فلسفه وضو
فلسفه وضو چيست؟
در خصوص فلسفه وضو با استفاده از روايات اهل بيت عليهم السلام مى توان امور زير را بيان كرد:
تقويت روحيه تعبّد و بندگى
يكى از مهم ترين فلسفه هاى تمامى دستورات الهى از جمله وضو تقويت روحيه تعبّد و بندگى مى باشد چرا كه به وسيله همين فرامين است كه ميزان اطاعت پذيرى و بندگى ايمان آورندگان در برابر خداوند متعال ظهور و بروز مى نمايد1 هر چند علّت اصلى اين دستورات برايشان مخفى و پوشيده باشد2.
لذا خداوند متعال در قرآن فرموده است:
«ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَديدُ الْعِقابِ»3؛ «آنچه را رسول خدا براى شما آورده بگيريد (و اجرا كنيد)، و از آنچه نهى كرده خوددارى نماييد؛ و از (مخالفت) خدا بپرهيزيد كه خداوند كيفرش شديد است!».
از همين رو يكى از فلسفه هايى كه در احاديث اهل بيت عليهم السلام براى دستورات الهى از جمله وضو بدان تصريح شده، تقويت روحيه تعبّد و بندگى نسبت به فرامين الهى مى باشد، امام باقر عليه السلام فرموده اند: «إِنَّمَا الْوُضُوءُ حَدٌّ مِنْ حُدُودِ اللَّهِ لِيعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يطِيعُهُ وَ مَنْ يعْصِيه»4؛ «وضو يكى از حدود دستورات الهى است كه خداوند براى شناسايى مطيع و عاصى آن را واجب فرموده است».
آراستگى
از ديگر مسائلى كه در روايات در خصوص فلسفه وضو بدان اشاره شده طهارت و پاكيزگى ظاهرى مى باشد. امام رضا عليه السلام در توجيه يكى از شاگردان خود چنين مى فرمايد: «فَإِنْ قَالَ قَائِلٌ فَلِمَ أُمِرَ بِالْوُضُوءِ وَ بُدِئَ بِهِ قِيلَ لِأَنَّهُ يكُونُ الْعَبْدُ طَاهِراً إِذَا قَامَ بَينَ يدَى الْجَبَّارِ عِنْدَ مُنَاجَاتِهِ إِياهُ مُطِيعاً لَهُ فِيمَا أَمَرَهُ نَقِياً مِنَ الْأَدْنَاسِ وَ النَّجَاسَةِ…»5؛ «اگر كسى بگويد چرا خداوند امر فرمود به وضو و به آن آغاز كرد؟ پاسخ مى گوييم: براى آن كه عبد در مقام مناجات و گفتگو و در حال ملاقات با خالق، پاك و طاهر باشد».
البته همين طهارت ظاهرى زمينه ساز طهارت باطنى است، لذا امام رضا عليه السلام فرموده اند: «بدان جهت به گرفتن وضو امر شده كه… دل را براى قيام در حضور حضرت پروردگار پاكيزه مى سازد»6.
نشاط و شادابى
يكى ديگر از فلسفه هاى وضو ايجاد آمادگى و نشاط براى قرار گرفتن در حضور پروردگار به هنگام مناجات با خداوند مى باشد. در اين باره نيز امام هشتم عليه السلام فرموده اند: «بدان جهت به گرفتن وضو امر شده كه… كسالت و خواب را از آدمى دور مى كند»7.
تسكين اعصاب و روان
از ديگر فوايدى كه مى توان براى وضو برشمرد نقش آرامش بخشى آن مى باشد چرا كه تماس آب با پوست بدن اثر خاصى در تعادل اعصاب سمپاتيك و پاراسمپاتيك دارد.8به خصوص اگر اين عمل با آب سرد صورت پذيرد لذا مى بينيم رسول خدا صلى الله عليه و آله توصيه نموده اند به هنگام خشم، انسان با آب سرد وضو بگيرد9.
علاوه بر فوايد بهداشتى وضو، از سوى ائمه معصومين عليهم السلام نيز فوايد معنوى متعدّدى براى آن ذكر گرديده است كه در اينجا به نمونه هايى از اين موارد اشاره مى گردد:
نورانيت چهره
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در پاسخ به فردى در خصوص وصف مؤمنان و كافران در قيامت فرمودند: «أَمَّا الْمُؤمِنُونَ فَغُرٌّ مُحَجَّلُونَ مِنْ أَثَرِ الْوُضُوءِ وَ السُّجُودِ وَ أَمَّا الْكَافِرُونَ فَمُسْوَدُّونَ الْوُجُوهُ فَيؤتَى بِهِمْ إِلَى الصِّرَاط»10؛ «مؤمنان، درخشان و روسفيد بر اثر وضو و كافران سيه رويند و آنها را بر كنار صراط آرند».
