تیمم
فهرست این نوشتار:
دستور تیمّم
[در تیمّم چهار چیز واجب است]
مسأله 700 در تیمّم (1) چهار چیز واجب است:
اول: نیّت.
دوم: زدن کف دو دست با هم بر چیزی که تیمّم به آن صحیح است (2).
سوم: کشیدن کف هر دو دست (3) به تمام پیشانی و دو طرف آن، از جایی که موی سر می روید، تا ابروها و بالای بینی و بنا بر احتیاط واجب باید (4) دستها روی ابروها هم، کشیده شود.
چهارم: کشیدن کف دست چپ (5) به تمام پشت دست راست و بعد از آن کشیدن کف دست راست (6) به تمام پشت دست چپ.
(1) (گلپایگانی، صافی:) در تیمم بدل از وضو..
(خوئی، زنجانی، تبریزی:) در تیمم بدل از وضو یا غسل..
(2) (زنجانی:) زدن یا قرار دادن کف دو دست بر چیزی که تیمم به آن صحیح است، و احتیاط مستحب آن است که کف هر دو دست با هم به زمین زده شود..
(بهجت:) دوم: زدن تمام کف دو دست با هم بر چیزی که تیمم به آن صحیح است و بنا بر احتیاط واجب همراه با ضربه باشد و گذاشتن دو دست بر زمین کافی نیست..
(3) (گلپایگانی، صافی:) تمام کف هر دو دست..
(4) (خوئی، گلپایگانی، صافی، تبریزی، زنجانی:) احتیاطاً باید..
(نوری:) بنا بر احتیاط مستحب..
(5) (گلپایگانی، صافی:) تمام کف دست چپ..
(6) (گلپایگانی، صافی:) تمام کف دست راست..
(مکارم:) مسأله برای تیمّم باید اول نیّت کند، بعد تمام دو کف دست را با هم بر چیزی که تیمّم بر آن صحیح است بزند، سپس هر دو را بنا بر احتیاط واجب به تمام پیشانی و دو طرف آن از جایی که موی سر می روید تا ابروها و بالای بینی بکشد و احتیاط واجب آن است که روی ابروها را نیز مسح کند، سپس کف دست چپ را بر تمام پشت دست راست می کشد و بعد از آن، کف دست راست را بر تمام پشت دست چپ.
(سیستانی:) مسأله در تیمم بدل از وضو یا غسل سه چیز واجب است: اوّل: زدن یا گذاشتن کف دو دست بر چیزی که تیمم با آن صحیح است، و بنا بر احتیاط لازم این کار در دو کف باید با هم انجام گیرد. دوّم: کشیدن کف هر دو دست به تمام پیشانی از جائی که موی سر می روید تا ابروها و بالای بینی و هم چنین دو طرف پیشانی بنا بر احتیاط واجب و احتیاط مستحب آن است که دستها روی ابروها هم کشیده شود. سوّم: کشیدن کف دست چپ به تمام پشت دست است و کشیدن کف دست راست به تمام پشت دست چپ و احتیاط واجب آن است که ترتیب بین دست راست و دست چپ رعایت شود. لازم است تیمم را با نیت و به قصد قربت انجام دهد همان گونه که در وضو گذشت.
[ تیمّم بدل از غسل و بدل از وضو]
مسأله 701 تیمّم بدل از غسل و بدل از وضو با هم فرقی ندارند (1).
(1) (مکارم:) ولی احتیاط مستحب ّ آن است که در تیمّم بدل از غسل یک بار دیگر دستها را بر زمین زند و مجدداً با آن، پشت دست راست و سپس پشت دست چپ را مسح کند.
(بهجت:) ولی احتیاط مستحب ّ آن است که در تیمّم بدل از غسل بلکه در هر تیمّمی بعد از مسح پیشانی یک بار دیگر کف دستها را به زمین بزند و پشت دستها را به همان صورتی که گفته شد با کف دست دیگر مسح نماید.
(خوئی، تبریزی، سیستانی، زنجانی:) مسأله احتیاط مستحب ّ آن است که تیمّم را چه بدل از وضو باشد چه بدل از غسل، به این ترتیب به جا آورد: یک مرتبه دستها را به زمین بزند و به پیشانی و پشت دستها بکشد و یک مرتبه دیگر به زمین بزند و پشت دستها را مسح نماید (زنجانی: و از این بهتر آن است که دو مرتبه دستها را به زمین بزند و به پیشانی و پشت دستها بکشد و سپس دو مرتبه دیگر به زمین بزند و پشت دستها را مسح کند).
(گلپایگانی، صافی:) مسأله تیمّم بدل از غسل مثل تیمّم بدل از وضو است، ولی احتیاط مستحب ّ آن است که تیمّم بدل از غسل را با دو ضرب انجام دهد به این نحو که: یک مرتبه دستها را به زمین بزند و به پیشانی بکشد و مرتبه دیگر دستها را به زمین بزند و به پشت دستها بکشد بلکه احتیاط مستحب ّ آن است که تیمّم را چه بدل از وضو باشد چه بدل از غسل به ترتیب زیر به جا آورد: یک مرتبه دستها را به زمین بزند و به پیشانی و پشت دستها بکشد و یک مرتبه دیگر به زمین بزند و پشت دستها را مسح نماید.
