آیا زیارت عاشورا سندیت دارد

سؤال:آيا زيارت عاشورا از جهت سند معتبر است؟

جواب:

شيخ طوسي در كتاب مصباح المتهجد و سلاح المتعبد زيارت عاشورا را با سند ياد شده در زير نقل ميكند و ميگويد:
روي محمد بن إسماعيل بن بزيع
عن صالح بن عقبه وسيف بن عميره
عن علقمه بن محمد الحضرمي
«قلت لأبي جعفر: علمني دعاءً أدعو به ذلك اليوم إذا أنا زُرته من قرب، و دعاءً ادعو به إذا لم أَزَره مِن قُرب و أَومات مِن بَعد البلاد، و من داري بالسلام إليه.
قال: فقال لي يا علقمه إذا أنت صليت ركعتين….» (مصباح المتهجد:215.)
علقمه به امام باقر ميگويد:
[امروز دعايي ( مقصود كيفيت زيارت امام همام است) ياد من بده كه هر موقع خواستم آن حضرت را از نزديك زيارت كنم، آن را بخوانم، ودعايي ياد من بده كه هر موقع خواستم آن حضرت را از دور و از خانهام زيارت كنم، بخوانم.]
علقمه ميگويد: امام به من گفت: هر موقع دو ركعت نماز گزاردي….
اكنون بايد ديد سند اين روايت چگونه است.
شيخ روايت را از كتاب محمد بن اسماعيل بن بزيع بر گرفته، و سند خويش را در كتابش به نام « فهرست آثار علماء اماميه» (فهرست:به شماره 364.)
به آن كتاب چنين نقل كرده است.
ابن ابي جيد، او از 
محمد بن الحسن بن الوليد، او از 
علي بن ابراهيم قمي، او از 
محمد بن اسماعيل بن بزيع
و همه اين مشايخ از ثقات ميباشند، و ابن ابي جيد از مشايخ نجاشي و همه مشايخ او ثقه هستند و نيازي به بيان وثاقت اين افراد نيست، زيرا وثاقت همگان مورد پذيرش تمام علماء رجال ميباشد.
سخن درباره سه نفر ديگر كه محمد بن اسماعيل از آنها نقل كرده است، آنها عبارتند از:
1. صالح بن عقبه،
2. سيف بن عميره،
3. علقمه بن محمد الحضرمي.
1. صالح بن عقبه
صالح بن عقبه بن قيس از اصحاب امام صادق (ع) ميباشد.( رجال شيخ طوسي:باب اصحاب امام صادق (ع)،شماره 47.) نجاشي نيز وي را از اصحاب امام باقر (ع) شمرده و سند خود را نسبت به كتاب ايشان ذكر كرده است.( رجال نجاشي،شماره530.)
از اين كه شيخ و نجاشي او را در كتاب خود آورده، و درباره مذهب او گفتگو نكردهاند گواه بر اين است كه او امامي مذهب است.( فوائد رجاليه، بحر العلوم:4/114.)
و دربارة او هر چند توثيق بالخصوص وارد نشده است، ولي در عين حال ميتوان وثاقت او را از طريق ديگر ثابت كرد و آن اينكه:
1. شخصيتهايي مانند محمد بن حسين بن ابي الخطاب (متوفاي 262) و محمد بن اسماعيل بن بزيع از او نقل روايت نمودند.
2. شيخ طوسي و نجاشي سند خود را به كتاب او يادآور شده اند و اين خود حاكي از نوعي اعتنا به مقام اوست.
بنابراين ميتوان گفت او فرد ممدوح و تا حدي مقبول الروايه ميباشد.
چيزي كه هست ابن غضائري (متوفاي411هـ،)او را تضعيف كرده و علامه نيز در رجال خود آن را نقل كرده است.( الخلاصه،قسم دوم/23.)
ولي انتقاد غضائري ارزش علمي ندارد، زيرا او در جرح و تعديل غالباً پيرو سماع از مشايخ نبوده بلكه با موازين ديگر به نقد افراد ميپرداخت، و غالباً افراد را به خاطر غلو مؤاخذه ميكرد، همچنان كه در اين مورد چنين ميگويد:
غال، كذاب، لا يلتفت إليه.(مصدر پيشين.)
در آن روزگار برخي را به خاطر اعتقاد به نفي سهو از پيامبر يا آگاهي آنان از غيب به اذن الهي، غالي ميشمردند، در حالي كه اين نوع عقايد برگرفته از قرآن و سنت است و نميتوان فردي را به خاطر آن غالي شمرد.
بنابراين صالح بن عقبه راوي معتبري است كه ميتوان به روايت او اعتماد كرد.
2. سيف بن عميره
سيف بن عميره نخعي،كوفي ثقه است، از امام صادق و كاظم (ع) نقل روايت كرده، و نجاشي و شيخ طوسي به وثاقت او تصريح كردهاند.
هرگاه فرض كنيم وثاقت صالح بن عقبه ثابت نشود، ضرري به صحت روايت نميرساند، زيرا محمد بن اسماعيل بن بزيع حديث را از اين دو نفر در عرض هم نقل كرده، و ثابت نشدن و ثاقت يكي ضرري بر صحت روايت – به خاطر وثاقت راوي ديگر – نميزند.
3. علقمة بن محمد الحضرمي
علقمه از اصحاب امام باقر و صادق (ع) است، و در كتابهاي رجالي توثيق در حق او وارد نشده است.( رجال شيخ طوسي: اصحاب امام باقر (ع) به شماره 38، و اصحاب امام صادق (ع) به شماره643.)
