تفسیر موضوعی

منظور از تفسیر موضوعی

پرسش : منظور از تفسیر موضوعی چیست؟

پاسخ اجمالی

تفسیر موضوعی یعنی آیات مختلفی که در جای جای قرآن درباره موضوعی واحد وجود دارد، یکجا جمع آوری شود تا از مجموع آن، نظر قرآن درباره آن موضوع و ابعاد آن روشن شود. این درک جدید از آنجا به دست می آید که آیات قرآن همدیگر را تفسیر می کنند.

پاسخ تفصیلی

منظور از «تفسیر موضوعى» این است که آیات مختلفى که درباره یک موضوع در سرتاسر قرآن مجید در حوادث و فرصت هاى مختلف آمده است جمع آورى و جمع بندى گردد؛ و از مجموع آن نظر قرآن درباره آن موضوع و ابعاد آن روشن شود.
مثلا آیات مربوط به دلایل خداشناسى از قبیل فطرت، برهان نظم، برهان وجوب و امکان، و سایر براهین در کنار هم چیده شود؛ و از آنجا که «القرآن یفسر بعضه بعضا»؛ (آیات قرآن یکدیگر راتفسیرمى کنند) ابعاد این موضوع روشن مى گردد.(1)
همچنین آیات مربوط به بهشت یا دوزخ، صراط، نامه اعمال آیات مربوط به مسائل اخلاقى، تقوا، حسن خلق، شجاعت و… آیات مربوط به احکام نماز، روزه، زکاتو خمس و انفاق، آیات مربوط به عدالت اجتماعى و جهادبا دشمن و جهاد با نفس و…
مسلّماً هرگاه این آیات که در قرآن مجید به مناسبت هاى گوناگون نازل شده است، هر گروه جداگانه جمع آورى و در کنار هم چیده شود و تفسیرگردد حقایق تازه اى از آن کشف خواهد شد؛ و از این جا ضرورت تفسیرموضوعى روشن مى شود.(2)

 

پی نوشت:

(1). جمله «الْقرآنُ يُفَسِّرُ بَعْضُهُ بَعْضاً» از ابن عباس نقل شده و بعيد نيست با توجّه به ارتباط شديد او در مسائل قرآنى با شخص پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) و اميرمؤمنان على(عليه السلام) از آن بزرگواران گرفته باشد. محتواى آن نيز در نهج البلاغة، شريف الرضى، محمد بن حسين‏، محقق/ مصحح: صبحي صالح، هجرت‏، قم‏، ‏1414 قمری، چاپ: اول، ص 61، خطبه 18 الحكم للقرآن… آمده است؛ آن جا كه مى فرمايد: «وَ ذَكَرَ اَنَّ الكِتابَ يُصَدِّقُ بَعْضُه بَعْضاً»؛ (خداوند به پيامبرش فرموده كه قسمت هاى مختلف قرآن يكديگر را تصديق مى كند و هماهنگ است) بعضى از علماء در آثار خود جمله «القرآن يفسر بعضه بعضا» را به عنوان حديث آورده اند، چنانكه در «تنزيه التنزيل» مرحوم شهرستانى ص 106 اين جمله را به عنوان روايت آورده بدون اين كه مأخذى براى آن ذكر شده باشد، در نهج البلاغة، شريف الرضى، محمد بن حسين‏، محقق/ مصحح: للصبحي صالح، هجرت‏، قم‏، ‏1414 قمری، چاپ: اول، ص 192، خطبه 133 عظة الناس … اشاره ديگرى نيز به اين مطلب شده است؛ آن جا كه درباره قرآن مجيد مى فرمايد: «و ينطق بعضه ببعض و يشهد بعضه على بعض»؛ (بعضى از اين آيات از بعضى ديگر سخن مى گويد و بعضى گواه بر بعض ديگر است).(2). گرد آوری از کتاب: پیام قرآن، ناصر، مکارم شیرازی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1386شمسی، چاپ: نهم، ج 1، ص 21.