دين و انسان

 

 

 انتظارات بشر از دين و انتظارات دين از انسان چيست؟

 

نکته:

انتظار معقول انسان از دين اين است كه او را به كمال و سعادت نهايى در دنيا و آخرت رهنمون باشد. اين انتظارى است بزرگ كه تنها دين مى تواند آن را اجابت كند و هيچ جايگزينى ندارد. در كنار اين نياز اساسى و فراگير، انتظارهاى جزئى ترى نيز وجود دارد.

 

انسان مى تواند از دين انتظار داشته باشد كه:

1. قابل اثبات و استدلال باشد؛ يعنى از ناحيه عقل و منطق پشتيبانى شود و اصول آموزه هاى آن نزد عقل باطل و غيرقابل پذيرش نباشد.

2. به زندگى معنا بخشد؛ انسان را از پوچى رها سازد و بيهوده انگارى زندگى را از او بزدايد.

3. آرمان ساز، شوق انگيز و آرزوخيز باشد.

4. قدرت تقدّس بخشيدن به هدف هاى انسانى و اجتماعى را داشته باشد.

5. تعهدآور و مسئوليت زا باشد.

 

دو انتظار از دین:

 

انتظار نخست، (منطقى بودن اصول عقايد يك دين )، زمينه پذيرش، آن را فراهم ساخته، آن را براى انديشه ها قابل قبول مى كند و ابهام ها و تاريكى ها را برطرف مى سازد.

 

در توضيح انتظار دوم، بايد گفت: زندگى دنيايى ما انسان ها همواره با درد و رنج و تحمل سختى ها همراه است؛ يعنى، ما گاهى خود را در وضع نامطلوب مى يابيم. بعضى از اين درد و رنج ها با فكر و تدبير و پيشرفت صنايع برطرف شده و يا قابل برطرف شدن هستند.

 

اما دسته اى ديگر چنين نيستند و آدميان هرگز به نيروى خود توان رو در رويى با آنها را ندارد؛ از جمله:

الف. انسان جوياى حقيقت است و از اينكه ممكن است در جهل و خطا باشد، رنج مى برد.

ب. انسان خيرخواه است و مى خواهد پاك و معصوم باشد و اينكه شايد گرفتار بدكردارى و نادرستى شده است، او را آزار مى دهد.

ج. انسان ميل به حيات ابدى دارد و مرگ به گمان نقطه پايان حيات، او را به هراس مى اندازد.

د. انسان جوينده بى نهايت است و نقص ها و محدوديت ها موجب رنج او مى شوند.

ه . انسان از اينكه مى بيند، كمتر از ديگران بهره هاى جسمى، هوشى دارد و يا از امكانات كمترى برخوردار است، رنج مى برد.

 

نکته:

تنها دين است كه مى تواند، با معنا بخشيدن به زندگانى انسان ها، آنان را آرامش دهد و تحمل رنج ها را آسان كند. اگر انسان دانست براى جهان خالقى حكيم، رحمان و رحيم است كه هيچ بخلى نسبت به هيچ بنده اى ندارد، بندگانش نزد او يكسانند و جز تقوا چيزى ملاك تقرب به او نيست و نيز عادل است و ذره اى ظلم و ستم به هيچ مخلوقى روا نمى دارد؛ به يك باره همه دردها و رنج ها از صفحه وجود او پاك و تبديل به رضا مى گردد و همچون رنج عاشق براى رسيدن به معشوق، شيرين و دلپذير مى شود. اين همان دردى است كه آگاهان و عارفان، آن را به صدهزار درمان ندهند.
پس بدان اين اصل را اى اصل جو

هر كه را درد است او برده است بو[133]

 

انتظار دين از بشر :

دين مجموعه اى مشتمل بر سه بخش: عقايد، اخلاق و احكام (فقه ) است.

دين به عنوان مجموعه اى از اين سه، پديده اى نيست كه بتوان درباره انتظار او از انسان يا غير انسان، سخن گفت؛ بلكه مقصود از انتظار دين از بشر، انتظارى است كه شارع و پديد آورنده دين (خدا )، از بشر دارد.

به طور خلاصه، انتظار او از انسان، آن است كه دين حق را بشناسد و عقايد راستين دينى را بپذيرد، به آنها ايمانى راسخ و استوار بياورد؛ به احكام و دستورات آن جامه عمل بپوشاند؛ صورت و سيرت خود را آن گونه كه دين آموخته آراسته سازد؛ رذايل را از خود دور كند و فضايل را به جاى آنها بنشاند و در جهت آشناسازى ديگران با دين و ايجاد زمينه هاى تربيت دينى و تحقق دين در حيات فردى و اجتماعى تلاش كند.

روشن است اين امور در واقع براى انسان و به نفع او است؛ يعنى، اگر مى گوييم دين اين انتظارها را از انسان دارد، نه بدان معنا است كه از انسان مى خواهد بخشى از سرمايه هاى وجودى خود را صرف دين كند، از خود بكاهد و بر دين بيفزايد؛ بلكه تحقّق اين امور جز براى انسان و به نفع او نيست.

 

به ديگر سخن، انتظار دين از بشر آن است كه خود را به كمال برساند و از بالاترين موهبت هاى الهى دين بهره مند گردد: 

«ما سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ »[134] و از هيچ كوششى در جهت زمينه سازى بهره مندى ديگران از هدايت هاى دين دريغ نورزد؛ كه اين هم در جهت رشد و تعالى خود فرد مؤثر است و بزرگترين خدمت به بشريت و خيرخواهى براى همنوعان مى باشد.[135]

 

[133]. جلال الدين مولوى، مثنوى، دفتر اول، بيت 628.
[134]. سبأ 34 ، آيه 47.
[135]. براى آگاهى بيشتر ر.ك:

الف. على شيروانى، درس نامه عقايد، ص 36.

ب. عبدالحسين خسروپناه، كلام جديد، ص 245.