مصحف فاطمه چیست
فهرست این نوشتار:
مصحف فاطمه عليهاالسلام
پرسش 10 . وقتى آغاز وصيت نامه امام راحل رحمه الله را مى خواندم، به نكته اى زيبا و دقيق برخوردم و آن سخن از مصحف فاطمه عليهاالسلام بود؛ كتابى كه از جانب خداوند متعال به زهراى مرضيه عليهاالسلام الهام شده است. اين نكته چند سؤال را در ذهن من ايجاد كرد: اگر مصحف به معناى قرآن است، پس مصحف فاطمه عليهاالسلام چيست؟ چه محتوايى دارد؟ مگر ممكن است جبرئيل بر غير پيامبر نازل شود؟ اين مصحف اكنون كجا است؟ خواهشمندم مرا راهنمايى كنيد.
نكته زيبا و دقيقى كه ذهن و انديشه شما را به سوى چنين مقوله و پرسش هايى درباره آن معطوف داشته، پرداختن به نكته اى است كه از گذشته موضوع گفت وگوى عالمان و انديشمندان بوده است. ورود به اين مقوله، مستلزم بيان مسائلى است كه در ذيل بدان اشاره مى شود:
يك. چيستى مصحف
كلمه «مُصْحَف»، اكنون بيشتر به معناى «قرآن» به كار مى رود؛ اما در لغت به معناى مجموعه برگه هايى است كه ميان دو جلد، جمع آورى شده است و امروزه «كتاب» خوانده مى شود.37 بنابراين، منظور از «مصحف فاطمه» كتاب آن حضرت است كه در بعضى از روايات اهل سنت نيز به آن اشاره شده است. راويانى چون «ابى بن كعب» وجود كتابى نزد حضرت فاطمه عليهاالسلام را تأييد كرده است.38
بدين ترتيب سخن كسانى مانند ايجى در مواقف و جرجانى در شرح مواقف ـ كه مدعى اند، شيعه به قرآنى منسوب به فاطمه عليهاالسلام كه غير از قرآن رايج ميان مسلمانان است، اعتقاد دارد ـ نادرست است و در عدم رجوع به روايات شيعه و نيز عدم دقّت در معناى مصحف ريشه دارد.39
درباره ماهيت اين مصحف در منابع شيعى، روايات فراوان وجود دارد. در اين احاديث، محتوا، حجم، زمان و كيفيت نگارش مصحف بيان شده است. البته در نگاه ابتدايى، اختلافاتى ميان اين روايات ديده مى شود؛ ولى با اندكى دقت، قابل توجيه است.40 بعضى از روايات، مطالب آن را غير از مطالب قرآن دانسته اند.41 بر اساس شمارى از احاديث، در اين كتاب، مطالبى چون وصيت حضرت زهرا عليهاالسلام42، مصيبت هاى فرزندان آن حضرت در طول زمان43، پيشگويى حوادث آينده44 و تمام پادشاهانى كه بر زمين حكم خواهند راند45، نوشته شده است.
دسته اى از روايات نيز از اشتمال اين مصحف، بر تمام احكام حلال و حرام، سخن به ميان آورده است46. بر اساس بعضى از احاديث، امام صادق عليه السلام حوادث تاريخى اى چون ظهور زنديقان را پيشگويى و گفتارش را به مصحف فاطمه، مستند كرده است.47
اين روايات با هم ناسازگار نيست؛ زيرا ممكن است همه مطالب ياد شده در آن مصحف، وجود داشته و هر روايت بخشى از محتواى آن را بيان كرده باشد.
دو. كيفيت نگارش مصحف
مهم ترين مطلب درباره اين مصحف، زمان و كيفيت نگارش آن و مسئله ارتباط حضرت زهرا عليهاالسلام با جبرئيل و ديگر فرشتگان الهى است. در چند روايت، آمده است: پيامبراكرم صلى الله عليه و آله مطالب را املا مى كرد و امام على عليه السلام مى نوشت.48
شاید این مطالب را هم بپسندید:
درباره سبب انتساب مصحف به فاطمه عليهاالسلام، مى توان گفت: آن كتاب نزد آن حضرت نگه دارى مى شد و يا او واسطه رسيدن بعضى از مطالب، به دست امام على عليه السلام بوده است.
