تاثیر حسن بصری بر تصوف
تاريخ عرفان مصطلح، مانند كلام از حسن بصرى متوفّى در 110 هجرى آغاز مى شود. حسن بصرى متولد سال 22 هجرى است. عمر هشتاد و هشت سالهاى داشته و نه قسمت از عمرش در قرن اول هجرى گذشته است. حسن بصرى البته به نام «صوفى» خوانده نمى شده است از آن جهت جزء صوفيه شمرده مى شود كه اولاً كتابى تأليف كرده به نام رعايه حقوق الله كه مىتواند اولين كتاب تصوف شناخته شود. نسخه منحصر به فرد اين كتاب در آكسفورد است. نيكلسون مدعى است كه:
«اولين مسلمانى كه روش حيات صوفيانه و حقيقى را نوشته حسن بصرى است. طريقى كه نويسندگان اخير براى تصوف و وصول به مقامات عاليه شرح مى دهند: اول توبه و پس از آن يك سلسله اعمال ديگر… كه هر كدام بايد براى ارتقاء به مقام بالاترى به ترتيب عملى شود.»(1)
ثانياً خود عرفا بعضى از سلاسل طريقت را به حسن بصرى و از او به حضرت امير (ع) مىرسانند، مانند سلسله مشايخ ابوسعيد ابوالخير(2)
ابن النديم در الفهرست، فن پنجم از مقاله پنجم، سلسله ابومحمد، جعفر خلدى را نيز به حسن بصرى مى رساند و مىگويد: حسن هفتاد نفر از اصحاب بدر را درك كرده است.
ثالثاً بعضى از حكايات كه نقل شده است، مىرساند كه حسن بصرى عملاً جزء گروهى بوده است كه بعدها نام «متصوفه» يافتند. حسن بصرى ايرانى الاصل است.
مجموعه آثار شهيد مطهرى ج 14 خدمات متقابل اسلام و ايران صفحه 561 الى. 562
(1) (ميراث اسلام/ 85)
000 (2) (تاريخ تصوف در اسلام/ 462، نقل از كتاب حالات و سخنان ابوسعيد ابوالخير.)
