آداب مهمانی رفتن در اسلام
آداب مهمانى رفتن چيست؟
از آنجا كه اسلام دينى كامل است و سعادت بشر را تضمين مى نمايد پس آداب و رفتار خاصى نيز مورد نظرش مى باشد تا انسان ها با رعايت آن آداب قدم در مسير سعادت بگذارند. بى شك مهمترين راهنماى سعادت بشر كتاب الهى قرآن است وهر آنچه در اين راه لازم است در قران آمده. يكى از جلوه هاى بارز روابط اجتماعى انسان ارتباط و ميهمانى است كه در قرآن نكات قابل تاملى درباره آن آمده كه در اين مجال كوتاه به آن مى پردازيم.
* حضور بموقع
حاضر شدن در منزل ميزبان ابتدايى ترين نكته اى است كه هر ميهمانى بايد بداند. چگونگى حضور و زمان حضور در ميهمانى در آيه اى از قرآن مورد توجه قرار گرفته است.
«ياايهاالذين ءامنوا لاتدخلوابيوت النبى إلاان يوذن لكم إلى طعام غير ناظرين اناه (1) اى كسانى كه ايمان آورده ايد، داخل اتاق هاى پيامبر نشويد، مگر آن كه براى [خوردن] طعام به شما اجازه داده شود، [آن هم] بى آن كه در انتظار پخته شدن آن باشيد.»
يكى از پيام هاى اين فراز از آيه آن است كه اگر براى طعام دعوت شديد، پيش از وقت غذا در منزل ميزبان حاضر نشويد، به طورى كه تا زمان آماده شدن غذا، مدتى طول بكشد، بلكه بموقع به آنجا برويد تا مزاحم اهل خانه نباشيد و وقت صاحب خانه، بيش از اندازه اى كه تعيين كرده، تلف نشود.
* پرهيز از حضور بدون دعوت
يكى از آداب حضور در ميهمانى، با دعوت رفتن است. شايسته نيست شخصى بدون دعوت صاحب خانه، بويژه در وقت غذا خوردن به خانه او رود. در ادامه آيه 53 سوره احزاب مى خوانيم: «ولكن إذا دعيتم فادخلوا ولى هنگامى كه دعوت شديد داخل گرديد.»
اين فراز، تنها مختص ميهمانى هاى پيامبر نيست. بلكه يك دستور اخلاقى در ميهمانى است. شاهد اين مدعا، رواياتى است كه در اين زمينه آمده است.
در وصاياى پيامبر (صلى الله عليه وآله) به امير مؤمنان (عليه السلام) مى خوانيم: «يا على ثمانيه ان اهينوا فلايلوموا إلاانفسهم الذاهب الى مائده لم يد ع اليها (2) يا على هشت گروه اند كه اگر به آنها اهانت شد، بايد تنها خود را ملامت كنند: يكى از آنها كسى [است] كه بدون دعوت به سر سفره اى مى نشيند.»
رعايت اين مساله، از يك سو، احترام به ميزبان است و از سوى ديگر اطمينان از اين كه مزاحمتى براى ميزبان و خانواده او ايجاد نخواهد شد.
البته قبول دعوت ميزبان نيز در فرهنگ اسلامى بسيار مورد تاكيد قرار گرفته است. رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود: «من الجفاء ان يدعى الرجل الى طعام فلايجيب او يجيب فلاياكل (3) يكى از موارد جفا آن است كه انسان را به غذايى دعوت كنند و نپذيرد يا بپذيرد ولى غذا نخورد.»
* ورود با اجازه به منزل ميزبان
در سوره مباركه نور آمده است: «ياايها الذين امنوا لاتدخلوا بيوتا غيره بيوتكم حتى تستانسوا و تسلموا على اهلها (4) اى كسانى كه ايمان آورده ايد به خانه هايى كه خانه هاى شما نيست داخل نشويد، تا اجازه بگيريد و بر اهل آن سلام گوييد.»
