تفاوت احکام حقوقی و اخلاقی

چه فرقى بين احكام حقوقى و اخلاقى وجود دارد به طور مختصر بيان كنيد؟

تفاوت احکام حقوقی و اخلاقی

تفاوت اول

نخست آنكه احكام حقوقى، تنها براى تنظيم روابط اجتماعى انسان در زندگى دنيوى است و هدف آن، خواه عدالت باشد يا نظم يا امرى ديگر، از مرز و گستره زندگى دنيوى انسان فراتر نمى رود .

در حالى كه هدف احكام و دستورات اخلاقى فراتر از هدف احكام حقوقى بوده و منحصر در اهداف دنيوى نيست بلكه اهداف اخروى را نيز تعقيب مى كند.

تفاوت دوم

دوم آنكه احكام و الزامات حقوقى، ضمانت اجراى حكومتى دارد. دولت موظف است كه احكام حقوقى را پياده كرده و متخلفان را تحت تعقيب و پيگرد قانونى قرار دهد، اما احكام و دستورات اخلاقى، داراى چنين ويژگى و ضمانت اجراى دولتى نيستند. البته گاهى ممكن است يك كارى و قضيه اى، داراى دو جنبه اخلاقى و حقوقى باشد كه در اين صورت، دولت به لحاظ جنبه حقوقى اش به اجراى آن مبادرت مى ورزد.

تفاوت سوم

سوم اينكه قوام و ارزش احكام و دستورات اخلاقى به نيت است و ارزش كار با توجه به نيت خوب و يا بد، متفاوت خواهد بود اما در احكام حقوقى و كارهاى قانونى نيت تأثيرى ندارد. 1

در مسئله حقوق متقابل زن و مرد علاوه بر الزامات قانونى و حقوقى با الزامات شرعى و دينى نيز روبه رو هستيم، گرچه الزامات حقوقى در اكثر موارد مستند به دستورات شرع مقدس است ولى ممكن است مواردى نيز باشد كه مربوط به قانون گذار مى باشد. منظور ما از بحث الزامات حقوقى در اين بحث، وظايف و مسئوليت هايى است كه به نحو حتمى و الزامى به عهده همسران بوده و اگر احياناً به وظايف خودشان عمل نكنند علاوه بر اينكه در برخى موارد معصيتكار هستند، از طريق مراجع قضايى نيز مى توان تحت پيگرد قرار داد و حقوق طرف مقابل را استيفا نمود.

نكته اى كه لازم است به طور مختصر در اينجا اشاره كنم و البته به طور مفصل در سوالات بعدى به آن خواهيم پرداخت اين است كه بيشتر آموزه هاى دينى در رابطه با تعامل همسران دستورات اخلاقى است و حتى سايه مباحث اخلاقى در بيشتر مباحث حقوقى نيز گسترده شده و كمتر جايى از احكام حقوقى را مى توان يافت كه ربطى به اخلاق نداشته باشد.

البته از اين نكته نيز نبايد غافل بود كه قوانين خشك حقوقى نمى تواند حتى نظم را در زندگى مادى و دنيوى انسان تأمين كند، بلكه قوانين حقوقى نيز زمانى مى تواند تأثير مطلوب و كاركردى قابل توجه داشته باشد كه از حمايت و پشتيبانى نظام اخلاقى برخوردار باشد. هر قدر پايه هاى اخلاق در جامعه استوارتر باشد، هم انسان ها در مسير تعالى و تكامل بيشتر قرار مى گيرند و هم جرم و تخلف از قانون، كمتر خواهد شد. از اين رو قرآن كريم معمولاً احكام حقوقى را همراه با احكام اخلاقى مطرح كرده است. مثلاً در بحث قصاص مى فرمايد كه قصاص حق اولياى دم (خون) است ولى اگر عفو كنند و ببخشند بهتر است. 2

پى نوشت ها

1 محمدتقى مصباح يزدى، اخلاق در قرآن (معارف قرآن 7)، ص. 61

2 همان، ص. 63

پرسمان/