نقش فلسفه و عرفان نظرى در «فهم دين»

آيا بدون فهم فلسفه و عرفان نظرى و مبانى آنها آيا مى شود چهره اى تمام و كمال از دين ارائه نمود؟ و فهم قرآن و حديث را به اعلى وجه ممكن انجام داد يا خير؟

در باب نقش فلسفه و عرفان نظرى در «فهم دين» به چند نكته اشاره مى شود:

1 بر اساس ديدگاهى، خداوند در قرآن كريم- همچنين در احاديث وارد شده از معصومين (ع)، شيوه استدلال فلسفى به كار رفته است.

مرحوم علامه طباطبايى (ره) در اين باره مى فرمايند: «سوره انعام كه تقريبا يك جزء قرآن است، از اول تا آخر، استدلال و همه اش استدلال فلسفى است. چنانكه در بيانات ائمه (ع) نيز استدلال فلسفى وجود دارد.» (به نقل از كتاب «در محضر علامه طباطبايى (ره) نوشته محمدحسين رخ شاد، ص 230) بنابراين براى فهم چنين آموزه هايى، نياز به آشنايى با فلسفه است.

2 اگر دين را مجموعه اى منجسم و متشكل از سه جزء: اصول دين، اخلاق و احكام. بدانيم، در بخش نخست كه اثبات آموزه هاى بنيادين دين با روش عقلى و استدلالى است، مى توان نقش فلسفه را به طور برجسته لمس نمود.

براى اثبات وجود خداوند، توحيد و صفات ذاتى و فعلى خداوند، عينيت ذات با صفات خداوند و معارفى از اين قبيل نياز مبرمى به معارف و قواعد فلسفى احساس مى شود.

3 اثبات بسيارى از پيشفرض هاى معارف دينى جز در حوزه فلسفه اثبات نمى شود. پيش فرض هاى و مفروضاتى همچون اصل عليت، سنخيت ميان علت و معلول، ضرورت علّى، اصل امتناع تناقض، تجرد نفس و… تنها در دانش فلسفه قابل بحث و اثبات است.

4 همچنين در آيات قرآن، آيات متشابهى ذكر شده كه با استمداد از مبانى و اصول متقن عقلى و فلسفى قابل تبيين است و گرنه بايستى در همان آيات متشابه توقف نمود. به عنوان مثال در قرآن كريم بيان شده: «يدالله فوق ايديهم» يا و «وجوه يومئذ ناظره» يا «ان الله على العرش استوى» و… در حالى كه در فلسفه عدم جسمانيت خداوند به اثبات رسيده است. با استفاده از براهين فلسفى مبتنى بر عدم جسمانيت خداوند، مى تواند آيات مذكور و مشابه آن را به سادگى تأويل و تفسير نمود بنابراين نقش فلسفه در فهم دين را نمى توان ناديده گرفت.

5 قرآن همانگونه كه بهترين منبع الهامات عرفانى است با ادبيات عرفانى هم بسيار خوب فهميده مى شود اما همواره بايد از خطر تاويل گرايى عرفان مدارانه يا فلسفه مدارانه افراطى بر حذر بود. پرسمان/.