آيا عزت نفس مساوى با غرور نيست و منجر به غرور نمىشود؟
عزت نفس يعنى، آن كه آدمى شرافت و ارزش خود را بشناسد تا در برابر حوادث و در شرايط مختلف خود را حفظ كند. اگر ديوانه اى الماسى گران قدر در دست داشته باشد آن را به مفت از دست خواهد داد ولى شخص خردمند آن را حفظ خواهد كرد و جز به بهاى واقعى، آن را نخواهد فروخت. آدمى اگر قدر خود را بداند آن را ارزان نخواهد فروخت. به قول سعدى:
تو به قيمت وراى دو جهانى
چه كنم قدر خود نمى دانى
گرقدر خود بدانى قبدربت فزون شود نيكو نهاد باش كه پاكيزه پيكرى
چندت نياز و آز دوانبد به بر و بحر درياب وقت خويش كه درياى گوهرى
گر كيمياى دولت جاويدت آرزوست بشناس قدر خويش كه گوگرد احمرى
اى مرغ پاى بسته به دام هواى نفس كى بر هواى عالم روحانيان پرى؟
حال بايد خود را شناخت. آدم خليفه خدا بر زمين و مورد تكريم خداوند و… در حركت به سوى كمال نامتناهى،» و ان الى ربك الرجعى «. چنين موجودى را نسزد كه سر بر آستان مخلوقى فرود آورد و دست نياز نزد اين و آن دراز كند و يا خود را به ذلت معصيت و هواى نفس گرفتار سازد. آرى راه تحصيل عزت شناخت ارزش وجودى انسان و كمال او و مسيرى است كه بايد طى نمايد.
مطالعه كتاب هاى انسان شناسى شهيد مطهرى و هم چنين آثار علامه جعفرى و علامه حسن زاده آملى را به شما توصيه مى كنيم.
ريشه غرور و خودبينى، عدم شناخت صحيح و كافى از خداوند و نيز عدم شناخت انسان از خودش است زيرا اگر به اين نكته توجه شود كه انسان يك موجود ممكن و ضعيفى است كه از خودش چيزى ندارد و آن قدر ضعيف است كه در قرآن هيچ موجودى با صفت ضعف ياد نشده مگر انسان: «خلق الانسان ضعيفا»، (نساء، آيه 28). از طرف ديگر اگر عظمت پروردگار عالم و اين كه هر چه هست از اوست روشن شود ديگر جايى براى غرور و عجب باقى نمى ماند چون مى فهمد كه اگر علمى و دانشى دارد از اوست و ابزار درك و فهم آن علم را خدا داده است و اگر قدرتى دارد از اوست و اگر عبادت و نيايشى مى كند آن هم به توفيق اوست و… و نيز اگر بداند كه خداوند با اندك، اشاره اى مى تواند همه اين سرمايه ها و قدرت ها را از انسان سلب كند و بگيرد هميشه خودش را بدهكار او مى بيند و عجب و غرور را از وجود خويش دور مى كند. البته رسيدن به اين مرحله از معرفت، كار ساده اى نيست و مجاهده با نفس لازم دارد. دقت در آيات قرآن، سرنوشت انسان هاى مغرور، (چون شيطان، قارون، فرعون ها و…) و نيز دقت در روايات و تاريخ اسلام، كمك خوبى براى شناخت راه درست و مبارزه با اين صفت رذيله است.
براى مطالعه بيشتر ر. ك: 1) معراج السعاده، مرحوم نراقى 2) قلب سليم، شهيد دستغيب
بنابراين غرور در مقابل واقع بينى است اما عزت نفس در مقابل رذالت و سبكى است، لذا هر جا كه انسان در برابر گناه و ذلت پول مدارى خودش را حفظ كرد اين نشانه عزت نفس و مناعت طبع است. اما هر جا انسان دچار برداشت ناصحيح از خود و توانايى هاى خود شود و يا به داشته هاى خويش بيش از حد دلخوش باشد، دچار غرور بى جا شده است.
پرسمان
