شرایط تكلیف

انسان در صورتی که دارای شرایط خاصّی باشد، باید احکام و مقرّرات الهی را رعایت نماید. این شرایط، شرایط تکلیف نام دارد و و در صورتی که هریک از آن‌ها نباشد، انسان، مکّلف نمی‌باشد از جمله آنها موارد زیر است:

الف. عقل

شرط اولِ تكلیف، عقل و توان فكری مكلّف است و فردی كه مجنون و دیوانه است و از نظر فكری دارای توان لازم نیست، از نظر اسلام تكلیفی ندارد و تا چراغ عقل در درون انسان روشن نشده و قدرت تشخیص ایمان و كفر، حق و باطل، واجب و حرام را ندارد، تكلیفی به عهده او نیست. عقل و توان فكری انسان مبنای تكلیف و معیار محاسبه و مؤاخذه الهی است.

و روایت شده كه امام باقر(علیه‌السلام) می‌‌فرمایند: در روز قیامت خداوند به اندازه عقلی كه در دنیا به بندگان داده است، در رسیدگی به حساب آنان دقّت به خرج می‌‌دهد.^{[/fusion_builder_column][fusion_builder_column type=”1_1″ background_position=”left top” background_color=”” border_size=”” border_color=”” border_style=”solid” spacing=”yes” background_image=”” background_repeat=”no-repeat” padding=”” margin_top=”0px” margin_bottom=”0px” class=”” id=”” animation_type=”” animation_speed=”0.3″ animation_direction=”left” hide_on_mobile=”no” center_content=”no” min_height=”none”][۱]}

ب. قدرت

دوّمین شرط تكلیف، قدرت یعنی توانایی برای انجام كاری است كه خداوند آن را از انسان خواسته است. قرآن كریم در این‌‌باره می‌‌فرماید:

 «لایکلّف الله نفساً إلّا وسعها» خداوند هیچ كس را جز به اندازه توانش تكلیف نمی‌‌كند و در حدیث نقل شده است كه امام حسین(علیه‌السلام) درباره این شرط می‌‌فرمایند: خداوند طاقت كسی را نگرفت مگر آنكه طاعت خود را از او برداشت و قدرت كسی را سلب نكرد مگر اینكه تكلیف خود را از او برداشت.^[۲]

ج. بلوغ

سوّمین شرط تكلیف بلوغ مى‌باشد. بلوغ پدیده مباركی است كه انسان در سایه آن این شایستگی را پیدا می‌‌كند كه مورد توجّه خطاب الهی قرار گیرد و رعایت دستورات و فرمان‌های الهی بر او واجب شود و ارتكاب اموری كه از آن نهی شده بر او حرام گردد و با انجام وظایف دینی به خداوند متعال تقرّب جوید و در امتحان بندگی و تسلیم، سرافراز و سربلند گردد. دین مبین اسلام نشانه‌‌هایی را برای بلوغ بیان نموده است كه توضیح آن در ادامه ذکر می‌شود:

نشانه‌های بلوغ

مسأله ۱. نشانه بلوغ در دختر، تمام شدن نُه سال قمری است^[۳] و نشانه بلوغ در پسر یكی از چهار مورد زیر است:

اول:روییدن موی درشت در زیر شكم، بالای عورت.

دوم:روییدن موی درشت در صورت و پشت لب.

سوم:بیرون آمدن منی، چه در خواب و چه در بیداری.

چهارم:تمام شدن پانزده سال قمری.

هر یک از علامت‌‌های بالا، نشان بالغ شدن انسان و رسیدن او به حدّ تكلیف است و از آن لحظه در صورتی كه سایر شرایط تكلیف نیز فراهم باشد، انجام همه دستورهای الهی بر انسان واجب است، از آنجا که دختر چند سال زودتر از پسر به تکلیف می‌‌رسد، تقدّم زن در تشرّف به تكلیف، نشانه آمادگی سریع‌تر او برای ارتباط با خدا و حركت به سوی كمال است.

مسأله ۲. روییدن مو در سینه و زیر بغل و درشت شدن صدا و مانند اینها در پسران، نشانه بالغ شدن، نیست.