(فاضل:) بلکه احتیاط مستحب ّ آن است که تیمّم بدل از وضو را هم با دو ضرب انجام دهد بلکه بهتر آن است که تیمّم را به سه ضرب انجام دهد: دو مرتبه پشت سر هم دستها را به زمین بزند و بر پیشانی بکشد و یک مرتبه دیگر به زمین بزند و بر پشت دستها بکشد.
احکام تیمّم
[اگر مختصری از پیشانی و پشت دستها را هم مسح نکند]
مسأله 702 اگر مختصری از پیشانی و پشت دستها را هم مسح نکند تیمّم باطل است، چه عمداً مسح نکند، یا مسأله را نداند (1)، یا فراموش کرده باشد ولی دقت زیاد هم لازم نیست و همین قدر که بگویند تمام (2) پیشانی و پشت دست مسح شده کافی است.
این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست
(1) [عبارت «یا مسأله را نداند» در رساله آیت اللّه مکارم نیست] (2) [کلمه «تمام» در رساله آیت اللّه زنجانی نیست]
[برای آن که یقین کند تمام پشت دست را مسح کرده]
مسأله 703 برای آن که یقین کند تمام پشت دست را مسح کرده باید مقداری بالاتر از مچ را هم مسح نماید، ولی مسح بین انگشتان لازم نیست.
این مساله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست (سیستانی:) مسأله اگر یقین نکند که تمام پشت دست را مسح کرده باید برای این که یقین کند مقداری بالاتر از مچ را هم مسح نماید، ولی مسح بین انگشتان لازم نیست.
(مکارم:) مسأله برای آن که یقین کند تمام پیشانی و پشت دستها را مسح کرده باید کمی از اطراف آن را نیز داخل کند، ولی مسح میان انگشتان لازم نیست.
(زنجانی:) مسأله مسح بین انگشتان لازم نیست.
[پیشانی و پشت دستها را باید از بالا به پایین مسح نماید]
مسأله 704 پیشانی و پشت دستها را باید (1) از بالا به پایین مسح نماید و کارهای آن را باید پشت سر هم به جا آورد و اگر بین آنها به قدری فاصله بدهد که نگویند تیمّم می کند (2) باطل است.
(1) (خوئی، تبریزی، سیستانی، زنجانی:) بنا بر احتیاط باید..
(فاضل، مکارم، صافی:) بنا بر احتیاط واجب باید.. (2) (زنجانی:) نگویند یک کار انجام داده است..
[در موقع نیّت باید معیّن کند که تیمّم او بدل از غسل است]
مسأله 705 در موقع نیّت باید معیّن کند که تیمّم او بدل از غسل است یا بدل از وضو و اگر بدل از غسل باشد باید آن غسل را معین نماید (1) و چنانچه اشتباهاً به جای بدل از وضو، بدل از غسل یا به جای بدل از غسل، بدل از وضو نیّت کند، یا مثلًا در تیمّم بدل از غسل جنابت، نیّت تیمّم بدل از غسل مس ّ میّت نماید، تیمّم او باطل است (2).
این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست
(1) (خوئی، تبریزی:) و چنانچه یک تیمّم بر او واجب باشد و قصد نماید که وظیفه فعلی خود را انجام دهد اگر چه در تشخیص اشتباه کند تیممش صحیح است.
(فاضل:) اگر بر او هم تیمم بدل از غسل واجب باشد، هم تیمم بدل از وضو، در موقع نیّت باید معین کند که تیمم او بدل از غسل است یا بدل از وضو، و نیز اگر چند تیمم بدل از غسل باشد باید آن غسل را معین نماید..
(2) (اراکی:) مگر آن که در تطبیق آن اشتباه کرده باشد.
(فاضل:) اگر اشتباه او اشتباه در تشخیص نباشد تیمّم او باطل است و اگر بر او یک تیمم واجب باشد قصد امر فعلی را بنماید کافی است.
(سیستانی:) مسأله در نیّت، لازم نیست معیّن کند که تیمّم او بدل از غسل است یا بدل از وضو، ولی در مواردی که باید دو تیمّم انجام دهد لازم است به طوری هر یک از آنها را معیّن کند و چنانچه یک تیمّم بر او واجب باشد و قصد نماید که وظیفه فعلی خود را انجام دهد اگر چه در تشخیص اشتباه کند، تیمّمش صحیح است.
(مکارم:) مسأله لازم نیست در موقع نیّت معیّن کند که تیمّم او بدل از غسل است یا بدل از وضو، همین اندازه که قصد اطاعت امر الهی را دارد کافی است، حتّی اگر یکی را به جای دیگری نیّت کند اما قصد او اطاعت امر واقعی الهی باشد، صحیح است.
(زنجانی:) مسأله چنانچه بر انسان دو گونه تیمم لازم باشد؛ مثلًا به جهت نداشتن آب باید به جای غسل تیمم کند و نیز به جهت نذری که داشته باید به جای وضو تیمم نماید، باید در موقع نیت معین کند که تیمم بدل از غسل انجام می دهد یا بدل از وضو ولی اگر یک تیمم بر او واجب است لازم نیست نوع آن را تعیین کند.
