احکام محتضر

احکام محتضر

[محتضر (کسی که در حال جان دادن است)]

مسأله 533 مسلمانی را که (1) محتضر است یعنی در حال جان دادن می باشد (2) مرد باشد یا زن، بزرگ باشد یا کوچک، باید (3) به پشت بخوابانند به طوری که کف پاهایش به طرف قبله باشد (4) و اگر خواباندن او کاملًا به این طور ممکن نیست بنا بر احتیاط واجب (5) تا اندازه ای که ممکن است باید (6) به این دستور عمل کنند (7) و چنانچه خواباندن او به هیچ قسم ممکن نباشد (8) به قصد احتیاط (9) او را رو به قبله بنشانند و اگر آن هم نشود،(باز به قصد احتیاط (10)) او را به پهلوی راست یا به پهلوی چپ، رو به قبله بخوابانند.

(1) (اراکی، سیستانی:) مؤمنی که..

(2) (مکارم:) محتضر یعنی: کسی که در حال جان دادن است..

(3) (اراکی، بهجت، صافی:) بنا بر احتیاط واجب باید..

(خوئی، تبریزی، سیستانی:) بنا بر احتیاط در صورت امکان باید..

(زنجانی:) بنا بر احتیاط مستحب در صورت امکان..

(4) (خوئی، بهجت، زنجانی، سیستانی، تبریزی:) بقیه مسأله ذکر نشده.

(فاضل:) و بعید نیست که بر خود محتضر هم این کار لازم باشد. [پایان مسأله] (مکارم:) بنا بر احتیاط واجب باید او را به پشت بخوابانند و پای او را به طرف قبله کنند..

(5) [عبارت «بنا بر احتیاط واجب» در رساله آیات عظام: گلپایگانی و صافی نیست]

(6) [کلمه «باید» در رساله آیت اللّه مکارم نیست]

(7) (مکارم:) و اگر ممکن نشد رو به قبله بنشانند و اگر آن هم ممکن نیست به پهلوی راست، یا به پهلوی چپ رو به قبله بخوابانند.

(8) (اراکی:) اگر اذیت نمی شود..

(9) (گلپایگانی:) باید.. (صافی:) بهتر است..

(10) (اراکی:) اگر اذیت نمی شود باز به قصد احتیاط.. (گلپایگانی:) باید..

[قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه صافی نیست]

[تا وقتی او را از محل احتضار حرکت نداده اند رو به قبله باشد]

مسأله 534 احتیاط واجب آن است که تا وقتی او را از محل احتضار حرکت نداده اند رو به قبله باشد و بعد از حرکت دادن، این احتیاط واجب نیست (1).

این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست

(1) (اراکی:) هر چند مراعات آن مطلوب است.

(گلپایگانی، فاضل:) مسأله احتیاط واجب آن است که تا وقتی غسل میّت تمام نشده او را رو به قبله بخوابانند ولی بعد از آن که غسلش تمام شد بهتر است او را مثل حالتی که بر او نماز می خوانند بخوابانند.

(خوئی، تبریزی:) اولی آن است..

(صافی:) احتیاط آن است..

(سیستانی:) بهتر آن است تا وقتی غسل میّت تمام نشده، نیز او را به نحوی که در مسأله قبل گفته شد رو به قبله بخوابانند..

(زنجانی:) احتیاط واجب آن است که بعد از مرگ، تا بلند کردن جنازه او را رو به قبله بخوابانند، به گونه ای که در مسأله پیش گفته شد، هم چنین بنا بر احتیاط مستحب در حال غسل نیز تا وقتی که غسل تمام نشده او را رو به قبله بخوابانند..

(مکارم:) مسأله مستحب است که میت را تا وقتی از محل مردن حرکت نداده اند رو به قبله باشد.

[رو به قبله کردن محتضر بر هر مسلمان واجب است]

مسأله 535 رو به قبله کردن محتضر بر هر مسلمان واجب است (1) و اجازه گرفتن از ولی ّ او لازم نیست. (2).

این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست

(1) (خوئی، سیستانی، تبریزی:) بنا بر احتیاط.. (صافی:) بنا بر احتیاط واجب..

(2) (نوری:) هر چند که اولی است.

(اراکی:) از ولی ّ او در صورت امکان باید اجازه گرفت.

(خوئی، تبریزی:) اجازه گرفتن از ولی ّ او احوط است.

(گلپایگانی:) بنا بر احتیاط لازم باید ((صافی:) بنا بر احتیاط) تا ممکن می شود از ولی ّ او اذن بگیرد.

(سیستانی:) چنانچه بدانند خود محتضر راضی است و قاصر هم نباشد برای این کار لازم نیست از ولی ّ او اجازه بگیرند و در غیر این صورت اجازه گرفتن از ولی ّ او بنا بر احتیاط، لازم است.

