دلايل اهميت اربعين چیست

از ظاهر قرآن و روايات چنين بر مي آيد كه عدد چهل داراي اسراري باشد؛ لذا در اين مقاله برآنيم تا در حد بضاعت در ضوء قرآن و سنت به اين مطلب بپردازيم.

آيات قرآن

1- در قرآن سوره بقره آيه 51 خداوند مي فرمايد: وَ إِذْ واعَدْنا مُوسى‏ أَرْبَعينَ لَيْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَنْتُمْ ظالِمُونَ[1]
قالَ فَإِنَّها مُحَرَّمَةٌ عَلَيْهِمْ أَرْبَعينَ سَنَةً يَتيهُونَ فِي الْأَرْضِ فَلا تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْفاسِقينَ [2]
وَ واعَدْنا مُوسى‏ ثَلاثينَ لَيْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ ميقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعينَ لَيْلَةً وَ قالَ مُوسى‏ لِأَخيهِ هارُونَ اخْلُفْني‏ في‏ قَوْمي‏ وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبيلَ الْمُفْسِدينَ [3]
با موسي چهل شب وعده گذاشتيم و او به ميعادگاه براي گرفتن فرمانهاي الهي آمد. يعني مدت وعده الهي كه موسي در آن به ديدار خداوند براي گرفتن دستور و الواح رفت چهل شب بود. يعني چهل شب موسي به طور رفت و با خداوند مناجات مي كرد.خداوند خود چهل روز براي موسي وعده داد که به مناجات بپردازد ؛ تا الواح مهم رسالت به دست اوبرسد وموسي تا تحقق اين وعده به ميقات رفت وچهل شب کرارا مستمرا ولاينقطع ادامه داد .

2- در آيه ديگر چنين آمده است: وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ إِحْساناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً حَتَّى إِذا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعينَ سَنَةً قالَ رَبِّ أَوْزِعْني‏ أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتي‏ أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَ عَلى‏ والِدَيَّ وَ أَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَ أَصْلِحْ لي‏ في‏ ذُرِّيَّتي‏ إِنِّي تُبْتُ إِلَيْكَ وَ إِنِّي مِنَ الْمُسْلِمينَ [4]
وقتي انسان به سن چهل سالگي مي رسد از خداوند مي خواهد توفيق شكرگزاري از نعمتهايش را به او بدهد و خواستار توفيق انجام عمل صالح از خداوند مي شود ـ يعني انسان در سن چهل سالگي به مرحله اي از رشد و ايمان مي رسد كه نوعي تكامل و بلوغ است لذا در روايات آمده هركس تا سن چهل سالگي گناه كند و توبه نكند امكان بازگشت براي او سخت است[5]در اين خصوص نقل شده است، هركس كه چهل سال بر او بگذرد و نيكي هايش به بدي‎هايش غلبه نكند و جهت گيري هايش به سوي خوبي ها نباشد جايگاهش دوزخ است.
بعثت برخي از انبياء هم درچهل سالگي بوده است؛ اينها همه نشان مي دهد که اربعين و چهل روز و چهل سال در فرهنگ اسلامي بدون حکمت نيست و عدد بلوغ و تکامل خاص است؛

روايات اسلامي

در روايات اسلامي نيز عدد چهل از جايگاه ويژه اي برخوردار است و عدد چهل فراوان مطرح شده است.
1- امام صادق (ع)مي فرمايند: مَنْ حَفِظَ مِنْ أَحَادِيثِنَا أَرْبَعِينَ حَدِيثاً بَعَثَهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَالِماً فَقِيهاً [6]
هرکس چهل حديث از احاديث ما را حفظ کند روز قيامت از فقها شمرده مي شود. منظور از فقيه بودن برخورداري از درجات و امتيازات فقيه در نزد پروردگار و جايگاه رفيع فقاهت است.