[ در تیمّم باید پیشانی و کف دستها و پشت دستها پاک باشد]
مسأله 706 در تیمّم باید (1) پیشانی و کف دستها و پشت دستها پاک باشد (2) و اگر (3) کف دست نجس باشد و نتواند آن را آب بکشد (4)، باید با همان کف دست نجس تیمّم کند (5).
(1) (صافی:) باید بنا بر احتیاط.. (2) (مکارم:) بنا بر احتیاط واجب باید اعضای تیمّم و کف دستها پاک باشد.. (3) (فاضل:) ولی اگر.. (4) (گلپایگانی:) احتیاط واجب ((صافی:) احتیاط مستحب) آن است که دو تیمّم کند: یکی با کف دست و یکی با پشت دست یعنی پشت دست را به چیزی که تیمّم به آن صحیح است بزند و به پیشانی و پشت دستها بکشد. (5) (فاضل:) ولی اگر نجاست کف دست مُسری باشد در این صورت باید با پشت دست یا ذراع تیمّم نماید.
(بهجت:) و احتیاط واجب در این است که اگر روی دست نجس نیست، هم با کف دست و هم با روی دست تیمّم نماید.
(خوئی، زنجانی، تبریزی:) مسأله در تیمّم، بنا بر احتیاط استحبابی باید (خوئی، زنجانی: پیشانی و) کف دستها و پشت دستها در صورت تمکّن پاک باشد.
(سیستانی:) مسأله در تیمم لازم نیست پیشانی و کف دستها و پشت دستها پاک باشد، اگر چه بهتر است.
[انسان باید برای تیمّم انگشتر را از دست بیرون آورد]
مسأله 707 انسان باید برای تیمّم (1) انگشتر را از دست بیرون آورد و اگر در پیشانی یا پشت دستها یا در کف دستها مانعی باشد، مثلًا چیزی به آنها چسبیده باشد، باید برطرف نماید.
(1) (سیستانی:) انسان باید هنگام مسح کشیدن بر دستها..
[ اگر پیشانی یا پشت دستها زخم است]
مسأله 708 اگر پیشانی یا پشت دستها (1) زخم است و پارچه یا چیز دیگری را که بر آن بسته نمی تواند باز کند (2)، باید دست را روی آن بکشد و نیز اگر کف دست زخم باشد و پارچه یا چیز دیگری را که بر آن بسته نتواند باز کند، باید دست را با همان پارچه به چیزی که تیمّم به آن صحیح است بزند و به پیشانی و پشت دستها بکشد (3).
(1) (مکارم:) پشت دستها یا کف دستها.. (2) (مکارم:) یا ضرر دارد، باید با همان حال تیمّم کند. [پایان مسأله] (3) (بهجت:) و اگر کف دست به سبب شکستگی یا عارضه دیگری به طوری در میان گچ باشد که قابل برداشتن نیست، برای تیمّم از دیگران کمک بگیرد.
(سیستانی:) ولی اگر قسمتی از آن باز باشد زدن آن مقدار و مسح با آن کافی است.
[ اگر پیشانی و پشت دستها مو داشته باشد]
مسأله 709 اگر پیشانی و پشت دستها (1) مو داشته باشد اشکال ندارد ولی اگر موی سر روی پیشانی آمده باشد (2)، باید آن را عقب بزند.
(1) (سیستانی:) به مقدار متعارف.. (2) (بهجت:) و بیش از حد معمول باشد..
(مکارم:) مسأله اگر موی پیش سر روی پیشانی افتاده آن را باید کنار زند.
[ اگر احتمال دهد که در پیشانی و کف دستها یا پشت دستها مانعی هست]
مسأله 710 اگر احتمال دهد که در پیشانی و کف دستها یا پشت دستها مانعی هست، (چنانچه احتمال او در نظر مردم به جا باشد (1)) باید جستجو نماید، تا یقین یا اطمینان پیدا کند که مانعی نیست.
این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست (1) [قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه اراکی نیست] (مکارم:) مسأله اگر احتمال قابل توجهی می دهد که مانعی در کار باشد باید جستجو نماید.
[اگر وظیفه او تیمّم است]
مسأله 711 اگر وظیفه او تیمّم است و نمی تواند تیمّم کند، باید نائب بگیرد. و کسی که نائب می شود، باید او را با دست خود او تیمّم دهد (1) و اگر ممکن نباشد (2) باید نائب، دست خود را به چیزی که تیمّم به آن صحیح است بزند و به پیشانی و پشت دستهای او بکشد.
این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست
(1) (اراکی:) باید دست او را بر چیزی که تیمّم صحیح است بزند و بر پیشانی و دستهایش بکشد و اگر زدن ممکن نباشد، دست او را بر چیزی که تیمّم صحیح است بگذارد و او را تیمّم دهد.. (2) (مکارم:) باید نائب بگیرد یعنی کسی دستهای او را بر زمین بزند، یا اگر ممکن نیست بر زمین بگذارد و بعد با دست خودش او را تیمّم دهد، اگر این هم ممکن نباشد..
(سیستانی:) مسأله اگر وظیفه او تیمّم است و نمی تواند به تنهایی تیمّم کند باید از دیگری کمک بگیرد تا دستهای او را بر چیزی که تیمّم با او صحیح است بزند و سپس آنها را بر پیشانی و دستهای او بگذارد تا خود او در صورت امکان کف دو دست را بر پیشانی و بر پشت دستها بکشد و اگر این ممکن نبود باید نائب او را با دست خود او تیمّم دهد و اگر ممکن نباشد باید نائب، دست خود را به چیزی که تیمم به آن صحیح است بزند و به پیشانی و پشت دستهای او بکشد، و در این دو صورت، بنا بر احتیاط لازم باید هر دو نیّت تیمّم را نمایند ولی در صورت اول، نیّت خود مکلّف کافی است.
