اربعین کلیمی در بیان علامه حسن زاده آملی
بیان اول
حضرت علامه حسن زاده آملی مدظله در کتاب شریف نامه ها و برنامه‌ها ص ۱۵ در «پاسخ نامۀ يكى از دوستان» که به تاریخ ۱۴ دی‌ماه ۱۳۴۸ نگاشته‌اند، می‌فرمایند:
حال كه ماه ذوالقعده در پيش است رندان خدا يك اربعين به زندان مى‌نشينند، يعنى از اوّل آن تا دهم ذى الحجّه اربعين كليمى دارند. وَ واعَدْنا مُوسى ثَلاثِينَ لَيْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً «اعراف ۷: ۱۴۲» خواجه حافظ گويد:
سحرگه رهروى در سرزمينى
همى گفت اين معمّى با قرينى
كه اى صوفى شراب آنگه شود صاف
كه در شيشه بماند اربعينى
و پيش از وى نظامى گفته است:
جثّه خود پاك‌تر از جان كنى
چون كه چهل روز به زندان كنى
مرد به زندان شرف آرد بدست
يوسف ازين روى به زندان نشست
رو به پس پرده و بيدار باش
خلوتى پرده اسرار باش
هرچه خلاف آمد عادت بود
قافله‌سالار سعادت بود
و اين بنده گفته است:
يك اربعين به زندان بنشين تا بيابى
خير كثير حكمت هم درد و هم دوا را
بزداى زنگ و رنگ جام جهان‌نما را
تا بر تو عرضه دارد اسرار ماسوا را[۸]
بیان دوم
همچنین در همان کتاب در صفحۀ ۳۵ در «نامه به دوستى»;که به تاریخ هشتم دی‌ماه ۱۳۴۹ نگاشته‌اند، آورده‌اند:
بسم اللّه خير الأسماء قالُوا سَلاماً قالَ سَلامٌ (هود/ ۷۰)
شاید این مطالب را هم بپسندید:
خوشا آن دل كه دارد قصد كويش
خوشا آن ديده دارد عشق رويش
خوشا آن بنده شيرين زبانى
كه همواره بود در گفت و گويش
خوشا آن سالك شوريده حالى
كه سرگرم است اندر هاى و هويش
خوشا آن رند مست لاابالى
حسن‌وار است محو ذات و خويش
كثرت اشتغال به قيل و قال موجب حرمان اين بى‌حال شد كه در اين مدّت نتوانست به مضمون فرموده امام صادق عليه السّلام كه: التّواصل بين الإخوان فى الحضر التّزاور و فى السفر التكاتب عمل كند؛ اگرچه دوست از ياد دوست نمى‌رود.
غرض از تصديع تذكر به اربعين كليمى است كه از اوّل ذى القعده تا دهم ذى الحجه است. خنك آنكه در اين ايام جمع هر دو سفر كند و ميقاتش در قربانگاه عاشقان يعنى منى بود.
در اين سه آيه كريمه درست تأمّل و تدبّر شود: وَ واعَدْنا مُوسى ثَلاثِينَ لَيْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً وَ لَمَّا جاءَ مُوسى لِمِيقاتِنا وَ كَلَّمَهُ رَبُّهُ. وَ إِذْ واعَدْنا مُوسى أَرْبَعِينَ لَيْلَةً .
و ديگر از غسل توبه يكشنبه ذى القعده و خواندن چهار ركعت نماز بعد از آن چنانكه مسبوقيد و هم در اعمال ماه ذى القعده مفاتيح مذكور است غفلت نشود. و همچنين از خواندن دو ركعت نماز بين مغرب و عشاء در ده شب اوّل ذى الحجه تا دهم آن و به دستور اين نماز هم مستحضريد و هم در اعمال ماه ذى الحجه مفاتيح مسطور است كه در هر ركعت بعد از حمد و سوره توحيد يك بار و آيه وَ واعَدْنا مُوسى نيز يك بار خوانده مى‌شود. عمده حضور است و حضور است و حضور.»