(زنجانی:) مسأله بر هر مسلمان شایسته است محتضر را رو به قبله کند و این کار مطابق احتیاط استحبابی است، و بنا بر احتیاط استحبابی از ولی ّ محتضر اجازه بگیرند.

[مستحب ّ است شهادتین و اقرار به دوازده امام علیهم السلام]

مسأله 536 مستحب ّ است شهادتین و اقرار به دوازده امام علیهم السلام و سایر عقاید حقّه را، به کسی که در حال جان دادن است طوری تلقین کنند که بفهمد و نیز مستحب ّ است چیزهایی را که گفته شد تا وقت مرگ تکرار کنند.

این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست

[ دعای محتضر ]

مسأله 537 مستحب ّ است این دعاها را طوری به محتضر تلقین کنند که بفهمد (1):

اللّهُم َّ اغفِر لِی َ الکَثیرَ مِن مَعاصِیک َ وَ اقبَل مِنِّی الیَسِیرَ مِن طاعَتِک َ یا مَن یَقبَل ُ الیَسیرَ وَ یَعفُو عَن ِ الکَثِیِر اقبَل مِنِّی الیَسیرَ و اعف ُ عَنِّی الکَثیرَ انَّک انت َ العَفُوُّ الغَفُورُ اللّهُم َّ ارحَمنی فَانَّک َ رَحیم ٌ (2).

این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست

(1) (اراکی، نوری:) مستحب ّ است این دعاها را به محتضر تلقین کنند:..

(2) (مکارم:) و بهتر است که خودش نیز بخواند.

[کسی را که سخت جان می دهد]

مسأله 538 مستحب ّ است کسی را که سخت جان می دهد، (1) اگر ناراحت نمی شود به جایی که نماز می خوانده ببرند.

این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست

(1) (مکارم:) او را به محل ّ نمازش ببرند.

[ برای راحت شدن محتضر]

مسأله 539 مستحب ّ است (1) برای راحت شدن محتضر بر بالین او سوره مبارکه «یس، و الصّافات و احزاب» و «آیه الکرسی» و (آیه پنجاه و چهارم از سوره «اعراف» (2) و سه آیه آخر سوره «بقره» بلکه (3)) هر چه از قرآن ممکن است بخوانند.

این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست

(1) (مکارم:) شایسته است..

(2) اراکی، (فاضل:) یعنی آیه إِن َّ رَبَّکُم ُ اللّه ُ الَّذِی خَلَق َ السَّموات ِ..

(3) [قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه مکارم نیست]

[ تنها گذاشتن محتضر]

مسأله 540 تنها گذاشتن محتضر و گذاشتن چیز سنگین (1) روی شکم او و بودن جُنُب و حائض نزد او و هم چنین حرف زدن زیاد و گریه کردن و تنها گذاشتن زنها نزد او مکروه است (2).

این مسأله، در رساله آیت اللّه بهجت نیست

(1) (خوئی، گلپایگانی، فاضل، تبریزی، صافی، زنجانی:) گذاشتن چیزی..

(2) (مکارم:) تنها گذاشتن زنها نزد او را از مکروهات شمرده اند.

• توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید/ متن اصلی از رساله امام خمینی و مُحشی حضرات آیات: سیستانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی، شبیری زنجانی، بهجت،فاضل،  اراکی، خویی، گلپایگانی، تبریزی.

---

مطابق نظر آيت الله خامنه اي

احکام محتضر (کسی که در حال جان دادن است)
شایسته است که شخص مسلمان را در حال احتضار به پشت و به سمت قبله بخوابانند، به طوری که کف پای او به جانب قبله باشد. بسیاری از فقها این عمل را بر خود محتضر در صورتی که قادر باشد و بردیگران واجب دانسته‌اند و احتیاط در انجام آن ترک نشود. رساله آموزشی.

س 253: آیا شخص مسلمان را باید هنگام احتضار رو به قبله خواباند؟

ج: شايسته است که شخص مسلمان را در حال احتضار به پشت و به سمت قبله بخوابانند، به‌طورى که کف پاى او به جانب قبله باشد. بسيارى از فقهاء اين عمل را برخود محتضر در صورتى که قادر باشد و بر ديگران، واجب دانسته‏ اند و احتياط در انجام آن ترک نشود. اجوبه الاستفتائات .

س:‌ فرد محتضرى را كه سنداژ شده است، بايد رو به قبله قرار داد يا خير؟

ج) طبق نظر مقام معظم رهبرى (دام ظله) رو به قبله كردن محتضر واجب نيست، اگر چه موافق احتياط است.استفتائات جديد.

---

حضرت آیت الله مکارم شیرازی

مستحبات بعد از مرگ [احکام محتضر ]
پرسش : بعد از مرگ چه کارهایی مستحب است؟
پاسخ : مستحب است بعد از مرگ دهانمیت را روى هم بگذارند که باز نماند، چشمها و چانه میت را ببندند، دست و پاى او را صاف کرده و پارچه‏اى روى او بیندازند، براى تشییع جنازه او مومنین را خبر کنند، تا وقتى از محل مردن حرکت نداده‏اند رو به قبله باشد و در دفن او عجله نمایند، ولى اگر یقین به مرگ او ندارند، باید صبر کنند تا کاملًا معلوم شود.