[اگر بعد از آن که وارد تیمّم شد]
مسأله 712 اگر بعد از آن که وارد تیمّم شد شک کند که قسمت پیش از آن را فراموش کرده یا نه، اعتنا نکند و تیمّم او صحیح است و نیز اگر بعد از به جا آوردن هر جزء شک کند که درست به جا آورده یا نه، اعتنا نکند و تیمّم او صحیح است.
این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست (خوئی، صافی، تبریزی، سیستانی:) مسأله اگر در بین تیمّم شک کند که قسمتی از آن را فراموش کرده یا نه چنانچه از محل آن گذشته به شک ّ خود اعتنا نکند و اگر نگذشته باید آن قسمت را (صافی: با آن چه بعد از آن است) به جا آورد.
(گلپایگانی:) باید آن قسمت را با آن چه بعد از آن است به جا آورد.
(زنجانی:) چنانچه از محل آن نگذشته، باید آن قسمت را به جا آورد، بلکه بنا بر احتیاط اگر از محل آن هم گذشته، باید برگردد و آن قسمت را به جا آورد.
(مکارم:) مسأله بعد از فراغت از تیمّم اگر شک کند که درست انجام داده، یا نه اعتنا نکند و اگر در اثناء شک کند احتیاط واجب آن است که بر گردد و قسمت مشکوک را دوباره انجام دهد.
[اگر بعد از مسح دست چپ شک کند]
مسأله 713 اگر بعد از مسح دست چپ شک کند که درست تیمّم کرده یا نه (1)، تیمّم او صحیح است (2).
این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست (1) (خوئی، تبریزی، زنجانی:) در صورتی که (زنجانی: مسأله را می دانسته و) احتمال بدهد که حال عمل ملتفت بوده.. (2) (خوئی، تبریزی، زنجانی، سیستانی:) و چنانچه شک ّ او در مسح دست چپ باشد لازم است او را مسح کند مگر آن که (سیستانی: عرفاً از تیمّم فارغ شده باشد مثل این که) در عملی که مشروط به طهارت است، داخل شده و یا موالات فوت شده باشد.
(مکارم:) رجوع کنید به ذیل مسأله 712.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
[ کسی که وظیفه اش تیمّم است]
مسأله 714 کسی که وظیفه اش تیمّم است بنا بر احتیاط واجب (1) نباید (2) پیش از وقت نماز برای نماز تیمّم کند، (3) ولی اگر (4) برای کار واجب دیگر یا مستحبّی تیمّم کند و تا وقت نماز عذر او باقی باشد، می تواند با همان تیمّم نماز بخواند.
(1) [عبارت «بنا بر احتیاط واجب» در رساله آیات عظام: اراکی و مکارم نیست]
(2) (خوئی، گلپایگانی، صافی، تبریزی:) کسی که وظیفه اش تیمّم است، (تبریزی: بنا بر احتیاط) نمی تواند.. (3) (تبریزی:) مگر بداند که در وقت، تمکّن از وضو پیدا نخواهد کرد.. (4) (سیستانی:) کسی که وظیفه اش تیمّم است چنانچه از برطرف شدن عذرش در تمام وقت نماز مأیوس باشد و یا احتمال دهد اگر تیمم را به تأخیر بیندازد، نتواند در وقت تیمم کند، می تواند قبل از وقت نماز تیمّم کند و اگر..
(زنجانی:) مسأله کسی که وظیفه اش تیمّم است چنانچه پیش از وقت نماز برای کار واجب یا مستحب دیگر تیمم کند، می تواند با همان تیمم نماز بخواند؛ ولی بنا بر احتیاط مستحب برای خودِ نماز پیش از وقت تیمم نکند.
[کسی که وظیفه اش تیمّم است]
مسأله 715 کسی که وظیفه اش تیمّم است، اگر بداند (1) تا آخر وقت عذر او باقی می ماند (2)، در وسعت وقت می تواند با تیمّم نماز بخواند (3)، ولی اگر بداند (4) که تا آخر وقت عذر او برطرف می شود، باید (5) صبر کند و با وضو یا غسل نماز بخواند (6)، یا در تنگی وقت با تیمّم نماز را به جا آورد.
(1) (مکارم:) اگر یقین داشته باشد یا احتمال دهد.. (فاضل:) اگر بداند یا احتمال بدهد..
(زنجانی:) اگر اطمینان داشته باشد.. (2) (سیستانی:) یا از برطرف شدن آن مأیوس باشد..
(مکارم:) می تواند در اول وقت با تیمّم نماز بخواند، ولی اگر یقین داشته باشد که تا آخر وقت عذر او برطرف می شود بنا بر احتیاط واجب باید صبر کند. (3) (زنجانی:) ولی اگر تصادفاً عذرش قبل از گذشتن وقت برطرف شد، باید نماز را با وضو یا غسل اعاده کند..