2- مورد ديگر مشخص کردن حدود همسايه ها است که پيامبر صلي الله عليه و آله مي فرمايند: كُلُّ أَرْبَعِينَ دَاراً جِيرَانٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ يَمِينِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ [7]
پيامبر اکرم حدود همسايه را تا چهل خانه از چپ و راست و مقابل و پشت سر برشمرده که داراي حق همسايگي هستند.

3- همچنين نقل شده است: هر بنده اي چهل سپر و پناهگاه درپيشگاه خداوند دارد مادامي که چهل گناه مرتکب شود تا از اين امنگاه خارج شود [8]؛

4- در حديثي آمده است: «كسي كه تا 40 روز خالص براي خدا شود چشمه هاي حكمت از قلبش بر زبانش جاري مي شود»[9]و[10].

بنابراين در اسلام عدد چهل داراي حكمتي است كه آن را مهم جلوه مي كند و در فرهنگ ايران زمين «چهل» عدد مشهوري است و در شعر و ادب فارسي نيز تركيب هايي از اين عدد وجود دارد.

بنابر اين عدد اربعين و چله گرفتن در سير وسلوک و رسيدن به مدارج معنوي در منابع اسلامي داراي جايگاه است؛ بر اين اساس در فرهنگ اسلامي نيز جايگاه يافته است؛ عرفا و صلحا در تقيد به مناسک و رسيدن به مراتب به اين عدد توجه داشته اند و ديرينه ي آن به پيش از اسلام بر مي گردد اما در فرهنگ اسلامي با تاکيد روايات جايگاه شاخص به خود گرفته است؛ اربعين حسيني که نکوداشت اربعين شهداي کربلاست نيز جايگاه ممتاز يافته تا جائيکه امام حسن عسكري(ع) درباره زيارت امام حسين در روز اربعين تاکيد فرمود و از اين ره آورد انسجام و هويت شيعه را سامان داد؛ آن حضرت در روايتي كه در منابع معتبر شيعه گزارش شده فرمود: مؤمن پنج نشانه دارد : 1. خواندن 51 ركعت نماز (17 ركعت نماز واجب + 34 ركعت نوافل) 2. زيارت اربعين 3.داشتن انگشتري در دست راست 4. سجده بر خاك 5. بلند گفتن بسم الله در نماز»[11]اين حديث تنها مدرك معتبري است كه (جداي از خود زيارت اربعين كه در ادعيه و منابع دعا آمده) به اربعين امام حسين(ع) و بزرگداشت آن روز تصريح كرده است .[12]

امام عسگري و جايگاه اربعين دراحياء و انسجام مسلمانان:

زيارت اربعين که مورد تاکيد امام عسگري است؛ باتوجه به اينکه دوره امامت حضرت به لحاظ سياسي واجتماعي شرايط خاص دارد وشيعه نياز دارد به اينکه نمادهاي خود را علني کند چون دوره ي حضور امامت بعد از امام عسگري پايان يافته ودوره ي غيبت صغري و کبري شروع مي شود؛ لذا شيعه بايد انسجام خود را در اين نمادها نشان بدهد و از نظر جمعيتي شاخص داشته باشد و اظهار وجود کند وگرنه اگر شعار ها و نمادهاي خود را علني نکند ممکن است در طول تاريخ راه گم شود وتشيع مانند ديگر فرقه ها از نظر عقيدتي و با توجه به غيبت امام به حسب شرايط سخت از بين برود؛ امام عسگري عليه السلام بقاي شيعه را به زيارت اربعين امام حسين پيوند مي دهد از آنرو که نهضت امام حسين عامل بقا و حيات اسلام و شيعه که راه اصيل اسلام ناب است بوده لذا امام مي خواهد با همان شعارهاي حسيني نهضت زنده باشد و هدفها و شعارهاي امام حسين عليه السلام زنده بماند؛ لذا ويژه گيهاي خاص شيعه را مي شمارد تا شيعه از پويايي برخوردار باشد؛ اگر امام نمادهاي شيعه را در پويايي و حضور مي داند؛ از اين نوع نگاه مي توان فهميد شيعه مي تواند انسجام خود را در حضور در صحنه هاي عبادي جمعي و علني و بر پا کردن فرايض ديني از نمازهاي جمعه وجماعت و حج و زيارت امام حسين که امروز درکربلا با حضور ميليوني محسوس و آشکار است، نشان دهد؛ امام عسگري اتحاد وانسجام را پيرامون امام حسين قابل دسترسي مي داند؛ لذا به سوي اربعين وزيارت اربعين انگشت نشانه مي برد؛ گويا امام عظمت امروز شيعه را تجسم کرده و براي خلاصي و رهايي انسان امروز از بدبختي ها ي دوره ي غيبت به اربعين و عظمت امام حسين عليه السلام اشاره مي فرمايد؛ زنده داشت اربعين زنده داشت امام حسين و نهضت عاشورا و کربلا با تمام محتواي نهضت حسيني است؛ لذا شيعه امروز با سرافرازي به نهضت حسين مي نگرد و از آن در انسجام اسلامي بهره مي برد.