بیان سوم
همچنین معظم له در ضمن کلمۀ ۴۳ کتاب شریف هزار و یک کلمه، (جلد اول، صفحۀ ۵۸) بر خامۀ سراسر نورشان چنین رفته است:
«بدان كه طلب رؤيت حضرت كليم- عليه السلام- بعد از رياضت اربعين كليمى بوده است، چه اين كه و واعدنا موسى ثلاثين ليلة ماه ذى القعده بوده است، و اتممناها بعشر دهه نخستين ذى الحجة؛ و در علّت اتمام بعشر آمده است كه لسِواكٍ استاك آخر الثلاثين قبل الإفطار؛ و چون اربعين را به اتمام رسانيد بدان نعم آلهى كه در سوره اعراف آمد تشرف يافت: وَ واعَدْنا مُوسى ثَلاثِينَ لَيْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً وَ قالَ مُوسى لِأَخِيهِ هارُونَ اخْلُفْنِي فِي قَوْمِي وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبِيلَ الْمُفْسِدِينَ وَ لَمَّا جاءَ مُوسى لِمِيقاتِنا وَ كَلَّمَهُ رَبُّهُ قالَ رَبِّ أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْكَ قالَ لَنْ تَرانِي وَ لكِنِ انْظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكانَهُ فَسَوْفَ تَرانِي فَلَمَّا تَجَلَّى رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَ خَرَّ مُوسى صَعِقاً فَلَمَّا أَفاقَ قالَ سُبْحانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ وَ أَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِينَ قالَ يا مُوسى إِنِّي اصْطَفَيْتُكَ عَلَى النَّاسِ بِرِسالاتِي وَ بِكَلامِي فَخُذْ ما آتَيْتُكَ وَ كُنْ مِنَ الشَّاكِرِينَ وَ كَتَبْنا لَهُ فِي الْأَلْواحِ مِنْ كُلِّ شَيْ‌ءٍ مَوْعِظَةً وَ تَفْصِيلًا لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ فَخُذْها بِقُوَّةٍ وَ أْمُرْ قَوْمَكَ يَأْخُذُوا بِأَحْسَنِها سَأُرِيكُمْ دارَ الْفاسِقِينَ «اعراف ۷: ۱۴۲ ـ ۱۴۷».
در اربعين و ليله و ميقات و رؤيت و تجلى و ربّ مضاف به موسى و كلمه ربه و امر كليم به نظر به جبل و دك جبل و صعق موسى و نعمى كه بعد از اتمام اربعين بدانها تشرف يافت و لطائف بسيار ديگرى كه در آيات ياد شده آمده است بايد تأمل بسزا شود و همچنين در رواياتى كه از اهل بيت عصمت در اين باب مأثور است، و ما به برخى از آنها در شرح عين ۲۸ و ۴۷ كتاب سرح العيون في شرح العيون اشارتى نموده‌ايم.»
بیان چهارم
همچنین حضرت علامه حسن‌زادۀ آملی در فصل سوم رسالۀ گرانسنگ انسان در عرف عرفان [۹]که به ذکر برخی از حالات خود پرداخته در ذیل عنوان واقعۀ ۱۴ می‌نگارند:
«به دستور حضرت استادم علامه آقا سيد محمد حسين طباطبايى رضوان الله تعالى عليه از اول ماه ذى القعده تا دهم ذى الحجه ۱۳۸۹ ه ق، در اربعين كليمى بودم وَ واعَدْنا مُوسى ثَلاثِينَ لَيْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً …(سوره اعراف، آيه ۱۴۲)؛ در اوائل ماه ذى الحجه مذكور به توجه نشسته بودم، انتقالى روى آورد تا در كنار نهرى گذارم افتاد، درخت انجيرى در كنار آن نهر بود و انجير بسيار داشت، دو دانه از انجير آن درخت را خورده‌ام وَ التِّينِ وَ الزَّيْتُونِ؛ و در شبهاى ديگر هم كم و بيش حشر با افرادى بود، و گاهى سؤال و جواب هم پيش مى‌آمد.
تبصره: در بيان و تفسير كريمه ياد شده و اربعين كليمى به شرح عين ۲۸ و ۴۷ سرح العيون في شرح العيون رجوع شود. (ط ۱، ص ۴۲۳ و ۵۸۵).
دستور: شبى در قم در معيّت حضرت استاد علامه آقا سيد محمد حسين طباطبايى (روحى فداه) به سوى منزل آن جناب كه بيت المعمور اين كمترين بوده است مى‌رفتيم، در اثناى راه به من فرمود قبل از آن كه به توجّه بنشينى: «سوره مباركه و الضّحى، و الم نشرح را بخوان كه براى انتقال، و صفاى باطن، و رؤياى صالحه در حال توجّه بسيار مفيد است».
اى عزيز، بعد از آن كه فرعون هلاك شد حق (تعالى) با كليمش عليه السّلام بناى مواعده گذاشت، قوله (سبحانه): وَ إِذْ فَرَقْنا بِكُمُ الْبَحْرَ فَأَنْجَيْناكُمْ وَ أَغْرَقْنا آلَ فِرْعَوْنَ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ. وَ إِذْ واعَدْنا مُوسى أَرْبَعِينَ لَيْلَةً … (سوره بقره، آيه ۵۰ و ۵۱)؛ تا فرعون نفس را نكشتى از اربعين كليمى لوحى بر موسى روح لائح نخواهد شد.»
منبع:هدانابرگرفته از عرفان و حکمت