(بهجت:) و هم چنین اگر امید برطرف شدن عذر در آخر وقت را دارد أظهر جواز مبادرت به نماز با تیمّم است، اگر چه تأخیر أفضل و أحوط است. [پایان مسأله] (4) (زنجانی:) اگر اطمینان دارد.. (5) (گلپایگانی، صافی:) احتیاط لازم آن است.. (6) (گلپایگانی:) و اگر امید دارد که عذرش برطرف می شود واجب نیست صبر کند بلکه می تواند در وسعت وقت با تیمّم نماز بخواند، اگر چه در این صورت هم احتیاط خوب است.
(خوئی، تبریزی، نوری:) و نیز اگر ((صافی:) بلکه اگر) امید دارد که عذرش برطرف شود احتیاط واجب (صافی: احتیاط لازم) آن است که صبر کند و با وضو یا غسل نماز بخواند یا در تنگی وقت با تیمم نماز را به جا آورد.
(زنجانی:) و نیز اگر امید دارد که عذرش برطرف شود، باید صبر کند و با وضو یا غسل نماز بخواند یا در تنگی وقت با تیمم نماز را به جا آورد البته می تواند در اول وقت رجاءً با تیمم نماز بخواند که اگر عذرش برطرف نشد نمازش صحیح است.
(سیستانی:) بلکه اگر از برطرف شدن آن تا آخر وقت مأیوس نباشد نمی تواند تا وقتی که مأیوس نشده تیمّم کند و نماز بخواند مگر آن که احتمال دهد که اگر زودتر با تیمم نماز نخواند، نتواند تا آخر وقت حتی با تیمم نماز بخواند.
[ کسی که نمی تواند وضو بگیرد یا غسل کند]
مسأله 716 کسی که نمی تواند وضو بگیرد، یا غسل کند (1)، می تواند نمازهای قضای خود را با تیمّم بخواند (2) هر چند احتمال بدهد که به زودی عذر او برطرف می شود (3) ولی در صورت علم به زوال عذر تا پیش از ضیق شدن وقت (4) باید منتظر بماند.
(1) (خوئی، تبریزی:) اگر یقین کند یا احتمال بدهد که عذرش برطرف نمی شود..
(گلپایگانی، صافی:) اگر احتمال ندهد که عذرش به زودی برطرف شود..
(سیستانی:) اگر مأیوس از برطرف شدنش باشد.. (2) (خوئی، تبریزی:) ولی اگر بعداً عذرش برطرف شد باید دوباره آنها را با وضو یا غسل به جا آورد.
(گلپایگانی، صافی:) ولی اگر احتمال دهد به زودی عذر او برطرف می شود خواندن نماز قضا برای او اشکال دارد.
(سیستانی:) ولی اگر بعداً عذرش برطرف شد احتیاط واجب آن است که دوباره آنها را با وضو یا غسل به جا آورد و اگر مأیوس از برطرف شدن عذرش نباشد، بنا بر احتیاط لازم نمی تواند برای نمازهای قضا تیمّم کند.
(مکارم:) ولی هر گاه یقین دارد عذر او به زودی برطرف می شود باید صبر کند، هم چنین بنا بر احتیاط واجب اگر امید برطرف شدن عذر را به زودی دارد تأخیر اندازد.
(زنجانی:) نمی تواند نمازهای قضای خود را با تیمم بخواند؛ مگر آن که احتمال عقلایی بدهد که با تأخیر نتواند تا آخر عمر قضا را به جا آورد، و مس کتابت قرآن و بودن در مسجد الحرام و مسجد پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم و نیز دخول یا ماندن در سایر مساجد و لو در حال عبور نباشد با تیمم ظاهراً جایز است و احتیاط مستحب در ترک است. (3) (بهجت، نوری:) بقیه مسأله ذکر نشده. (4) (فاضل:) تا پیش از فوت شدن نماز قضا بنا بر احتیاط واجب باید منتظر بماند ولی اگر گمان به فوت نماز قضا پیدا شود لازم است با تیمم آن را به جا آورد.
[کسی که نمی تواند وضو بگیرد یا غسل کند]
مسأله 717 کسی که نمی تواند وضو بگیرد یا غسل کند، جایز است نمازهای مستحبّی را که مثل نافله های شبانه روز وقت معین دارد با تیمّم بخواند (1)، حتی در اول وقت (2) به شرط آن که علم به زوال عذر تا آخر وقت نداشته باشد.
(1) (گلپایگانی:) هر چند احتمال دهد که تا آخر وقت آنها عذر او برطرف می شود.
(خوئی، تبریزی:) ولی اگر احتمال دهد که تا آخر وقت آنها عذر او برطرف می شود أحوط آن است که آنها را در اول وقتشان به جا نیاورد.
(سیستانی:) ولی اگر مأیوس نباشد که تا آخر وقت آنها عذر او برطرف می شود احتیاط لازم آن است که آنها را در اول وقتشان به جا نیاورد. و امّا نمازهای مستحبی که وقت معیّن ندارد مطلقاً می تواند با تیمم بخواند.
(صافی:) ولی اگر احتمال دهد که تا آخر وقت آنها عذر او برطرف می شود احتیاط این است که آنها را در آخر وقت به جا آورد.
