پایبندی خداوند به وعده ها در قرآن

عهد گاهي به معناي پيمان دوجانبه است كه از آن به «معاهده» ياد مي‏شود و زماني به معناي وَعْد يك جانبه است كه از آن به «تعهدِ» مقابل تعاهد ياد مي‏شود. عهد به معناي معاهده طبق مباني عُقَلا الزام ‏آور است و وفاي به آن و عمل طبق آن حَسَن و نقض آن و عمل نكردن برابر آن قبيح است و گذشته از جنبه اخلاقي، صبغه حقوقي دارد. عهد به معناي وعده هرچند وفاي آن خوب است، ليكن الزام‏آور نيست و جنبه اخلاقي آن مسلتزم صبغه حقوقي آن نخواهد شد؛ هر چند برخي از احاديث لزوم رعايت آن را دربردارد و بعضي از فقيهان نيز به وجوب وفاي به آن فتوا داده ‏اند.

خداوند از آن جهت كه كمال محض است و هيچ‏گونه نقص و عيبي را به حريم امن او راه نيست، هر دو قسم از عهد را وفا مي‏كند و هيچ‏يك را نقض نخواهد كرد و هيچ‏كس باوفاتر از خداوند نسبت به عهد خود نيست: (…ومَنْ أوْفي بعهده من الله)[ سوره توبه، آيه 111]؛ وقتي پيام قرآن نسبت به بشر اين است كه (أوفوا بالعقود)[ سوره مائده، آيه 1. ] و دستور وحي الهي نسبت به متعاهدان در برابر خداوند (وأوفوا بعهدالله إذا عاهدتم)[سوره نحل، آيه 91.] است و نكوهش قرآن نسبت به ناقضان عهد اين است: (ألذين ينقضون عهدالله… أُولئك هم الخاسرون)[سوره بقره، آيه 27. ] و اعلام رسمي او راجع به وفاداري خداوند در برابر عهد ديگران، يعني معاهده دوطرف (وأوفوا بعهدي أُوف بعهدكم وإيّاي فارهبون)[ سوره بقره، آيه 40. ] است، هرگز احتمال نقض عهد و وفا نكردن خداوند نسبت به معاهده خود فرض صحيح ندارد. اين مطلب هرچند مقول به تشكيك است و تحقق آن در عهد به‏ معناي معاهده بيش از عهد به معناي وعده است؛ ليكن نصاب لازم آن در عهد به معناي وعد نيز محقّق است؛ چنان‏كه با تبيين خطوط كلي بحث در لطايف و اشارات همه زواياي مبهم و تاريك آن روشن خواهد شد.

آنچه در اين بخش مطرح است اين‏است كه خداي سبحان هيچ‏گونه عهدي، خواه به معناي معاهده و خواه به معناي عهد يك‏جانبه و وعده ابتدايي، به يهودان نداده است و اينان هيچ عهد و وعده‏اي از خداوند دريافت نكرده ‏اند؛ زيرا نه دليل عقلي بر اين دعوي اقامه شده و نه حجت نقلي گواه آن‏است وگرنه خداوندي كه راضي نيست مسلمانان معاهده بت ‏پرستان و مشركان را نقض كنند و به مسلمانان فرمان مي‏دهد كه تعاهد وَثَني‏ها را گرامي بدارند و آن را نشكنند: (إلّاالذين عاهدتم من المشركين… فأتمّوا إليهم عهدهم إلي مدّتهم إنّ الله يحبّ المتّقين)[سوره توبه، آيه 4. ]، (كيف يكون للمشركين عهدٌ عندالله وعند رسوله إلّاالذين عاهدتم عند المسجد الحرام فما استقاموا لكم فاستقيموا لهم إنّ الله يحبّ المتّقين)[سوره توبه، آيه 7. ] چگونه خودش عهدشكني را نسبت به غير مشرك، يعني اهل‏كتاب روا مي‏دارد. اگر فرقه يهود كمترين دليلي در اين زمينه مي‏داشتند، خواه به‏صورت معاهده و خواه به‏صورت عهد و وعده ابتدايي حتماً در احتجاج با رسول گرامي‏صلي الله عليه و آله و سلم آن را ارائه مي‏كردند؛ بنابراين، ادعاي تماس موقّت و مساس محدود و معدود آتش قيامت و نجات پس از آن خالي از هرگونه بيّنه و برهان است و هيچ ارزش علمي ندارد.
تذكّر: در جمله (فلن يُخْلِفَ اللّهُ عَهده) تصريح به اسم ظاهر «الله» با امكان اكتفا به ضمير، براي تعليل است؛ يعني مقتضاي الوهيت وفاي به عهد و عدم تخلّف از آن است[سوره توبه، آيه 7. ].

سایت هدانا برگرفته از تسنيم، جلد 5 صفحه 332.