تاثير مراسم اربعين درسبک زندگي اسلامي:

مراسم با شکوه اربعين و توجه به مراسم و شرکت وسيع در اين مراسم يقينا در روح انسان تاثيرات عميقي دارد تا جلب حيات حسيني شود؛ اين نکته مهم مي تواند تمام ابعاد زندگي مسلمانان را تحت تاثير قرار داده و بسياري از آسيب ها وگسل ها را ترميم نمايد؛ آسيبهاي اجتماعي و اخلاقي زيادي در جوامع اسلامي هست؛ همين جريانهاي تکفيري اگر به اربعين وعظمت آن و به اهداف امام حسين عليه السلام توجه نمايند قابل اصلاح هستند تا برگردند و در دشمن شناسي بصيرت داشته باشند که دشمن مشترک مسلمانان صهيونيست ها هستند ومستکبرين واستعمارگران نه شيعيان مظلوم وبي گناه که ظلما کشته مي شوند؛

اربعين اينگونه در اصلاح آسيب ها مي تواند درس آموز و راه بردي براي ترميم گسل هاي قومي،مذهبي درجهان اسلام باشد؛ اجتماع باشکوه براي تجليل از فرزند پيامبر(ص) ازطرفي براي همه مردم، به ياد امام حسين بودن است و از طرف ديگر اربعيني شدن مي تواند تاثير معنوي و اخلاقي در اصلاح رفتار مسئولان داشته باشد؛ کسي که همواره به ياد امام حسين عليه السلام است، رشوه نمي خورد؛ نماز مي خواند؛ ظلم نمي کند و از آموزه هاي نهضت امام حسين درس مي گيرد و شاگرد مکتب حسين است و در نتيجه از مفاسد مختلف به دور است؛ زندگي حسيني دارد و از حيات يزيدي و اموي به دور است. باشد که خداوند متعال به همه ما توفيق اربعيني شدن را عنايت فرمايد.

پي نوشت ها:
[1] بقره /51
[2] م ائده/26
[3] 142/ اعراف
[4] احقاف/ 15
[5] ر.ك: تفسير روح المعاني، ج 26، ص 17 و تفسير نمونه، ج 21، ص 329.
[6] الكافي، ج 1 ص : 49 – 48
[7] الكافي، ج 2 ص 669
[8] الكافي، ج 2 ص : 279 – 276
[9] الكافي، ج 2 ص 16 ، الإخلاص ….. ص : 15
[10] محمد صالح مازندراني، شرح اصول كافي، جلد 8، ص 47.
[11] شيخ طوسي، تهذيب الاحكام، ج 6، ص 51.
[12] نشريه رسالت، رسول جعفريان، نشريه اربعين امام حسين(ع)، عدد چهل، 16/1/83.

اندیشه قم