مرد، هر دو موظفاند در حد توانایی و مقتضای عرف زمان و مکان و موقعیت در رشد و پرورش فرزند، کوشش نمایند.
4. وفاداری: زن و مرد نباید رابطه نامشروع با فرد دیگری داشته باشند.
ب. وظایف مختص زن نسبت به مرد
1. پذیرش ریاست شوهر: اگر در زندگی زناشویی و خانوادگی مشکلی و مسئلهای پیش آمد، حل آن با نظر نهایی شوهر است. البته این وظیفه شوهر، نباید خارج از حسن معاشرت و معاضدت، شرع و قانون باشد و باعث سوء استفاده شوهر شود.
2. تمکین[14] زن نسبت به مرد: زن باید در نزدیکی جنسی و دیگر بهرههای شهوی مرد با او، حالت پذیرش و آمادگی در حد توانایی جسمی و روحی، بنابر انتظار عرف داشته باشد. مگر اینکه دارای عذر شرعی و قانونی مثل عادت زنانگی، مریضی و … باشد.
3. تبعیت از مرد در محل اقامتگاه و مسکن، مگر اینکه این اختیار را شوهر به زن واگذار کرده باشد و یا خلاف شأن اجتماعی زن باشد و یا ضرر جانی و جسمی برای زن داشته باشد.
4. تبعیت از مرد، در خروج از منزل و ورود دیگران به منزل، در حد عرف، مگر اینکه برای انجام تکالیف دینی؛ مثل حج واجب و یا برای انجام مداوا، یا ماندن در خانه ضرر جانی، بدنی و شرافتی، برای زن داشته باشد.
5. تبعیت از مرد در اصل شاغل بودن و نوع شغل، در صورتی که خلاف انتظار عرف زمان، مکان و موقعیت و جنسیت زن و مرد باشد.
تا اینجا وظایف و مسئولیت زن در قبال شوهر به طور اختصار بیان شد. در ادامه به تناسب به صورت فشرده تعهدات شوهر در برابر زن بیان میشود.
وظایف مردان در برابر زنان
وظایف مرد نسبت به زن، در دو بخش وظایف اخلاقی و وظایف حقوقی بیان میشود.
الف. وظایف اخلاقی از نظر روایات؛ در دو بخش ارزش رفتار نیکو با زنان، و الزامات رفتاری با آنان بیان میشود:
یک. ارزش رفتار نیکو با زنان:
1. دوستی با زنان از اخلاق انبیا بود.[15]
2. اظهار دوستی با زنان، هرگز از یاد آنان نمیرود.
3. گذشت و بخشش نسبت به زنان، اگر رفتار بدی را مرتکب شدند.
4. خوشرویی و خوشرفتاری با زنان.
5. بهترین مردان در نزد ذات حق تعالی، کسی است که بهترین رفتار را با زنان خود داشته باشند.
6. محبوبترین مردان، کسی است که بیشترین نیکی را نسبت به زن خود نماید.
7. ترس از ذات حق تعالی که مبادا، حق زن خود را بجا نیآورد.
دو. الزامات اخلاقی
1. نگاه به زن به عنوان گل باشد نه خدمت کار، تا طراوت و شادابی آن حفظ شود و کاری فراتر از حد متعارف، از زن خواسته نشود.
2. تهیه وسایل بیشتر و بهتر زندگی تزئینی، پوشاکی، خوراکی، به ویژه در ایام عید.
3. مشورت با زن در امور مهمه زندگی.
4. رعایت اخلاق و حقوق هم بستری با زن.
ب. وظایف حقوقی
این وظایف به دو صورت مشترک و خصوصی میباشد، که قسم اوّل آن در وظایف حقوقی مشترک زن و مرد گذشت.
وظایف حقوقی مختص مرد نسبت به زن
الف. وظایف مالی و پرداخت نفقه
1. تهیه غذا، در حد متعارف زمان، مکان و موقعیت متناسب زن.
2. تهیه پوشاک، در حد متعارف زمان، مکان و موقعیت متناسب زن.
3. تهیه وسایل آرایشی و تزیینی، در حد متعارف زمان، مکان و موقعیت متناسب زن.
4. تهیه مسکن، در حد متعارف زمان، مکان و موقعیت متناسب زن.
5. تهیه لوازم منزل در حد متناسب زمان، مکان و موقعیت متناسب زن.
6. تهیه خدمتکار، اگر شأن اجتماعی و خانوادگی زن اقتضا دارد و یا اگر مریض است.