اگر ميّت زن حامله باشد [احکام محتضر ]
پرسش : اگر میت زن حامله باشد و بچه زنده باشد وظیفه چیست؟
پاسخ : اگر میت زن حامله باشد و هنوز بچه در شکم او زنده است و یا احتمال زنده بودن او را بدهند، باید پهلوى چپ او را بشکافند و طفل را بیرون آورند، سپس پهلو را بدوزند و چنانچه دسترسى به اهل اطّلاع بوده باشد این کار را زیر نظر آنها انجام

تعریف محتضر [احکام محتضر ]
پرسش : محتضر به چه کسی گفته می شود؟
پاسخ : «محتضر» یعنى کسى که در حال جان دادن است

چگونگی قرار دادن محتضر [احکام محتضر ]
پرسش : کیفیت قرار دادن محتضر را بیان فرمائید؟
پاسخ : بنابراحتیاط واجب باید محتضر را به پشت بخوابانند و پاى او را به طرف قبله کنند، خواه مرد باشد یا زن، بزرگ باشد یا کوچک و اگر خواباندن او به این صورت کاملًا ممکن نیست، بنابر احتیاط واجب، آن مقدار که ممکن است به این دستور عمل کنند و اگر ممکن نشد رو به قبله بنشانند و اگر آن هم ممکن نیست به پهلوى راست، یا به پهلوى چپ رو به قبله

وجوب رو به قبله قرار دادن محتضر [احکام محتضر ]
پرسش : آیا رو به قبله کردن محتضر لازم است؟
پاسخ : رو به قبله کردن محتضر بر هر مسلمانى واجب است و اجازه گرفتن از ولیّ او لازم نیست.

استحباب تلقین شهادتین برای محتضر [احکام محتضر ]
پرسش : آیا تلقین شهادتین برای محتضر لازم است و اینکه این تلقین باید چگونه باشد؟
پاسخ : مستحب است شهادتینو اقرار به دوازده امام و سایر عقائد اسلام را به کسى که در حال احتضار است طورى تلقین کنند که بفهمد و مستحب است آن را تا وقت مرگ تکرار کنند.

دعای زمان احتضار [احکام محتضر ]
پرسش : خواندن چه دعایی در زمان احتضار استحباب دارد؟
پاسخ : مستحبّ است این دعا را به محتضر تلقین کنند بطورى که بفهمد: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِىَ الْکَثِیرَ مِنْ مَعاصِیکَ وَ اقْبَلْ مِنّى الْیَسیرَ مِنْ طاعَتِکَ یا مَنْ یَقْبَلُ الْیَسِیرَ وَ یَعْفُو عَنِ الْکَثِیرِ اقْبَلْ مِنِّى الْیَسِیرَ وَاعْفُ عَنِّى الْکَثیرَ اِنَّکَ انْتَ الْعَفُوُّ الْغَفُورُ اللَّهُمَّ ارْحَمْ فَاِنَّکَ رَحیم، و بهتر است که خودش نیز بخواند.

استحباب بردن محتضر به محل نمازش [احکام محتضر ]
پرسش : برای کسی که سخت جان می دهد، انجام چه کاری استحباب دارد؟
پاسخ : مستحب است کسى که سخت جان مى‏دهد او را به محلّ نمازش ببرند.

استحباب خواندن قرآن بر بالین محتضر [احکام محتضر ]
پرسش : قرائت چه سوره هایی بر بالین محتضر، برای راحت جان دادن او استحباب دارد؟
پاسخ : شایسته است براى راحت شدن محتضر بر بالین او سوره مبارکه «یس» و «صافّات» و «احزاب» و «آیهالکرسى» و هرچه از قرآن ممکن است بخوانند.

مکروهات زمان احتضار [احکام محتضر ]
پرسش : انجام چه کارهایی در نزد محتضر کراهت دارد؟
پاسخ : تنها گذاشتن محتضر، گذاشتن چیزى سنگین روى شکم او و حضور جُنُب و حائض نزد او و همچنین گریه کردن، حرف زدن و تنها گذاشتن زن ها نزد او را، از مکروهات شمرده‏ اند.

ادای دیون در صورت بروز نشانه های مرگ [احکام محتضر ]
پرسش : اگر هنگام ظهور نشانه هاى مرگ انسان یقین داشته باشد که اطرافیان پس از او حقوقى که بر گردن او است را به نحو شایسته پرداخت مى کنند، آیا لازم است که خود به این امر مبادرت ورزد؟
پاسخ : در صورتیکه بتواند خودش ادا کند باید اقدام کند والا وصیت می کند.

منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی مکارم شیرازی

• • ویژه نامه احکام اموات