فرق توبه با استغفار

تفاوت توبه و استغفار

در آیه سوم سوره مبارکه هود می خوانیم : وَأَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ يُمَتِّعْكُمْ مَتَاعًا حَسَنًا إِلَىٰ أَجَلٍ مُسَمًّى وَيُؤْتِ كُلَّ ذِي فَضْلٍ فَضْلَهُ وَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ كَبِيرٍ ﴿٣﴾

و از پروردگارتان طلب مغفرت کنید و به سوى او بازگردید تا شما را به بهره ‏اى نیکو تا مدّتى معیّن (که عمر دارید) کامیاب کند و به هر با فضیلتى فزونى بخشد و اگر (از بندگى‏ خدا) روى بگردانید، همانا من‏از عذاب روزى بزرگ بر شما بیمناکم

آیا بین استغفار و توبه تفاوتی وجود دارد که آنها را به هم عطف کرده است یا از باب تفنن در تعبیر است ؟

در اینکه چرا بین «اسْتَغْفِرُوا» و «تُوبُوا» واژه «ثُمَّ» فاصله شده است بحث است با اینکه استغفار در عرف به معنای توبه است .

عده ای گفته اند : مراد از استغفار در اینجا توبه کردن از گناهانی است که قبلا انجام شده است و مراد از توبه گناهانی است که در آینده انجام می شود و تقدیر آن اینگونه می شود :« استغفروا ربكم من ذنوبكم التي فعلتموها ثم توبوا إليه من ذنوب تفعلونها»[1] و طبق این احتمال ؛ کلمه ثُمَّ بر ظاهرش می ماند و معنای تراخی در زمان را می رساند.

عده ای دیگر همانند فرّاء گفته اند : «ثُمَّ» در این آیه شریفه به معنای «واو» است و عطف در واقع عطف تفسیری است.[2]

آلوسی به این قول پاسخ داده که : «ما قبول نمی کنیم که توبه و استغفار یک چیز باشد چون که استغفار ؛ ترک معصیت است و توبه رجوع به طاعت است» [3]

علامه طباطبایی می گوید :

«در این آیه نیز ابتدا طلب مغفرت را مطرح کرده است که چون بت ها را به عنوان رب خود قرار داده بودید ابتدا باید طلب مغفرت کنید و سپس امر به توبه و رجوع به سمت خدا با اعمال صالح می کند و از این بیان راه طبیعی سلوک و قرب به خدا روشن می شود که شخص ابتدا باید آلهه های غیر حقیقی را رها کند و سپس طلب مغفرت و طهارت باطنیه بدست آورد و در آخر با اعمال صالح به سوی خداوند بازگردد»[4]

[1] روح المعانی ج11 ص 207
[2] همان
[3] همان
[4]ر.ک المیزان فی تفسیر القرآن ج10 ص 140