(زنجانی:) ولی اگر احتمال دهد که تا آخر وقت آنها عذر او برطرف شود، نباید آنها را در اوّل وقتشان بخواند، مگر آنها را رجاءً انجام دهد و تا آخر وقت عذرش هم برطرف نشود.
(مکارم:) جایز است نمازهای مستحبی را با تیمم بخواند، حتّی اگر مثلًا برای انجام نماز شب وقت تنگ است می تواند تیمّم کند. [پایان مسأله] (2) (بهجت، نوری:) بقیه مسأله ذکر نشده.
[ کسی که احتیاطاً باید غسل جبیره ای و تیمّم نماید]
مسأله 718 کسی که احتیاطاً باید غسل جبیره ای و تیمّم نماید مثلًا جراحتی در پشت اوست، اگر بعد از غسل و تیمّم نماز بخواند و بعد از نماز حَدَث اصغری از او سر زند مثلًا بول کند، برای نمازهای بعد، باید وضو بگیرد (1).
این مسأله در رساله آیات عظام: فاضل، مکارم و بهجت نیست
(1) (گلپایگانی، صافی:) اگر بعد از غسل و تیمّم حدث اصغری از او سر بزند مثلًا بول کند، برای نمازهای بعد تا عذرش باقی است تیمّم بدل از غسل واجب نیست و وضو کافی است.
(تبریزی:) برای نمازهای بعد بدل از غسل احتیاطاً تیمّم کند و وضو هم بگیرد.
(خوئی:) مسأله کسی که احتیاطاً غسل جبیره ای و تیمّم نماید، اگر بعد از غسل و تیمّم نماز بخواند و بعد از نماز، حدث اصغری از او سر بزند، مثلًا بول کند، برای نمازهای بعد، بدل از غسل احتیاطاً تیمّم کند و وضو هم بگیرد و چنانچه حدث پیش از نماز باشد برای آن نماز نیز وضو گرفته و تیمّم نماید.
(سیستانی:) برای نمازهای بعد باید وضو بگیرد و چنانچه حدث پیش از نماز باشد، برای آن نماز نیز باید وضو بگیرد.
(زنجانی:) مسأله کسی که احتیاطاً هم غسل جبیره ای و هم تیمم نماید اگر بعد از تیمم حدث اصغری از او سر بزند؛ مثلًا بول کند، باید وضو گرفته و بنا بر احتیاط مستحب تیمم هم بنماید.
[اگر به واسطه نداشتن آب یا عذر دیگری تیمّم کند]
مسأله 719 اگر به واسطه نداشتن آب یا عذر دیگری تیمّم کند، بعد از برطرف شدن عذر، تیمّم او باطل می شود.
[چیزهایی که وضو را باطل می کند]
مسأله 720 چیزهایی که وضو را باطل می کند، تیمّم بدل از وضو را هم باطل می کند و چیزهایی که غسل را باطل می نماید، تیمّم بدل از غسل را هم باطل می نماید.
این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست
[کسی که نمی تواند غسل کند]
مسأله 721 کسی که نمی تواند غسل کند، اگر چند غسل بر او واجب باشد احتیاط واجب آن است که بدل هر یک از آنها یک تیمّم نماید (1).
این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست (1) (گلپایگانی، صافی:) می تواند به قصد بدل از همه یک تیمّم کند و بهتر آن است که بدل از هر غسلی یک تیمّم بنماید. ولی اگر بدل از غسل جنابت تیمّم کرد، دیگر بدل از سایر اغسال تیمّم نکند مگر رجاءً.
(اراکی، مکارم:) می تواند به نیّت همه آنها یک تیمّم بنماید.
(خوئی، تبریزی، سیستانی، زنجانی، نوری:) جایز است یک تیمّم بدل از آنها بنماید و احتیاط مستحب ّ آن است که بدل هر یک از آنها یک تیمّم بنماید.
[کسی که نمی تواند غسل کند]
مسأله 722 کسی که نمی تواند غسل کند، اگر بخواهد عملی را که برای آن غسل واجب است انجام دهد، باید بدل از غسل تیمّم نماید و اگر نتواند وضو بگیرد و بخواهد عملی را که برای آن وضو واجب است انجام دهد، باید بدل از وضو تیمّم نماید.
این مسأله، در رساله آیات عظام: مکارم و بهجت نیست (زنجانی:) مسأله اگر به جهت عذری در اول وقت با تیمم نماز خواند، و قبل از گذشتن وقت عذرش برطرف شد لازم است وضو یا غسل را انجام داده و نماز را دوباره بخواند؛ هر چند اطمینان داشته که عذرش تا آخر وقت باقی است مگر در برخی صورتهایی که در مسأله [اختصاصی (665) و ذیل مسأله 659 در صفحه (369)] گذشت و اگر احتمال می داده عذرش بر طرف می شود و رجاءً در اول وقت با قصد قربت با تیمم نماز خواند و عذرش تا آخر وقت باقی بود، نماز خوانده شده صحیح می باشد.
[اگر بدل از غسل جنابت تیمّم کند]
مسأله 723 اگر بدل از غسل جنابت تیمّم کند، لازم نیست برای نماز وضو بگیرد (1)، ولی اگر بدل از غسلهای دیگر تیمّم کند، باید وضو بگیرد و اگر نتواند وضو بگیرد، باید تیمّم دیگری هم بدل از وضو بنماید (2).