ابوايوب انصارى از رسول خدا (صلى الله عليه و آله) درباره معناى «حتى تستانسوا» سؤال كرد. آن حضرت در پاسخ فرمود: «اذا جاء الرجل الى باب الدار يسبح و يهلل حتى يعلم اهل الدار انه يريد الدخول فيها (5) هنگامى كه شخص به در منزل نزديك مى شود، تسبيح و تهليل گويد تا اهل خانه بدانند كه او قصد داخل شدن دارد.»
در روايت حتى اجازه خواستن شرح داده شده است. از امام صادق (عليه السلام) نقل شده كه فرمود: «هنگامى كه يكى از شما اجازه مى خواهد، بايد با «سلام» آغاز كند، زيرا سلام اسمى است از اسماء خداوند عزوجل و بايد از پشت در قبل از نگاه كردن به درون خانه، اجازه بگيرد… اجازه خواستن، سه مرتبه است… نخستين مرتبه براى آگاه شدن اهل خانه است. در مرتبه دوم، ساكنان خانه آماده مى شوند و در بار سوم، ايشان مختارند كه اگر خواستند اجازه دهند و اگر مايل نبودند اجازه ندهند كه در آن صورت، ميهمان بايد برگردد. رسول خدا (صلى الله عليه و آله)، چون به در خانه گروهى مى آمد، قبل از آن كه، سه بار با «سلام» آنها را آگاه كند، باز نمى گشت.» (6)
* سلام كردن به اهل منزل
يكى از زيبا ترين آداب دين، سلام كردن به هنگام ملاقات ديگران است. لطافت معناى اين تعبير، با توجه به آن كه نامى از نام هاى خداست و معناى بلندى دارد، دو چندان مى گردد. بخصوص اگر به ويژگى هاى روحى انسان ها توجه شود، ارزش اين ادب آشكار تر خواهد شد. چرا كه انسان، طبيعتاً موجودى سركش و خودخواه است. اين ادب، به هنگام ورود به منزل ميهمان نيز مورد توجه قرار گرفته است. قرآن كريم يكى از توصيه ها به ميهمان را سلام كردن ذكر كرده است.
«ياايها الذين ءامنوا لاتدخلوا بيوتا غير بيوتكم حتى تستانسوا وتسلموا على اهلها (7) اى كسانى كه ايمان آورده ايد به خانه هايى كه خانه هاى شما نيست داخل مشويد تا اجازه بگيريد و بر اهل آن سلام گوييد.»
«ونبئهم عن ضيف ابراهيم اذ دخلوا عليه فقالوا سلما (8) و از ميهمانان ابراهيم به آنان خبر ده، هنگامى كه بر او وارد شدند و سلام گفتند.»
«فإذا دخلتم بيوتا فسلموا على انفسكم (9) پس چون به خانه هايى [كه گفته شد] در آمديد، به يكديگر سلام كنيد.»
چنان كه در آيات 51 و 52 سوره حجر مشاهده مى فرماييد، نخستين كلام ميهمانان ابراهيم (عليه السلام) كه فرشتگان الهى بودند در برخورد با پيامبر خدا، «سلام» عنوان شده است. در اين زمينه، روايات فراوان است. سلام كردن، حتى به هنگام ورود به منزل شخصى خود نيز تاكيد شده است. به عنوان نمونه، امام صادق (عليه السلام) فرمود: «اذا دخل الرجل منكم بيته فان كان فيه احد يسلم عليهم و ان لم يكن فيه احد فليقل السلام علينا من عند ربنا يقول الله (10) «تحيه من عندالله مباركه طيبه (11) چون يكى از شما وارد خانه اش شود، اگر كسى در آن بود بر ايشان سلام مى كند و اگر كسى در خانه نبود، بايد بگويد: سلام بر ما از جانب پروردگارمان، خداوند مى فرمايد: «درود و تحيتى است مبارك و پاك از جانب خداوند.» (11)
* اجتناب از مزاحمت
ميهمان بايد توجه داشته باشد كه دعوت از او براى مدت محدودى است. لذا نبايد بيش از آن در منزل ميزبان درنگ كند. اين مطلب در قرآن، در مورد رسول اكرم (صلى الله عليه و آله) آمده است كه مسلماً قابل تعميم نيز مى باشد: «فاذا طعمتم فانتشروا ولامستئنسين لحديث إن ذ لكم كان يوذى النبى فيستحى منكم والله لايستحى من الحق (12) و وقتى غذا خورديد پراكنده شويد بى آن كه سرگرم سخن گرديد. اين [رفتار] شما پيامبر را مى رنجاند [ولى] از شما شرم مى دارد، و حال آن كه خدا از حق [گويى] شرم نمى كند.»
