آداب تلاوت قرآن

آداب تلاوت قرآن

پرسش : خداى متعال چه آدابى را براى تلاوتآیات قرآن بیان مى کند؟

پاسخ اجمالی:

از جمله آداب و شرائط تلاوت قرآن عبارتند از: 1- طهارت ظاهری و باطنی. 2- استعاذه (پناه بردن به خدا از شیطان رجیم) در آغاز تلاوت. 3- شمرده، و توأم با تفکر خواندن قرآن. 4- تدبّر و تفکر در آیات. 5- سکوت کردن موقع تلاوت دیگران و … .

پاسخ تفصیلی:

همه چیز نیاز به برنامه دارد مخصوصاً بهرهگیرى از کتاب بزرگى همچون قرآن، به همین دلیل، در خود قرآنبراى تلاوت و بهره گیرى از این آیات، آداب و شرائطى بیان شده است:
1 ـ نخست مى گوید: «لایَمَسُّهُ اِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ»؛ (قرآن را جز پاکان لمس نمى کنند)(1) این تعبیر ممکن است هم اشاره به پاکیزگى ظاهرى باشد که تماس گرفتن با خطوط قرآنباید توام با طهارتو وضوباشد، و هم اشاره به این که: درک مفاهیم و محتواى این آیات، تنها براى کسانى میّسر است که پاک از رذائل اخلاقى باشند، تا صفات زشتى که بر دیده حقیقت بین انسان پرده مى افکند، آنها را از مشاهده جمال حق محروم نگرداند.
2 ـ به هنگام آغاز تلاوت قرآنباید از شیطان رجیم و رانده شده درگاه حق، به خدا پناه برد، چنانکه در آیات فوق خواندیم: «فَاِذا قَرَاْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیمِ». در روایتى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم که: در پاسخ این سوال: چگونه این دستور را عمل کنیم؟ و چه بگوئیم؟ فرمود: بگو: «اَسْتَعِیذُ بِالسَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیْمِ».(2) و در روایت دیگرى مى خوانیم که: امام(علیه السلام) به هنگام تلاوتسوره «حمد» فرمود: «اَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیمِ وَ اَعُوذُ بِاللَّهِ اَنْ یَحْضُرُون»؛ (به خداوند شنوا و دانا از شیطان رجیم پناه مى برم، و هم به او پناه مى برم از این که نزد من حضور یابند)!.(3) و همان گونه که در بالا گفتیم این پناه بردن، نباید محدود به لفظ و سخن باشد بلکه باید در اعماق روح و جان نفوذ کند، به گونه اى که انسان هنگام تلاوت قرآناز خوهاى شیطانى جدا گردد، و به صفات الهى نزدیک شود، تا موانع فهم کلام حق از محیط فکر او برخیزد و جمال دلاراى حقیقت را به درستى ببیند.بنابراین، پناه بردن به خدااز شیطان، هم در آغاز تلاوت قرآن لازم است و هم در تمام مدت تلاوتهر چند به زبان نباشد.
3 ـ قرآنرا باید به صورت «ترتیل» تلاوتکرد، یعنى شمرده، و توام با تفکر: «وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیْلاً».(4) در حدیثى در تفسیراین آیهاز امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: «اِنَّ الْقُرْآنَ لایُقْرَاُ هَذْرَمَهً، وَ لَکِنْ یُرَتَّلُ تَرْتِیلاً، اِذَا مَرَرْتَ بِآیَه فِیها ذِکْرُ النّارِ وَقَفْتَ عِنْدَهَا، وَ تَعَوَّذْتَ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ»؛ (قرآن را تند و دست و پا شکسته نباید خواند، بلکه باید به آرامى تلاوتکرد، هنگامى که به آیهاى مى رسى که در آن ذکر آتش دوزخ شده است توقف مى کنى [و مى اندیشى] و به خدااز آتش دوزخ پناه مى برى)!(5)
4 ـ علاوه بر ترتیل، دستور به «تدبّر و تفکر» در آیات قرآنداده است آنجا که مى گوید: «اَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآن»؛ (آیا آنها در قرآننمى اندیشند)؟.(6) در حدیثى مى خوانیم: اصحاب و یاران پیامبر(صلى اللهعلیه وآله) قرآنرا دهآیهده آیه از پیامبر(صلى اللهعلیه وآله) مى آموختند، و ده آیهدوم را فرا نمى گرفتند مگر این که: آنچه در آیات نخستین بود از علم و عمل بدانند.(7) و در حدیثدیگرى از پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «اَعْرِبُوا الْقُرْآنَ وَ الْتَمِسُوا غَرائِبَهُ»؛ (قرآن را فصیح و روشن بخوانید و از شگفتیهاى مفاهیم آن بهرهگیرید).(8) و نیز در حدیث دیگر از امام صادق(علیه السلام) نقل شده: «لَقَدْ تَجَلَّى اللّهُ لِخَلْقِهِ فِى کَلامِهِ وَ لکِنَّهُمْ لایُبْصَرُونَ»؛ (خداوند خود را در کلامش به مردم نشان داده است، ولى کوردلان نمى بینند).(9) (تنها روشن ضمیران آگاه و اندیشمندان با ایمان، جمال او را در سخنش مشاهده مى کنند).
5 ـ آنها که آیات قرآنرا مى شنوند نیز وظیفه اى دارند، وظیفه شان سکوت کردن، سکوتى توام با اندیشه و تفکر: «وَ اِذا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ اَنْصِتُوا لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ»؛ (هنگامى که قرآنخوانده مى شود گوش فرا دهید و خاموش باشید تا مشمول رحمت حق شوید).(10)، (11)
پی نوشت:
(1). سوره واقعه، آیه 79.
(2). «مستدرك الوسائل»، جلد 4، صفحه 264.
(3). «وسائل الشيعه»، جلد 6، صفحه 134(آل البيت).
(4). سوره مزّمّل، آیه 4.
(5). «كافى»، جلد 2، صفحه 618.
(6). سوره نساء، آیه 82.
(7). «بحار الانوار»، جلد 92، صفحه 106.
(8). «بحار الانوار»، جلد 92، صفحه 106.
(9). «بحار الانوار»، جلد 92، صفحه 107.
(10). سوره اعراف، آیه 204.
منبع: گرد آوري از کتاب: تفسیر نمونه، آيت الله العظمي مکارم شيرازي، دارالکتب الإسلامیه، چاپ بیست و هفتم، ج 11، ص 435.