این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست (1) (گلپایگانی، صافی:) نباید برای نماز وضو بگیرد..
(مکارم:) لازم نیست وضو بگیرد یا تیمّم دیگری بدل از وضو کند، خواه غسل جنابت باشد یا غسلهای دیگر، ولی احتیاط مستحب ّ آن است که در غسلهای دیگر وضو بگیرد یا اگر نمی تواند، تیمّم دیگری بدل از وضو کند.
(زنجانی:) بلکه اگر بدل از غسلهای دیگر هم چه واجب چه مستحب در صورتی که استحبابش ثابت شده باشد، تیمم کند کفایت از وضو می کند، مگر در تیمم بدل از غسل استحاضه که بنا بر احتیاط واجب، لازم است وضو هم بگیرد و اگر نتواند وضو بگیرد، تیمم دیگری هم بدل از وضو بنماید و احتیاط مستحب آن است که در غیر غسل جنابت وضو هم بگیرد و اگر نتواند تیمم دیگری هم بدل از وضو بکند.
(سیستانی:) و هم چنین اگر بدل از غسلهای دیگر باشد، گر چه در این صورت احتیاط مستحب آن است که وضو هم بگیرد و اگر نتواند وضو بگیرد، تیمّم دیگری هم بدل از وضو بنماید. (2) (نوری:) اگر بدل از غسلهای دیگر تیمم کند نیز لازم نیست وضو بگیرد مگر این که تیمم او بدل از غسل استحاضه متوسطه باشد که در این صورت باید یک تیمم دیگر، بدل از وضو به جا بیاورد.
[اگر بدل از غسل تیمّم کند]
مسأله 724 اگر بدل از غسل (1) تیمّم کند و بعد کاری که وضو را باطل می کند برای او پیش آید، (2) چنانچه برای نمازهای بعد نتواند غسل کند باید وضو بگیرد (3) و اگر نمی تواند وضو بگیرد، باید بدل از وضو تیمّم نماید.
این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست (1) (خوئی، تبریزی:) اگر بدل از غسل جنابت.. (2) (زنجانی:) باید وضو بگیرد و احتیاط مستحب آن است که تیمم بدل از غسل هم بنماید، و اگر نمی تواند وضو بگیرد تیمم بدل از وضو می نماید و بنا بر احتیاط مستحب در غیر غسل جنابت، تیمم دیگری بدل از غسل نماید.
(مکارم:) برای نمازهای بعد فقط باید وضو بگیرد و اگر نمی تواند وضو بگیرد، به جای آن تیمم کند. (3) (گلپایگانی:) و بنا بر احتیاط مستحب ّ ((صافی:) و بنا بر احتیاط واجب) بدل از غسل تیمّم نماید و اگر نمی تواند وضو بگیرد دو تیمّم کند، یکی بدل از غسل و دیگری بدل از وضو، ولی اگر تیمّم او بدل از غسل جنابت بوده، چنانچه یک تیمّم نماید، به قصد این که آن چه تکلیف او است انجام داده باشد کافی است.
(سیستانی:) و احتیاط مستحب ّ آن است که تیمّم نیز بکند و اگر نمی تواند وضو بگیرد، باید بدل از آن تیمّم کند.
(خوئی، تبریزی:) باید بدل از غسل تیمّم نماید (خوئی: و احتیاط مستحب ّ آن است که وضو هم بگیرد).
[ کسی که وظیفه اش آن است که بدل از وضو و بدل از غسل تیمّم کند]
مسأله 725 کسی که وظیفه اش آن است که بدل از وضو و بدل از غسل تیمّم کند، همین دو تیمّم کفایت می کند و تیمّم دیگری لازم نیست.
این مسأله، در رساله آیات عظام: زنجانی، مکارم، سیستانی و بهجت نیست (خوئی، تبریزی:) مسأله کسی که باید برای انجام عملی مثلًا برای خواندن نماز بدل از وضو و بدل از غسل تیمّم کند اگر در تیمّم اول، نیّت بدل از وضو یا نیت بدل از غسل نماید و تیمّم دوّم را به قصد این که وظیفه خود را انجام داده باشد، به جا آورد کفایت می کند.
(گلپایگانی، صافی:) احتیاط مستحب ّ آن است که تیمّم سومی هم به قصد این که بتواند آن عمل را انجام دهد بنماید ولی..
(گلپایگانی، صافی:) تیمّم سوّم لازم نیست.
[کسی که وظیفه اش تیمّم است]
مسأله 726 کسی که وظیفه اش تیمّم است اگر برای کاری تیمّم کند، تا تیمّم و عذر او باقی است، کارهایی را که باید با وضو یا غسل انجام داد، می تواند به جا آورد (1) ولی اگر با داشتن آب (2) برای نماز میّت یا خوابیدن تیمّم کرده فقط کاری را که برای آن تیمّم نموده می تواند انجام دهد (3) و در مورد تیمّم به خاطر تنگی وقت به احتیاط واجب سایر غایات را انجام ندهد.
(1) (مکارم:) حتی اگر تیمّم را به خاطر تنگی وقت نماز گرفته باشد دست گذاردن روی خط قرآن و مانند آن برای او جایز است. [پایان مسأله] (زنجانی:) حتی اگر عذرش تنگی وقت باشد. [پایان مسأله] (2) (خوئی، گلپایگانی، فاضل، صافی، بهجت، تبریزی، سیستانی:) ولی اگر عذرش تنگی وقت بوده، یا با داشتن آب.. (3) (گلپایگانی، خوئی، فاضل، بهجت، صافی، سیستانی، تبریزی:) بقیه مسأله ذکر نشده.