رعايت كردن حد ميهمان، از اصول فرهنگى غنى اسلام است. امام صادق (عليه السلام) به نقل از رسول خدا (صلى الله عليه و آله) فرموده اند: «الضيافه ثلاثه اول يوم حق و الثانى و الثالث جائزه و ما بعد ذلك فانها صدقه بها عليه ثم قال (صلى الله عليه و آله): لاينزلن احدكم على اخيه حتى يوثمه قيل: يا رسول الله، و كيف يوثمه قال (صلى الله عليه و آله): حتى لايكون عنده ما ينفق عليه (13) ميهمانى سه [روز] است: روز اول، حق است و روز دوم و سوم بخشش و بعد از آن به راستى صدقه اى است كه به او داده مى شود. سپس فرمود: نبايد يكى از شما [به عنوان ميهمان] بر برادرش وارد شود تا جايى كه او را به گناه وادار كند. گفته شد: يا رسول الله چگونه او را به گناه مى كشاند فرمود: تا آنجا كه چيزى براى انفاق به وى نزد او نباشد.»
* آداب ميهمانى دادن
در فرهنگ متعادل و غنى دين اسلام، پذيرايى نيكو از ميهمان نيز آداب و توصيه هايى دارد كه به برخى از آنها اشاره مى كنيم:
تعجيل در تهيه غذا و پذيرايى مناسب
يكى از موارد احترام به ميهمان، آن است كه پذيرايى از او را به درازا نكشانند و بهترين پذيرايى را از او به عمل آورند. اين هر دو دستور را از آيه 69 سوره هود كه در مورد ميزبانى حضرت ابراهيم (عليه السلام) است مى توان دريافت: «فما لبث ان جاء بعجل حنيذ و ديرى نپاييد كه گوساله اى بريان آورد.»
اين آيه، جريان دو ميهمان گرامى حضرت ابراهيم (عليه السلام) كه دو فرشته الهى بودند و پذيرايى آن حضرت از ايشان را بيان مى كند. عبارت «فما لبث دير نپاييد» بيانگر سرعت عمل حضرت ابراهيم (عليه السلام) در تهيه غذا و نوع غذا (گوساله بريان) نشانه پذيرايى مناسب حضرت از ميهمانان است.
هر دو مورد ذكر شده، به نوعى بزرگداشت ميهمان و احترام به اوست. در روايات نيز توصيه هاى ظريفى در مورد پذيرايى از ميهمان وارد شده است. از آن جمله اين سخن پيامبر (صلى الله عليه و آله): «ان من حق الضيف ان يعد له الخلال (14) به راستى، يكى از حقوق ميهمان آن است كه خلال براى او آماده شود.» دقت و ظرافت اين چنين در پذيرايى از ميهمان، از سوى پيامبر بزرگ كه جهانى را تا ابد تحت تاثير انقلاب خود قرار داده است، عقل متفكران را خيره مى سازد.
* گرامى داشتن ميهمان
نكته ديگرى كه جريان ميزبانى حضرت ابراهيم (عليه السلام) به ما مى آموزد، گرامى داشتن ميهمان است. اين مطلب را به نحو مستقيم تر در سوره ذاريات مشاهده مى كنيم:
«هل اتك حديث ضيف ابراهيم المكرمين (15) آيا خبر ميهمانان ارجمند ابراهيم به تو رسيد» از آنجا كه ميهمانان حضرت ابراهيم (عليه السلام) با عنوان «مكرمين گرامى داشته شدگان» توصيف شده اند، معلوم است كه اكرام ميهمان، سنتى نيكو و ادبى جميل است. اين مسئله در روايات ما نيز به نحوه مؤكدى وارد شده است. يكى از توصيه هاى امير مؤمنان (عليه السلام) در هنگام وفات، به فرزند گرامى اش اين بود: «اوصيك يابنى بالصلاه عند وقتها… و اكرام الضيف (16) فرزندم تو را به نماز در [ابتداى] وقت آن… و گرامى داشتن ميهمان وصيت مى كنم.»