7. مداوای بیماری زن، اگر زن مریض شد. [16]
ب. وظایف زناشویی و همبستری مرد، نسبت به زن
قانون در این مورد ساکت است و به عبارت حسن معاشرت اکتفا کرده است.
اما فقها در دو قسمت؛ به این بحث پرداختهاند:
1. حق زن بر شوهر این است که اگر زن باکره است، پس از عروسی، هفت شب را نزد او بماند و اگر ثبیه باشد سه شب و پس از آن اگر دارای یک زن است، باید هر چهار شب یک شب نزد او بماند و سه شب دیگر آزاد است و هر گاه دارای چند زن است، باید نزد هر یک شبی را از چهار شب بگذراند.[17]
2. نزدیکی جنسی: شوهر مکلف است، هر چهار ماه یک بار با زن خود نزدیکی جنسی نماید و این از حقوق زن محسوب میشود.
[1]. ر.ک: بقره، 233؛ نساء، 4؛ نحل، 72؛ و آیات دیگر قرآن مربوط به حقوق و تکالیف زن و مرد.
[2]. فقها و مراجع عظام، بحث حقوقی و وظایف زن را در باب احکام عقد دائم، کتاب نکاح مطرح کردهاند.
[3]. در اینجا لازم است فرقهای احکام اخلاقی و قوانین حقوقی به طور مختصر ذکر شود: 1. حکم اخلاقی به حکم عقل و دین میباشد، در حالی که وضع قانون، توسط مقام صلاحیتدار مثل قوه مقننه، مجریه، قضائیه و یا هر مقام شایسته دیگر وضع میشود. 2. احکام اخلاقی ناظر به روابط فرد با خدا، با خود و با دیگران است، ولی قوانین حقوقی ناظر به روابط فرد با دیگران در یک جامعه است. 3. هدف نهایی اخلاق رسیدن به کمال انسانی و قرب به خداست؛ ولی هدف قانون تأمین مصالح دنیوی و نظم و ساماندهی زندگی آسوده و بی دغدغه است. 4. احکام اخلاقی بیشترین توجه را به نیت و انگیزه دارند، ولی قوانین حقوقی به ظاهر عمل توجه دارند. 5. قواعد اخلاقی دارای ارزش مثبتاند ولی قوانین حقوقی را به قصد ریا هم میتوان انجام داد. 6. احکام اخلاقی هم واجب و مستحباند، ولی قوانین حقوقی همه الزامیاند. 7. احکام اخلاقی ضامن اجرای درونی و اخروی دارد، ولی قوانین حقوقی قهر و تحمیل دولت است. رجوع شود به کتابهای فلسفه اخلاق.
[4]. همه مواد قانونی مورد استفاده در این پاسخ: از ماده 1112 تا 1117 قانون مدنی و قوانین دادرسی، مربوط به این مواد میباشد که از کتاب حقوق مدنی؛ ج 4، ص 5؛ دکتر حسین امامی و کتاب حقوق خانواده، ج 1، دکتر حسن صفایی و اسدالله امامی گرفته شده است.
[5]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 5، ص 508، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق. درباره شرح این روایت ر.ک: «مدیریت و مسئولیت شوهر در زندگی»، سؤال 36904.
[6]. طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص 214، قم، شریف رضی، چاپ چهارم، 1412ق.
[7]. شیخ صدوق، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 439، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.
[8]. الکافی، ج 5، ص 508.
[9]. همان، ص 507.
[10]. من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 440.
[11]. همان، ص 444.
[12]. یکی از فرقها، اینکه بنابر دیدگاه فقها زن میتواند برای انجام کارهای خانه از شوهر مزد بگیرد، ولی حقوقدانان یا حداقل عدهای میگویند: این جزو وظیفه معاضدت است و در انجام وظیفه نباید طلب مزد کرد. کتاب حقوق خانواده، صفائی و امامی، ج 1، ص 162.
[13]. حلیة المتقین، فصل 6، ص 76 – 79.
[14]. در معانی تمکین عام و خاص، رجوع شود به: کتاب حقوق مدنی، ص 173.
[15]. طباطبایی یزدی، عروة الوثقی، ج 2، کتاب نکاح، ص 626.
[16]. بیشتر فقها، این را از وظایف مرد نمیدانند. کتاب حقوق مدنی، ص 343.
[17]. این دیدگاه مشهور است در قبال دیدگاه دیگر که میگوید، معیار دوری نکردن است. همان، ص 446. منبع : اسلام كوئست.
*- ضمنا شما می توانید از اینجا مشترک خبرنامه سایت شوید و جدید ترین مطالب را دریافت کنید.