آیا در شب عاشورا کسی از یاران امام حسین ایشان را ترک کرد
فهرست این نوشتار:
ياران امام حسين (عليه‌السلام)
آيا در شب عاشورا كسى از ياران امام (عليه‌السلام) او را ترك كرد؟ اصلاً تعداد ياران امام (عليه‌السلام) در صحنه نبرد عاشورا چند نفر بودند؟
اين سؤال دو بخش دارد كه بايد جداگانه به آنها پرداخت.
بخش يكم. وفادارى ياران
منابع تاريخى هنگام ذكر وقايع شب عاشورا، اين نكته را متذكر شده‌اند كه هنگام درخواست امام (عليه‌السلام) از اصحاب و خويشان خود مبنى بر ترك او و واگذاشتنش در مقابل دشمن، آنان بالاتفاق با سخنان حماسى و شورانگيز خويش مراتب جانفشانى خود در ركاب امام (عليه‌السلام) را يادآور شده و هيچ‌كدام حاضر به ترك او نشدند.
در اينجا بود كه امام (عليه‌السلام) جمله معروف خود را فرمود: «… فانى لا اعلم اصحابا اولى و لا خيرا من اصحابى و لااهل بيت ابرّ و لا اوصل من اهل بيتى»[142]؛ «من يارانى برتر و بهتر از ياران خود نمى‌شناسم و همين‌طور خاندانى را نيكوكارتر و مفيدتر به صله رحم از خاندان خود نمى‌دانم».
از سوى ديگر در همين منابع از پراكنده شدن تعداد زيادى از ياران امام (عليه‌السلام) در منزل زَباله و هنگام شنيدن خبر شهادت برادر رضاعى آن حضرت (عبدالله بن يقطر) خبر مى‌دهند!
پس از شنيدن خبرهاى نااميدكننده، امام حسين (عليه‌السلام) طى نوشته‌اى ضمن اعلان خبر شهادت مسلم، هانى و عبدالله چنين فرموده بود:
«… و قد خذلتنا شيعتنا فمن احبّ منكم الانصراف فلينصرف ليس عليه منا ذمام»[143]؛ «شيعيان ما، خوارمان كردند! پس هر كس كه دوست دارد، ما را ترك كند، چنين كند كه ما بيعت خود را از شما برداشتيم».
در اين هنگام بود كه گروه گروه سپاهيان آن حضرت (عليه‌السلام) جدا شدند و در پايان تعداد اندكى با سيدالشهدا (عليه‌السلام) ماندند كه اين تعداد عمدتا همان‌هايى بودند كه از مدينه با آن حضرت حركت كرده بودند!
كسانى كه امام (عليه‌السلام) را ترك كردند، اعرابى بودند كه به خيال آنكه امام (عليه‌السلام) به شهرى آرام و آماده اطاعت مى‌رود و در آنجا حكومت خود را به راه مى‌اندازد، به دنبال آن حضرت به راه افتاده بودند.[144] البته چنين جدايى طبيعى مى‌نمود.
در منابع معتبر از اين منزل به بعد، سخنى از ترك ياران نيست؛ اما در نوشته‌هاى متأخّر، گزارشى از كتابى غيرمعتبر و مجهول به نام نورالعيون نقل شده كه در آن از قول جناب سكينه دختر امام حسين (عليهاالسلام) سخن از ترك دسته جمعى سپاه به صورت دسته‌هاى ده‌تايى و بيست‌تايى به ميان آمده است كه در پايان نفرين سكينه را به دنبال دارد![145]
اين روايت ضعيف و متأخّر نمى‌تواند در برابر آن همه گزارش‌هاى معتبر با ذكر سلسله اسناد مقاومت نمايد؛ به ويژه آنكه اين گزارش جعلى با سخنان اصحاب و خاندان امام (عليه‌السلام) در شب عاشورا و نيز عبارت مشهور آن حضرت در مدح آنان تنافى دارد.