درك ثواب شهدا
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در ادامه روايت قبلى با تأكيد بر دائم الوضوء بودن مى فرمايد: «إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَكُونَ بِاللَّيلِ وَ النَّهَارِ عَلَى طَهَارَةٍ فَافْعَلْ فَإِنَّكَ تَكُونُ إِذَا مِتَّ عَلَى طَهَارَةٍ مِتَّ شَهِيداً»11؛ «اگر مى توانى هميشه با وضو باشى اين عمل را ترك نكن چرا كه ملك الموت آنگاه كه روح بنده اى با وضو باشد او را شهيد محسوب خواهد نمود».
بخشش گناهان
از ديگر اسرار وضو بخشش گناهان مى باشد امام باقر عليه السلام در اين خصوص فرموده اند: «ثَلاَثٌ كَفَّارَات فَإِسْبَاغُ الْوُضُوءِ فِى السَّبَرَاتِ وَ الْمَشْى بِاللَّيلِ وَ النَّهَارِ إِلَى الْجَمَاعَاتِ وَ الْمُحَافَظَةُ عَلَى الصَّلَوَات»12؛ «سه چيز است كه جبران كننده و محو كننده گناه است: كامل گرفتن وضو در هواى بسيار سرد، راه رفتن در شب و روز به سوى جماعت هاى اسلامى (نماز جماعت و جمعه)، مراقبت بر انجام صحيح نمازها».
ثواب شب زنده دارى
اگر كسى قبل از رفتن به رختخواب وضو بگيرد مانند كسى مى ماند كه تمام شب را احيا كرده است. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرموده اند: «مَنْ بَاتَ عَلَى طُهْرٍ فَكَأَنَّمَا أَحْيا اللَّيلَ كُلَّه»13؛ «كسى كه شب را با وضو بيارامد، گويى كه تمام شب را به احيا و عبادت گذرانده است».
نقش معنوى شستشو و مسح
امام رضا عليه السلام درباره مهم ترين دليل شستشو و مسح چند عضو در وضو فرموده اند: انسان به هنگام نماز با صورت سجده مى كند. با دست از ذات خداوند متعال درخواست مى كند و با سر در ركوع و سجود به خدا رو مى آورد و در نماز با پاها بر مى خيزد و مى نشيند14.
پيامبر مكرّم اسلام صلى الله عليه و آله نيز مى فرمايد: وضو گرفتن يعنى شستن دست و صورت و مسح سر و پا؛ شستن صورت يعنى خدايا هر گناهى كه با اين صورت انجام دادم آن را شستشو مى كنم كه با صورت پاك به جانب تو عبادت كنم و با پيشانى پاك سر بر خاك بگذارم. شستن دست ها در وضو يعنى خدايا از گناه دست شستم و گناهانى را كه با دستم مرتكب شدم با شستن دست تطهير مى كنم. مسح سر در وضو يعنى خدايا از هر خيال باطل و هوس خام كه در سر پروراندم سرم را تطهير مى كنم و آن خيال هاى باطل را از سر به دور مى افكنم. مسح پا يعنى خدايا من از جاى بد رفتن پا مى كشم و اين پا را از هر گناهى كه با آن انجام داده ام تطهير مى كنم.15.
1مجلسى، بحارالانوار، ج11، ص196.
2. بحارالانوار، ج11، ص333.
3. ابراهيم 14، آيه 37
4. طه 20، آيه 14.
5. مريم 19، آيه 31 و 30.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
6. براى اطلاع بيشتر رجوع كنيد: سيماى نماز، حسين انصاريان، فصل: نماز در آئينه ى حيات انبيا و امّت ها.
7. مجتبى كلباسى، يكصد وده پرسش درباره نماز، انتشارات ستاد اقامه نماز، نهم، 1388ش، ص 114.
8. تثنيه 6: 5-4. البته آنان در قرائت آن، به جاى لفظ يهوه، از ادوناى استفاده مى كنند.
9.Houghton Mifflin Books .A History :Prayer .(2005) Carol Zaleski,Philip Zaleski.
10. متى، 6:9.
11. سيّدمحمدحسين طباطبايى، تفسير الميزان، ترجمه موسوى همدانى و سيّدمحمدباقر، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه ى مدرسين حوزه علميه قم، 1374ش، پنجم، ج20، ص 551.
12. علل الشرائع، ج1، ص 261.
13. من لايحضره الفقيه، ج1، ص 455.
14. نجم 53، آيه 3 و 4.
15. ابراهيم 14، آيه 8.
منبع: هدانا برگرفته از پرسمان، نماز چیستی و چرایی.
