شب و روز در برزخ

وقتى انسان در شب بميرد در برزخ هم براى او شب است؟

در سوره غافر مى فرمايد:

«النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْها غُدُوًّا وَ عَشِيًّا وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذابِ » [133]؛

«مجازات دردناک آنها همان آتش است که هر صبح و شام بر آن عرضه مى شوند و روزى که قيامت برپا مى گردد دستور مى دهد آل فرعون را در اشد عذاب وارد کنيد».

ثانياً: مى گويد آنها صبح و شام بر آتش عرضه مى شوند اما در قيامت آنها را وارد اشدّ عذاب مى کند، اين به خوبى دلالت دارد که عذاب اول عذاب برزخى است که بعد از اين دنيا و قبل از قيام قيامت است و کيفيت آن عرضه و نزديکى به آتش دوزخ است، عرضه اى که هم روح و جان را به لرزه در مى آورد و هم جسم را تحت تاثير قرار مى دهد.

ثالثاً: تعبير به غدوّ و عشىّ (صبح و شام) يا اشاره به دوام اين عذاب است چنان که مى گوئيم فلان کس صبح و شام مزاحم ما است، يعنى همواره و هميشه، و يا اشاره به انقطاع عذاب برزخى است که تنها در مواقع صبح و شام که مواقع قدرت نمايى فراعنه و عيش و نوش آنها بوده به آن گرفتار مى شوند و به جهت اينکه برزخ قبل از قيامت است و اهل برزخ به طور کامل از خصوصيات دنيا جدا نشده اند تصور صبحگاه و شامگاه براى آنان امکان دارد. [134]

از تعبير غدوّ و عشىّ (صبح و شام) نيز نبايد تعجب کرد؛ زيرا از آيات قرآن استفاده مى شود که حتى در قيامت صبح و شام نيز وجود دارد، چنان که مى خوانيم:

«وَ لَهُمْ رِزْقُهُمْ فِيها بُکْرَةً وَ عَشِيًّا » [135]؛

«براى آنها (بهشتيان) صبح و شام روزى هاى مخصوصى است».

اين منافات با دائمى بودن نعمت هاى بهشتى ندارد، چنان که آمده است: «أُکُلُها دائِمٌ وَ ظِلُّها » [136]، زيرا ممکن است در عين دوام نعمت، روزى ها و الطاف مخصوصى در اين دو وقت نصيب بهشتيان گردد [137] و اگرچه بهشت تاريکى ندارد و چه بسا شب و روز مانند دنيا نداشته باشد اما ممکن است از جهت نوع لذت ها و درون غرفه ها و بيرون غرفه ها بودن وضعيت متنوع مانند روز و شب دنيا داشته باشد. [138]

قابل توجّه اينکه در حديثى از پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله مى خوانيم که فرمود: «اِنَّ اَحَدَکُم اِذا ماتَ عُرِضَ عَلَيهِ مَقْعَدَهُ بِالْغَداةِ وَالْعَشىِّ اِنْ کانَ مِنْ اَهْلِ الْجَنَّةِ فَمِنَ الْجَنَّةِ وَ اِنْ کانَ مِنْ اَهْلِ النّارِ فَمِنَ النّارِ، يُقالُ هَذا مَقْعَدُکَ حيثُ يَبْعَثَکَ اللّه  يَومَ الْقيامَة» [139]؛ «هنگامى که يکى از شما از دنيا مى رود جايگاه او را هر صبح و شام به او نشان مى دهند، اگر بهشتى باشد جايگاهش را در بهشت، و اگر دوزخى باشد جايگاهش را در آتش، و به او مى گويند: اين جايگاه تو در روز قيامت است. (و همين امر باعث شادى يا عذاب روح او مى شود)».

امام صادق عليه السلام مى فرمايد: «ذالِکَ فِى الدُّنيا قَبلَ يَومِ القيامَةِ لاَِنَّ فِى نارِ الْقِيامَةِ لا يَکونُ غُدوِّ وَ عَشىّ، ثُمَّ قالَ اِنْ کانُوا يُعَذَّبُونَ فِى النّارِ غُدوّا و عَشيّا ففيها بينَ ذلکَ هُم مِنَ السُّعداءِ لا ولکن هذا فِى الْبَرزخِ قَبلَ يَومِ الْقِيامةِ اَلَمْ تَسمَعْ قُولُه عَزّ و جَلَّ: «وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذابِ »» [140]؛ «اين در دنيا قبل از روز قيامت است، زيرا آتش قيامت صبح و شام ندارد سپس فرمود: اگر آنها در قيامت تنها صبح و شام در آتش دوزخ عذاب شوند در ميان اين دو بايد سعادتمند باشند، چنين نيست، اين مربوط به برزخ است پيش از روز قيامت، آيا سخن خدا را (بعد از اين جمله) نشنيده اى که مى فرمايد: هنگامى که قيامت برپا مى گردد فرمان داده مى شود آل فرعون را در اشد عذاب وارد کنيد».

طبق آيه و حديث مذکور معلوم شد که برزخ، قبل از قيامت است و به جهت عدم انقطاع کامل از دنيا چه بسا از خصوصيات دنيا مانند شب و روز تأثيرپذير باشد.

 

 

[133]. غافر 40، آيه 46.
[134]. ر.ک: الميزان، ج 17، ص 336.
[135]. مريم 19، آيه 62.
[136]. رعد 13، آيه 35.
[137]. ر.ک: نمونه، ج 20، ص 116.
[138]. ر.ک: مجمع البيان، ج 6، ص 805.
[139]. اين روايت را بخارى و مسلم در صحيح خود نقل کرده اند طبق نقل طبرسى و در المنثور و قرطبى ذيل آيات مورد بحث در صحيح مسلم بابى براى اين موضوع منعقد شده و در آن روايات متعددى آمده است به جلد چهار صحيح مسلم صفحه 2199 مراجعه شود.
[140]. تفسير مجمع البيان، ج 8، ص 819، ذيل آيه 46، سوره غافر.

 

 

منبع: هدانا برگرفته از پرسمان، فرجام شناسی/ مؤلف محمدرضا كاشفى

ویژه نامه اعتقادات و پاسخ به شبهات

.