جمع بين سُبُل الهی و صراط مستقيم؟!
پرسش : چگونه عقیده به راههای متعدد شناخت و نیل به خداوند، با عقیده صراط واحد مستقیم سازگار است؟!
پاسخ اجمالی
خداوند در آيات 15 و 16 سوره مائده، صراط و سُبُل (راه ها) را در کنار يکديگر به کار مي برد. اين نوع استفاده روشن مي کند که خداوند اين دو واژه را مترادف هم به کار نبرده است، لذا شبهه تناقض آنها از بين مي رود. براي تبيين معني هر کدام از اين دو واژه، مي توانيم از اين مثال استفاده کنيم که «صراط» مانند بزرگراهی است که از چند مسير (سبيل) تشکيل شده است؛ و يا مي توان گفت «صراط» شبيه بزرگراهي مي باشد که راههای فرعي بدان منتهي مي شود و هر يک از آن راههاي فرعي، يک «سبيل» هستند.
پاسخ تفصیلی
سوال شده که جمله «الطرق الی الله بعدد نفوس الخلایق»؛ (راه های رسیدن به خدابه تعداد بندگان است) و آیه«وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا»(1)؛ (کسانى که در راه ما جهادکنند ما آنها را به راه ها و طُرُق خویش هدایت مى کنیم)، چگونه با «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ» جمع می شود؟!
و آیا بر این اساس می توان گفت راه های رسیدن به خدا متعدد می باشد؟
در ابتدا مناسب است بدانیم که جمله «الطرق الی الله بعدد نفوس الخلایق» از معصومین(علیهم السلام) نقل نشده است و متعلق به صوفیان می باشد؛ لذا نمی تواند در مقابل آیات و روایات مورد استناد قرار گیرد و جایگاهی ندارد که بخواهیم درباره اش بحث کنیم.
اما برای توضیح و تبیین معنای «سبل الهی» و «صراط مستقیم» که در آیاتی مانند آیه«وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا» و «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ» آمده است، کافیست به آیات 15 و 16سوره مائده و تفسیر آنها مراجعه کنیم. خداوند در این آیات «سُبُل»؛ (راه ها) را در کنار «صراط» به کار می برد و می فرماید:
«… قَدْ جَاءَکُم مِّنَ اللَّهِ نُورٌ وَکِتَابٌ مُّبِینٌ * یَهْدِی بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلَامِ وَیُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ اِلَى النُّورِ بِاِذْنِهِ وَیَهْدِیهِمْ اِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ»؛
(… از طرف خدا، نور وکتاب روشنگرى به سوى شما آمد. خداوند به برکت آن، کسانى را که از رضاى او پیروى کنند، به راههاى سلامت و امنیت، هدایت مى کند؛ و به فرمانش، آنان را از ظلمت ها خارج ساخته، به سوى نور مى برد؛ و آنها را به سوى راه راست، هدایت مى نماید).
این نوع استفاده و کاربرد روشن می کند که خداوند واژه «سبیل» را مترادف با «صراط» استعمال نکرده است؛ بنابراین اصل شبهه تناقض بین آیات محتوی «صراط» و «سبیل» از بین می رود؛ چون این دو دارای یک معنا نیستند.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
در تبیین معنی هر کدام از این دو واژه، می توانیم «صراط» را به بزرگراهی تشبیه کنیم که از چند مسیر تشکیل شده است؛ وضعیت «سبیل» نسبت به «صراط» شبیه به این مسیرها برای بزرگراه می باشد؛ و یا می توان گفت «صراط» شبیه بزرگراهی است که راه های فرعی بدان منتهی می شود و هر یک از آن راههای فرعی، یک «سبیل» هستند.
آن گونه که از بررسى آیات قرآن مجید برمی‌آید «صراط مستقیم» همان آئین خداپرستى و دین حق و پایبند بودن به دستورات خدااست، چنان که در سوره انعام آیه161 مى‌خوانیم:
«قُلْ اِنَّنِی هَدانِی رَبِّی اِلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ دِیناً قِیَماً مِلَّهَ اِبْراهِیمَ حَنِیفاً وَ ما کانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ»؛
(بگو خداوند مرا به صراط مستقیم هدایت کرده، به دین استوار، آئین ابراهیم که هرگز به خداشرک نورزید).
در اینجا «دین ثابت و پابرجا و آئین توحیدى ابراهیم و نفى هر گونه شرک» به عنوان صراط مستقیم معرفى شده که این جنبه عقیدتى را مشخص مى کند.
اما در سوره«یس» چنین مى خوانیم: «اَ لَمْ اَعْهَدْ اِلَیْکُمْ یا بَنِی آدَمَ اَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّیْطانَ اِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ وَ اَنِ اعْبُدُونِی هذا صِراطٌ مُسْتَقِیمٌ»(2)؛
(اى فرزندان آدم مگر با شما پیمان نبستم که شیطان را پرستش نکنید و به دستورات او عمل ننمائید. مرا پرستش کنید این همان صراط مستقیم است). در اینجا به جنبه هاى عملى آئین حق اشاره شده که نفى هر گونه کار شیطانى و عمل انحرافى است.
و به گفته قرآن در آیه101 سوره آل عمران، راه رسیدن به صراط مستقیم پیوند و ارتباط با خدااست «وَ مَنْ یَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِیَ اِلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ».
بنابراین اگر قرآن مى گوید صراط مستقیم همان دین و آئین الهى در جنبه هاى عقیدتى و عملى است، به این دلیل است که نزدیکترین راه ارتباط با خدا همان است.
خلاصه اینکه صراط مستقیم راهى است به سوى خدا، که هر راه دیگرى که خلایق به سوى خدادارند، شعبه اى از آنست؛ مانند: جهادبا نفس، مبارزه با دشمنان، تلاش در راه علم و دانش و فرهنگ، صبر بر طاعت، شکیبایى در برابر وسوسه معصیت، کمک به افراد مستضعف و… . همه این راه ها با تمام تفاوت هایی که با هم دارند، دارای یک سنخ، یک سو و یک جهت و تحت یک عنوان به نام صراط قرار می گیرند.
خداوند به بندگانش وعده داده که اگر برای رسیدن به او مجاهده و کوشش نمایند سُبُل هدایت را به آنها نشان خواهد داد: «وَالَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ اِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ»؛ (کسانى که در راه ما جهادکنند ما آنها را به طرق خویش هدایت مى کنیم، و خداوند با نیکوکاران است). هر کدام از این راه ها جزئی از صراط مستقیم است، و بخشی از سلامت را برای انسان تامین می کند: سلامت فردی، سلامت اجتماعی، سلامت روح و جان، سلامت خانواده و سلامت اخلاق و… .
پی نوشت:(1).
سوره عنکبوت، آيه 69.
(2). سوره يس، آيات 60 و 61.