بخش دوّم: تعداد ياران
منابع مختلف تعداد ياران امام (عليه‌السلام) در روز عاشورا متفاوت ذكر كرده‌اند.[146] برخى مانند طبرى اين تعداد را نزديك صد نفر دانسته‌اند كه در ميان آنها پنج نفر از فرزندان امام على (عليه‌السلام) ، شانزده نفر از بنى‌هاشم و تعدادى ديگر از قبايل مختلف ديده مى‌شود.[147]
برخى مانند ابن شهر آشوب اين تعداد را 82 نفر ذكر كرده‌اند.[148]
ابن نما از بزرگان شيعه در قرن ششم و هفتم، اصحاب امام (عليه‌السلام) را صد پياده و 45 سواره مى‌داند.[149] همين تعداد از سوى سبط ابن‌جوزى نيز مورد تأييد قرار گرفته است.[150] روايتى از امام باقر (عليه‌السلام) نيز ـ كه در جوامع روايى شيعه نقل شده ـ اين قول را تأييد مى‌كند.[151]
شاید این مطالب را هم بپسندید:
عجيب‌تر از همه قول مسعودى است كه تا هنگام نزول امام (عليه‌السلام) در كربلا، تعداد ياران آن حضرت (عليه‌السلام) را پانصد سواره و صد پياده ذكر مى‌كند.[152]
اما قول مشهور ـ كه هم اكنون نيز داراى شهرت است ـ آن است كه تعداد ياران امام (عليه‌السلام) در كربلا 72 نفر بودند كه به 32 سواره و چهل پياده تقسيم مى‌شدند[153].[154]
[142]. وقعة الطف، ص 197 و نيز ر.ك: طبقات ابن سعد، ج 5، ص 99؛ تاريخ طبرى، ج 5، ص 418؛ شيخ مفيد، الارشاد، ص 442.
[143]. وقعة الطف، ص 166.
[144]. همان.
[145]. اكسيرالعبادات فى اسرار الشهادات، ج 2، ص 182.
[146]. از اينجا تا پايان اين پرسش، همه منابع را به نقل از كتاب «تاريخ امام حسين (عليه‌السلام) » ج 3، ص 242ـ250 نقل مى‌كنيم. اين كتاب عظيم كه تاكنون پنج جلد آن توسط انتشارات آموزش و پرورش به چاپ رسيده است، حاوى عبارات كتب عاشورانگارى از آغاز تا دوره معاصر درباره وقايع مختلف مربوط به امام (عليه‌السلام) است.
[147]. تاريخ طبرى، ج 5، ص 393.
[148]. المناقب، ج 4، ص 98.
[149]. مثيرالاحزان، ص 27 و 28.
[150]. تذكرة الخواص، ص 143.
[151]. بحارالانوار، ج 45، ص 4.
[152]. مروج الذهب، ج 3، ص 70.
[153]. انساب الاشراف، ج 3، ص 187؛ دينورى، الاخبار الطوال، ص 254؛ ابن اعثم، الفتوح، ج 5، ص 183؛ بحارالانوار، ج 45، ص 4؛ فتّال نيشابورى، روضة الواعظين، ص 158 و … .
[154]. براى آگاهى از نام‌هاى شهدا ر.ك:
1. بحارالانوار، ج 101، ص 269ـ274 زيارت ناحيه مقدسه كه در آن اسامى تك تك شهدا آمده و بر آنها درود فرستاده شده است.
2. سماوى، شيخ محمد، ابصارالحسين فى انصار الحسين (عليه‌السلام) ، كه در آن نام 113 تن از ياران امام حسين (عليه‌السلام) و شرح حال آنها ذكر شده است.
3. فضيل بن زبير، و تسمية من قتل مع الحسين عليه السلام من اهله و اولاده و شيعته، كه در مجلّه «تراثنا» شماره 2، سال 1406 ق چاپ شده است.
منبع: سایت هدانا برگرفته از پرسش ها و پاسخ ها «ویژه محرم»