در بعضى از روايات، مصحف، ره آورد املا و وحى مستقيم خداوند بر حضرت زهرا عليهاالسلام دانسته شده است49. بر اساس روايات ديگر، بعد از وفات پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله، خداوند فرشته اى را نزد آن حضرت مى فرستاد تا در غم پدر، دلدارى اش دهد و وى را از مكان و جايگاه رسول خدا در بهشت آگاه سازد و با او درباره مطالب مختلف به گفت وگو بنشيند. حضرت فاطمه عليهاالسلام سخنان آن فرشته را به امام على عليه السلام منتقل مى كرد و آن حضرت آنها را به نگارش در مى آورد.50 روايتى اين فرشته را جبرئيل عليه السلام معرفى كرده است.51
ميان اين احاديث نيز ناسازگارى وجود ندارد؛ زيرا مى توان گفت خداوند به وسيله فرشته اى از فرشتگان خود (جبرئيل)، با آن حضرت سخن گفته است و فاطمه زهرا عليهاالسلام بخشى از اين كتاب را به مطالب دريافتى از پدر بزرگوار خود و بخشى ديگر را به مطالب جبرئيل اختصاص داده بود.
سه. امكان نزول جبرئيل
اشكال ديگر روايات دسته اخير، قطع وحى پس از رسول اكرم است. به عبارت ديگر مسلمانان معتقدند آن حضرت، خاتم پيامبران است و بعد از وفات ايشان، ارتباط ميان زمين و آسمان قطع و وحى منقطع گشته است. حال چگونه فرشته بر حضرت زهرا عليهاالسلام نازل شده و با آن بزرگوار گفت و گو كرده است؟
در پاسخ گفتنى است: طبق آيات قرآن، نزول فرشته الهى و ارتباط خداوند با غير پيامبران، از طريق فرشتگان و وحى امكان پذير است؛ چنان كه آيات بسيارى از ارتباط فرشته با حضرت مريم سخن مى گويد52 و خداوند ارتباط خود با مادر حضرت موسى را وحى مى خواند.53
وقتى امكان اين ارتباط با زنانى چون مادر موسى و حضرت مريم پذيرفته شد، امكان و وقوع آن درباره حضرت فاطمه زهرا عليهاالسلام ـ كه از سوى پيامبر اكرم سرور همه زنان در همه زمان ها معرفى شده است ـ به طريق اولى پذيرفتنى مى نمايد. منظور از انقطاع وحى و قطع ارتباط زمين و آسمان بعد از پيامبراكرم صلى الله عليه و آله، قطع ارتباط ميان خداوند و فردى به عنوان پيامبر و مأمور ابلاغ است؛ نه عدم امكان ارتباط زمينيان با خداوند و فرشتگان.
بر اساس روايات شيعه، نوعى ارتباط ميان امامان معصوم و خداوند وجود دارد.54 در روايات اهل سنت نيز بعضى از افراد «مُحَدَّث» معرفى شده اند؛ يعنى، كسانى كه با فرشتگان الهى نوعى ارتباط دارند و از آنها حديث دريافت مى كنند.55
چهار. مصحف نزد چه كسى است؟
براساس روايات شيعه، اين مصحف در زمان هاى مختلف، نزد امامان معصوم بوده است و از امامى به امام ديگر رسيده و جز آن بزرگان، كسى بدان دسترسى نداشته است. آنان با استفاده از آن، حوادثى را پيشگويى و احكامى را بيان كرده اند.56
در پايان گفتنى است: كتاب هايى كه اخيرا با عنوان صحيفة الزهرا منتشر شده،57 با مصحف فاطمه تفاوت دارد؛ زيرا در اين كتاب ها عمدتا دعاهاى منسوب به آن حضرت عليهاالسلام به چشم مى خورد؛ نه آنچه در روايات درباره مصحف فاطمه بيان شده است.
37. حسينى جلالى، سيد محمدرضا، تدوين السنة الشريفه، ص 76.
38. اسعد عبود، صحيفة الزهرا عليهاالسلام، صص 56 ـ 58.
39. معروف الحسنى، هاشم، سيرة الائمة الاثنى عشر، ج 1، ص 98 و 99.
40. مجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، تهران: دارالكتب الاسلاميه، ج 26، ص 38 ـ 48.
41. همان، ص 38 و 39.
42. همان، ص 43.
43. همان، ص 41.
44. همان، ص 44.
45. حسينى جلالى، سيدمحمدرضا، تدوين السنة الشريفه، ص 77.
46. بحارالانوار، ص 37.
47. همان، ص 44.
48. همان، ص 41 و 42 و 49.
49. همان، ص 39.
50. همان، ص 44 و 48.
51. همان، ص 42.
52. آل عمران 3، آيات 42 و 43 و 45.
53. قصص 28، آيه 7.
54. بحارالانوار، ج 26، ص 66 و 97.
55. اعيان الشيعه، ج 1، ص 314 و 315.
56. بحارالانوار، ص 48 ـ 38.
57. مانند: اسعد عبود، صحيفة الزهرا عليهاالسلام؛ قيومى اصفهانى، جواد، صحيفة الزهرا عليهاالسلام.
منبع: سایت هدانا برگرفته از پرسمان، پرسش ها و پاسخ ها «قرآن شناسی».