(نوری:) و هم چنین است بنا بر احتیاط واجب اگر عذرش تنگی وقت بوده.
[ در چند مورد مستحب ّ است نمازهایی را که انسان با تیمّم خوانده دوباره بخواند]
مسأله 727 در چند مورد مستحب ّ است (1) نمازهایی را که انسان با تیمّم خوانده دوباره بخواند: اول: آن که از استعمال آب ترس داشته و عمداً خود را جنب کرده و با تیمّم نماز خوانده است. دوم: آن که می دانسته یا گمان داشته که آب پیدا نمی کند و عمداً خود را جنب کرده و با تیمّم نماز خوانده است. سوم: آن که تا آخر وقت، عمداً در جستجوی آب نرود و با تیمّم نماز بخواند و بعد بفهمد که اگر جستجو می کرد، آب پیدا می شد. چهارم: آن که عمداً نماز را تأخیر انداخته و در آخر وقت با تیمّم نماز خوانده است. پنجم: آن که می دانسته یا گمان داشته که آب پیدا نمی شود و آبی را که داشته ریخته است (2).
(1) (خوئی، تبریزی، سیستانی:) بهتر است.. این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست (2) (گلپایگانی:) [و] ششم: آن که از ترس مزاحمت جمعیت و نرسیدن به نماز جماعت، نماز جمعه را با تیمّم خوانده است.
(مکارم:) مسأله نمازهایی را که با تیمّم خوانده اعاده و قضا ندارد، ولی در چند مورد احتیاط مستحب ّ آن است که نمازهای خود را اعاده کند: اول: در جایی که آب نداشته یا مانع از استعمال آب داشته و عمداً خود را جنب کرده و با تیمّم نماز خوانده است. دوم: در جایی که عمداً به جستجوی آب نرود و در تنگی وقت با تیمم نماز بخواند و بعد بفهمد اگر جستجو می کرد آب پیدا می شد. سوّم: آن که می دانسته یا گمان داشته که دسترسی به آب ندارد و آبی را که داشته ریخته و تلف کرده است.
(زنجانی:) مسأله در مواردی که انسان می توانسته است نماز خود را با وضو یا غسل بخواند ولی اختیاراً کاری کرده است که ناچار شده با تیمم نماز بخواند، بهتر است نماز خود را دوباره بخواند؛ مانند موارد زیر: اول: آن که از استعمال آب ترس داشته و عمداً خود را جنب کرده و با تیمم نماز خوانده است. دوم: آن که می دانسته یا احتمال می داده که آب پیدا نمی کند و عمداً خود را جنب کرده و با تیمم نماز خوانده است. سوم: آن که عمداً در جستجوی آب نرود و در آخر وقت با تیمم نماز بخواند و بعد بفهمد یا احتمال دهد که اگر جستجو می کرد آب پیدا می شد. چهارم: آن که آب در اختیار داشته و عمداً نماز را تأخیر بیندازد تا آب از دست برود و در آخر وقت با تیمم نماز بخواند. پنجم: آن که می دانسته یا احتمال می داده که آب پیدا نمی شود و آبی را که داشته ریخته است.
- توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید/ متن اصلی از رساله امام خمینی و مُحشی حضرات آیات: سیستانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی، شبیری زنجانی، بهجت،فاضل، اراکی، خویی، گلپایگانی، تبریزی.
مطابق نظر آيت الله خامنه اي
نظر حضرت آیت الله خامنه ای را از اینجا کلیک کنید و به صورت اختصاصی مطالعه نمایید.
عدم شرطیت علوق در تیمم
پرسش :آیا در تیمم وجودگرد و غبار شرط است؟
پاسخ :سابقا فتواى ما بر شرطیت علوق بود. علوق به معناى گرد و غبار است و شرطیت آن را به این معناست که سنگ مورد تیمم باید غبار و یا گرد و خاکى داشته باشد که به هنگام زدن دست بر سنگ، آن غبار به دست بماند. اما ما در مطالعاتى که در این مورد کردیم نظرمان تغییر کرد و فتواى ما این است که علوق شرط نیست. بنابراین تیمم بر سنگهاى شسته و صیقل داده شده مثل سنگ مرمر که در ساختمانها به کار مىرود صحیح است اگر چه هیچ غبارى بر آن نباشد.
منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی مکارم شیرازی.
- کیفیت تیــمم چگونه است
- فلسفه و فوايد تيــمم چيست
- زدن يا گذاشتن دست در تيــمم
- احکام تیــمم
- احكام تيــمم بدل از غسل و وضو
- تیــمم بر چه چیزهایی صحیح است
- تيــمم و وسعت وقت
- تيــمم براي كسي كه آب برايش ضرر دارد
- كم رويى و خجالت در غسل
- تيــمم و مسجد
- احكام تيــمم مريض
- آيا عروس با آرايش مي تواند تيــمم كند
- تيــمم و جبيره
- نماز با تيــمم خوانده شده را بايد قضا كرد
- مبطل تيــمم