ولي ميتوان وثاقت او را از قرائن ثابت نمود:
الف: در بررسي سند دوم شيخ طوسي خواهيم ديد كه سيف بن عميره ثقه، با صفوان بن مهران ثقه در كيفيت زيارت امام حسين (ع) اختلاف پيدا ميكند، و سيف بن عميره به صفوان ميگويد: اين دعايي كه پس از زيارت ميخوانيد در روايت علقمه كه از امام باقر (ع) نقل كرده است، نيامده است.
او در پاسخ ميگويد: من اين دعا را از امام صادق (ع) شنيدم، اين مذاكره گواه برآن است كه هر دو نفر بر وثاقت علقمه اتفاق نظر داشتهاند و لذا سيف بن عميره با عمل او احتجاج كرده و صفوان بن مهران بدون انكار عمل او،به روايت امام صادق(ع) احتجاج نموده است. (مصباح المتهجد:723.)
گذشته از اين مذاكره اي كه وي با برادرش زيد بن علي نمودند، حاكي است كه هر دو برادر در امامت امام صادق (ع) ثابت قدم بودند.( رجال كشي: ترجمه به شماره 416و 417.)
تا اينجا بررسي سند نخست به پايان رسيد و روشن شد اين سند قابل اعتماد ميباشد.
شيخ طوسي زيارت عاشورا را با سند ديگري به شرح زير چنين بيان كرده است:
«روي محمد بن خالد الطيالسي عن سيف بن عميره، قال أخرجت مع صفوان بن مهران الجمال وعندنا جماعه من أصحابنا إلي الغري، بعد ما خرج أبو عبدالله (ع) من الحيره إلي المدينه فلما فرغنا من الزياره (أي زيارة الإمام إمير المؤمنين (ع)) صرف صفوان وجهه إلي ناحيه ( قبر أبي عبدالله الحسين (ع)) فقال لنا: تزورونا الحسين (ع) من هذا المكان عند رأس أميرالمؤمنين.
و من هنا أومأ إليه أبو عبدالله الصادق و أنا معه، قال: فدعا صفوان بالزياره التي رواها علقمه بن محمد الحضرمي عن أبي جعفر (ع) في يوم عاشوراء…» (مصباح المتهجد:718.)
[محمد بن خالد طيالسي از سيف بن عميره نقل ميكند كه من با صفوان بن مهران جمال بسوي نجف حركت كرديم، آنگاه كه امام صادق (ع) از حيره ( اطراف كوفه) به مدينه منوره رفته بود.
آنگاه كه از زيارت اميرمؤمنان (ع) فارغ شديم صفوان رو به سوي قبر ابي عبدالله حسين بن علي (ع) كرد، و گفت از همين جا، يعني از بالاي سر اميرمؤمنان، حسين بن علي (ع) را زيارت خواهيم كرد، زيرا خود ديدم كه امام صادق (ع) از همانجا اشاره كرد، و من همراه او بودم.
سيف ميگويد: صفوان همان زيارتي را كه علقمه حضرمي از امام باقر (ع) نقل كرده بود قرائت كرد..
آنگاه سيف به صفوان بن مهران ميگويد: دعايي كه خوانديد، در روايت علقمه از امام باقر (ع) موجود نيست، او پاسخ داد كه من اين دعا را از امام صادق (ع) شنيدهام.]
اكنون بايد ديد سند اين روايت چگونه است: شيخ طوسي روايت را از كتاب محمد بن خالد طيالسي گرفته است.
و سند شيخ طوسي به كتاب او در غايت اتقان و صحت است.( فهرست شيخ به شماره 648.)
ولي بايد راويان بعدي را مورد بررسي قرار دهيم و آنان عبارتند از:
1. محمد بن خالد طيالسي.
2. سيف بن عميره.
3. صفوان بن مهران جمال.
سيف بن عميره راوي دوم همانطوري كه يادآور شديم ثقه ميباشد و نجاشي به وثاثت او تصريح كرده است، همچنين صفوان بن مهران از اصحاب امام صادق وامام كاظم (ع) است، او نيز از ثقات ميباشد.(رجال نجاشي به شماره 523.)
ولي سخن دربارة محمد بن خالد طيالسي است كه در سال(259) در سن 97 سالگي درگذشته است.
در كتابهاي رجال توثيق خاص دربارة او وارد نشده است، ولي بزرگان حديث از او نقل روايت نموده و بر او اعتماد كردند مانند:
1. علي بن حسن بن فضال.
2. سعد بن عبدالله قمي.
3. علي بن ابراهيم قمي.
4. محمد بن علي بن محبوب 
5. محمد بن يحيي معادي.
6. معاويه بن حكيم. (معجم رجال الحديث: 17/76.)
شيخ طوسي در فهرست مينويسد: محمد بن خالد طيالسي مكني به ابا عبدالله، حميد بن زياد، اصول زيادي از او نقل كرده است.
در اينجا دو سند شيخ طوسي نسبت به زيارت عاشورا مورد بررسي قرار گرفت و به اين نتيجه رسيديم كه سند نخست شيخ كاملاً صحيح است، و نبايد در وثاقت علقمه بن محمد حضرمي ترديد كرد.
و اما سند دوم به غير از محمد بن خالد طيالسي همگي از ثقات بوده و ميتوان گفت طيالسي نيز از روايان مقبول الروايه است، زيرا مشايخ بزرگ از او نقل روايت كردهاند.