شاید این مطالب را هم بپسندید:
آخرين توصيه ها پيش از مرگ، آن هم از جانب پدرى به فرزندش بويژه پدر و فرزندى كه كاملترين انسان ها و وصاياى رسول خدايند، مسلماً ارزشمندترين نكات را در برخواهد داشت.
در روايت ديگرى، امير المؤمنين (عليه السلام) از رسول خدا (صلى الله عليه و آله) نقل كرد كه فرمود: «من حق الضيف ان تمشى معه فتخرجه من حريمك الى الباب (17) از حقوق ميهمان آن است كه [هنگام رفتن او] با او راه بروى و او را از حريم خود به سوى در راهنمايى كنى.»
پذيرفتن دعوت مومن
امام صادق (ع) در اين خصوص مى فرمايند: يكى از حقوق واجب مومن بر مومن اين است كه دعوت او را بپذيرد (18) لذا شايسته است وقتى مومنى انسان را دعوت ميكند با كمال ميل دعوت او را اجابت كنيم.
شايسته نيست مومن به صورت سر زده به خانه كسى وارد شود بلكه بهتر است از قبل هماهنگ كرده و ورود خود را اطلاع دهد و اگر بدون هماهنگى جايى رفت و ميزبان آمادگى پذيرايى نداشت و عذر او را خواست، ناراحت نشده و برگردد چرا كه پذيرايى از مهمان، آمادگى لازم را مى خواهد و طبيعتا ممكن است در هر حال و هر شرايطى انسان آماده پذيرفتن مهمان نباشد.
نشستن در جايى كه ميزبان پيشنهاد مى دهد
امام باقر (ع) مى فرمايند: هرگاه يكى از شما به خانه برادرش وارد شد، هر جا صاحب خانه گفت، همان جا بنشيند، زيرا صاحب خانه به وضع اتاق خود از ميهمان آشناتر است. (19)
كسانى كه به مهمانى دعوت نشده اند را همراه خود نبرد
پيامبر خدا (ص) مى فرمايند: هرگاه يكى از شما به ميهمانى دعوت شد، فرزندش را هم به دنبال خود راه نيندازد كه اگر چنين كند، كار حرامى كرده و با نافرمانى وارد خانه ميزبان شده است. (20)
آنچه را كه ميزبان جلو ميهمان مى گذارد را كم نشمارد
پيامبر خدا (ص) مى فرمايند:……… ميهمان را همين گناه بس كه آنچه را برادرشان در برابرشان مى گذارد كم شمارند. (21)
5 توقف نكردن بيش از حد در خانه ميزبان
پيامبر خدا (ص) مى فرمايند: مهمانى يك روز و دو روز و سه روز است، بعد از آن هر چه به او دهى صدقه است (22)
پاورقى:
1- احزاب 53/.
2- بحارالانوار، ج، 72 ص 3
452- قرب الاسناد، حميرى قمى، ص 160 ميزان الحكمه، حديث 4
11115- آيه 5
27- مستدرك الوسائل، ج، 8 ص 6
377- مستدرك الوسائل، ج، 14 ص 7
284- نور/ 8
27- حجر/ 51 و 9
52- نور/ 10
61- بحارالانوار، ج، 73 ص 11
3- نور/ 61.
12- احزاب 53/.
13- بحارالانوار، ج، 72 ص 14
463- بحارالانوار، ج، 72 ص 15
455- ذاريات/ 16
24- بحارالانوار، ج، 72 ص 17
459- بحارالانوار، ج، 72 ص
451 (18) ميزان الحكمه/ ج 7/ ص
3275 (19) ميزان الحكمه/ ج 7/ ص
3279 (20) ميزان الحكمه/ ج 7/ ص
3279 (21) ميزان الحكمه/ ج 7/ ص
3277 (22) ميزان الحكمه/ ج 7/ ص 3279 پرسمان
