منظور از «سقف محفوظ» در قرآن چیست

پرسش : قرآن در مورد اثرات مهمّ جوّ زمین چه مى گوید؟

پاسخ اجمالی:

مفسران پیشین به خاطر عدم قدرت شان از شناخت دقیق آسمان، در تفسیر معنای «محفوظ» اتفاق نظر نداشتند، اما پیشرفت های علمی ثابت کرد که لایه عظيمى از هوا و برخی گازها گرداگرد زمين را فرا گرفته و همچون سقفی محکم کره زمین را از خطراتی همچون برخورد شهاب سنگ ها، تشعشعات مضرّ اشعه ماوراء بنفش آفتاب، پرتوهای مرگبار اشعه های کیهانی و… ایمن نگه می دارد.

پاسخ تفصیلی:

در آیه32 سوره انبیاء مى خوانیم: «و جَعَلْنا السَّماءَ سَقْفاً مَحْفُوظاً وَ هُمْ عَنْ آیاتِها مُعْرِضُونَ»؛ (و آسمان را سقف [محکم و] محفوظى قرار دادیم؛ ولى آنها از نشانه هاى آن [بر عظمت خدا] روى گردانند).
مفسران پیشین در این که چگونه آسمان سقف محفوظى است، نظرهاى متفاوتى داده اند، گاه مى گفتند: محفوظ از نفوذ شیاطین است، یا محفوظ از سقوط بر زمین، یا محفوظ از ویرانى با گذشت زمان است.(1)
این تفسیرهاى مبهم به خاطر این بود که آسمان در آن زمان دقیقاً براى بشر شناخته شده نبود و هنگامى که هیات جدید به وجود آمد و ثابت شد کرات همگى در فضاى بى کران شناورند، و اصولا سقفى وجود ندارد، مفهوم اینآیهبراى بعضى از مفسران جدید پیچیده تر شد؛ تا آنجا که بعضى گفتند منظور این است که آسمان همانند سقف محفوظى است که از هرگونه اختلال در نظام آفرینش جلوگیرى مى کند و به این ترتیب سقف معناى مجازى به خود گرفت و به صورت تشبیه و کنایه در آمد.
ولى علم و دانش بشرى همچنان به پیشرفت خود ادامه داد و با آگاهى هاى تازه اى که دانشمندان از مجموعه جوّ زمین پیدا کردند، مفهوم آیه، بسیار روشن تر گردید و معلوم شد واقعاً در اینجا سقف محفوظى وجود دارد؛ سقف به معناى حقیقى اش، و محفوظ به معناى واقعى آن.
توضیح این که: قشر عظیمى از هوا گرداگرد زمین را فرا گرفته که آن را جوّ زمین مى نامند و ضخامت آن به صدها کیلومتر مى رسد. این قشر ظاهراً لطیف که از هوا و بعضى گازهاى دیگر تشکیل شده به خاطر ضخامتى که دارد به قدرى محکم و پر مقاومت است که به گفته بعضى از دانشمندان مقاومتى در حدّ یک سقف فولادین به ضخامت ده متر دارد، و این سقف محکم، کره زمین را از انواع خطرات حفظ مى کند.
از یک سو این لایه ضخیم جلو بمباران شبانه روزى شهاب سنگ ها، را مى گیرد که با سرعت سرسام آورى به سوى زمین جذب مى شوند و به هر جا بخورند بسیار خطرناک است. گهگاه بعضى از این سنگ ها به قدرى بزرگ است که از جو زمین ـ بعد از آن که قسمتى از آن سوخت ـ عبور کرده، و به نقطه اى از کره زمین اصابت مى کند و ویرانى هاى مهیبى به بار مى آورد که نمونه هایى از آن در تاریخ ثبت شده است،
از سوى دیگر مى دانیم دائماً از خورشید اشعه اى به نام اشعه ماوراء بنفش ـ همان اشعه اى که به هنگام تجزیه نور در بالاى رنگ بنفش قرار دارد و با چشم ما قابل مشاهده نیست ـ پخش مى شود، که مقدار کم آن نه تنها زیان آور نیست؛ بلکه بسیار مفید و سودمند است، مخصوصاً تاثیر عمیقى در کشتن میکروب ها دارد؛ ولى اگر زیاد باشد، بدن را مى سوزاند بى آن که انسان احساس حرارت کند، سوختگى هایى که در تابستان در مناطق نزدیک خط استوا، در پوست سر و صورت و بدن ظاهر مى شود، به خاطر همین است که آفتاب عمودى مى تابد و از قشر کمترى از هوا عبور مى کند و بطور کامل تصفیه نمى شود.
حال اگر این سقف محفوظ یعنى جوّ زمین وجود نداشت هیچ انسانى حتى یک لحظه نمى توانست در مقابل نور آفتاب مقاومت کند.
از سوى سوم پرتوهاى مرگ بارى به نام اشعه کیهانى از ماوراى منظومه شمسى به سوى زمین روان است؛ و بخشى از جوّ زمین که لایه اوزن(2) نام دارد، مانع نفوذ این اشعه مرگ بار است و همچون سقف محفوظى، در برابر آن مقاومت مى کند.
علم ما تا به امروز درباره آثار عجیب این سقف محفوظ (یعنى قشر عظیم هوا) به اینجا رسیده و ممکن است در آینده حقایق بیشتر و مهم ترى در این زمینه کشف شود.(3)
پی نوشت:
(1). مجمع البيان، جلد 7، صفحه 46 و تفسير كبير فخر رازى، جلد 22، صفحه 165 و تفاسير ديگر.
(2). اوزن: گازى است آبى رنگ، بى ثبات، با بوى نافذ و اثر آن از اكسيژن شديدتر است و به هنگام تخليه برق در اكسيژن تشكيل مى شود و به عنوان رنگ زدا و براى تصفيه آب و هوا به كار مى رود (دايرة المعارف دهخدا).
(3). گردآوري از کتاب: پيام قرآن‏، آيت الله العظمى ناصر مكارم شيرازى، دار الكتب الاسلاميه‏، تهران‏، 1386 ه. ش‏، ج 8، ص 174.