نظر شیعه درباره عصمت
عصمت در لغت
إبن منظور
جناب إبن منظور (متوفاي 711 هجري) در كتاب لسان العرب كه مخصوص استعمالات عرف است، در ماده عَصَمَ مي‌گويد:
العصمة في كلام العرب: المنع. عصمة الله عبده: أن يعصمه مما يوبقه.
عصمت در كلام عرب، به معناي منع است و اين‌كه مي‌گويند خداوند بنده‌اي را معصوم كرد، يعني ممانعت و جلوگيري كرد از اين‌كه گناهاني را مرتكب شود.
و في التنزيل: «لا عاصم اليوم من أمر الله إلا من رحم» ، أي لا معصوم إلا المرحوم.
در قرآن هم آمده است: «امروز هيچ عاصمي در برابر فرمان خدا نيست، مگر آن كس را كه او رحم كند»، يعني هيچ معصومي نيست، مگر كسي كه خداوند، رحمتش را شامل او گرداند.
لسان العرب لإبن منظور، ج12، ص403
خلاصه اين‌كه عصمت يعني ممانعت از ورود به خطر و محافظت از هر چيزي كه ضرر دارد و جلوگيري كردن انسان از ارتكاب گناه و معصيت.
نظر علماء شيعه در مورد عصمت
1. شيخ مفيد (ره)
مرحوم شيخ مفيد (ره) (متوفاي 413 هجري) از استوانه‌هاي علمي شيعه كه فقيه و كلامي است و استاد سيد مرتضي علم الهدي (ره) در كتابالنكت الإعتقادية، صفحه 37 مي‌فرمايد:
العصمة لطف يفعله الله تعالي بالمكلف، بحيث يمتنع منه وقوع المعصية و ترك الطاعة مع قدرته عليهما.
عصمت، لطف إلهي است كه خداوند در حق يك مكلف انجام مي‌دهد، به‌طوري كه با اين عصمت، آن مكلف به سمت انجام گناه يا ترك واجب نمي‌رود؛ با اين‌كه قدرت بر انجام گناه و ترك واجب دارد.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
2. سيد مرتضي (ره)
مرحوم سيد مرتضي (ره)، شاگرد شيخ مفيد (ره) است و نظرش در مورد عصمت، شبيه استادش است و مي‌فرمايد:
العصمة: ما يمنع عنده المكلف من فعل القبيح و الإخلال بالواجب و لولاه لم يمنع من ذلك و مع تمكينه في الحالين.
عصمت، چيزي است كه مانع مي‌شود از اين‌كه مكلف، مرتكب گناه شود يا در أمر واجبي إخلال ايجاد كند.
رسائل المرتضي للشريف المرتضي، ج2، ص277
3. علامه حلّي (ره)
مرحوم علامه حلي (ره) (متوفاي 728 هجري) در رابطه با عصمت مي‌فرمايد:
العصمة لطف خفي يفعل الله تعالي بالمكلف، بحيث لا يكون له داع إلي ترك الطاعة و إرتكاب المعصية مع قدرته علي ذلك.
عصمت، لطف پنهاني از طرف خداوند است كه در حق مكلف انجام مي‌دهد، به‌طوري‌كه با آن لطف خفي، انگيزه‌اي در بنده براي ترك طاعت و ارتكاب معصيت نمي‌ماند، با اين‌كه قدرت بر ترك طاعت و ارتكاب معصيت دارد.
النافع يوم الحشر في شرح الباب الحادي عشر للعلامة الحلي، ص89
با عصمت، اختيار از بنده سلب نمي‌شود و قدرت بر گناه دارد. خداوند، لطفي بر بنده‌اي مي‌كند كه با آن لطف، آن انگيزه گناه برداشته مي‌شود. همان‌طور كه بر مادر، انگيزه قتل طفل برداشته شده است و هيچ مادري، نسبت به طفلش، تصميم بر قتل نمي‌گيرد و حتي در فكرش هم نمي‌آيد. همان‌طور كه به فكر هيچ‌كس نمي‌رسد كه برود نجاست بخورد. هم‌چنين از ديدگاه بزرگاني كه به لطف إلهي معصوم هستند، انگيزه‌اي براي رفتن به طرف گناه ندارند و علم‌شان به حقايق به حدّي مي‌رسد كه اراده گناه كردن را نمي‌كنند.
خلاصه اين‌كه از مجموع اين مطالبي كه گفتيم، 2 نكته به دست مي‌آيد:
1. عصمت، ملكه‌اي نفساني است كه منشأ إلهي دارد و خداوند اين لطفش را در حق هر كس كه بخواهد، عطا مي‌كند:
ذَلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشَاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ
سوره جمعه/آيه4
2. كسي كه معصوم است، مجبور به انجام گناه و معصيت نخواهد بود.
