راههاى دورى از گناه

دورى از گناه

پرسش 25 . راهى خلاصه كه گناه نكردنم را در تمام طول زندگى تضمين كند نشان دهيد.
ممكن است عموم مردم اجتناب و بركنارى از گناه را، هدفى نايافتنى تلقى كنند يا چنين صفتى را مخصوص انبياء، اوليا و خاصان درگاه پروردگار بدانند! اما با بررسى متون دينى، مخصوصا قرآن كريم پى مى بريم:

خداوند گروه هاى مختلفى از مردم را در پرهيز از گناه، امداد و يارى مى رساند. براى مثال در اولين سوره نازل شده بر پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله، پيش از اين كه ثواب بهشت يا عذاب جهنم صحبتى به ميان آيد، مردم را به حضور خدا و آگاهى او به اعمال بندگان توجه مى دهد: «آيا انسان ندانست كه خداوند (همه اعمالش را) مى بيند؟! آيا در حضور الهى بودن، سبب نمى شود كه او گناه نكند؟!».163

نخستين راه؛ اجتناب از گناه اين است كه بنده حضور خداوند را در تمام شئون و مراحل زندگى اش درك كرده، خود را در پيش گاه و مَنظر خداوند بنگرد.

عبادت آگاهانه و عاشقانه مؤثرترين طريق وصول به اين مرتبه است.

دومين راه، تقويت محبت و ارادت قلبى نسبت به خداوند بزرگ است. با دقت در رسالت و سيره انبياء – اين قافله سالاران كاروان بشريت – پى مى بريم ايشان واسطه محبت الهى بوده اند.
امام سجاد عليه السلام نقل مى فرمايند كه خداوند به موسى كليم وحى كرد: «موسى! كارى كن كه آفريده هاى من، مرا دوست بدارند و خلق را محبوب من ساز!»
جناب موسى عليه السلام پرسيد: «پروردگار من! چگونه اين كار را انجام دهم؟ فرمود: نعمت هاى ظاهرى و باطنى مرا به يادشان آور!».164

وقتى مردم نسبت به نعمت هاى مادى و معنوى معرفت پيدا كنند، محبت نهفته ايشان به خداوند روزى دهنده و نعمت رسان، بيدار مى شود. وقتى محبت درونى برانگيخته شد، مردم مطيع خدا مى گردند. آنگاه كه مطيع شدند، نه تنها گرد گناه نمى گردند بلكه به اين وسيله محبوب خدا نيز مى شوند.

 

آن كه به جاى محبت الهى، علاقه ها و تعلق هاى كم ارزش و ناپايدار در دلش رسوخ كرده، از هيچ خطايى در امان نيست. هر فريبايى، چشم و گوش و دلش را خواهد ربود و صبر و تحمل نخواهد كرد.

اما آن كه دلش را مالامال از حب خداوند ساخته، اگر با گناهى روبرو شود، يوسف وار خفت زندان را از ارتكاب گناه، دوست تر خواهد داشت.165
به بيان پيشواى صادق، كسى كه با اظهار محبت خداوند، گناه مى ورزد، بايد در دوستى و  محبت خود، تجديدنظر كند.

تعصى الاله و انت تظهر حبه
هذا لعمرك فى الفعال بديع
لو كان حبك صادقا لاطعته
ان المحب لمن يحب مطيع166

طاعت و فرمان خدا را فرو مى گذارى در حالى كه تظاهر به دوستى اش مى كنى؟
به جان خودت سوگند كه اين كارى عجيب است.
اگر دوستى تو راستين باشد حتما او را اطاعت خواهى كرد.
زيرا محبّ، پيوسته مطيع محبوب خويش است.

امام، به اين وسيله مى فرمايند: «محال است كه خداوند را معصيت كنم، زيرا او را دوست دارم».

سومين راه، توجه به قدرت و عظمت پروردگار در گستره هستى است.

پرهيزكاران براى خداوند چنان عظمتى قائلند كه به غير او اعتنا نمى كنند. همين موضوع ايشان را در مقابله با خواسته هاى نفسانى و وسوسه هاى شيطانى غلبه مى دهد.

امام على عليه السلام در نامه معروف خود به مالك اشتر مى فرمايند: «هر گاه شكوه فرمانروايى، به نخوت و خودبزرگ بينى دچارت سازد، در بزرگى مُلك خدا و نيرويش ژرف بنگر كه چگونه با تو، بر تو تسلّط دارد و بند بند وجودت – بيش از آنچه خود در اختيار دارى – در اختيار او باشد كه اين بى ترديد نافرمانى ات را رام مى كند و بر تند روى هايت مهار مى رند و آنچه از خردت گريخته است، به سويت باز مى گرداند».167

راهكار چهارم، انديشيدن درباره مرگ و عواقب گناه است.

اگر آدمى به هنگام گناه به اين موضوع توجه كند كه ممكن است در همان حال، مرگ او فرارسد، آيا باز تمرّد و سرپيچى و عصيان خواهد كرد؟!

مشكل عمده مجرمان و خطاكاران اين است كه نسبت به مرگ و عواقب اعمال ناشايست، معرفت و يقين شايسته اى كسب نكرده اند.

آيا محبتى در پى مى آيد، براى دست كشيدن از گناه و روآوردن به طاعت، كافى نيست؟!
«حَتّى إِذا جاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ رَبِّ ارْجِعُونِ. لَعَلِّى أَعْمَلُ صالِحاً فِيما تَرَكْتُ…»168؛ «وقتى كه مرگ گنهكار فرا مى رسد، مى گويد: خدايا مرا به دنيا بازگردان. شايد با اعمال شايسته كارهاى بد خويش را جبران كنم…».

موارد ديگرى نيز در دورى از گناه مؤثر است و ما از اين جهت كه در رده پايين ترى از مراتب فوق قرار دارند، فقط به ذكر عناوين آنها اكتفا مى كنيم.

– مطالعه پيوسته در عوالم پس از مرگ و احوال برزخ و قيامت،

– پرورش روحيه تعبّد آگاهانه دينى از راه مداومت در طاعات و عبادات،

– حفظ و تقويت حالت هاى اِنابه، تضرّع، خشوع و استغفار،

– دورى از محيط ها و مجال هاى گناه خيز،

– از بين بردن زمينه هاى گناه، مثلا كسى كه كشش هاى جنسى شديد دارد بايد هر چه زودتر ازدواج كند،

– ارتباط و مراوده با افراد مؤمن و خداترس و گريز از دوستى با افراد بى بند و بار،

– جديت و اهتمام در مبارزه با خواسته هاى نفسانى.

در پايان يك حديث كوتاه و گويا را در اين باره متذكّر مى شويم: «استرشد الفعل و خالف الهوى تنجح»169؛ «هميشه از عقل خود راهنمايى بخواه و نيز با هواى نفس مخالفت كن – در اين صورت – موفق مى شوى».

163. علق 96، آيه 14.

164. علامه مجلسى، بحارالانوار، ج 2 كتاب العلم، ص 4، چاپ بيروت.

165. يوسف 12، آيه 33 «يوسف گفت: پروردگارا: زندان نزد من محبوب تر است از آنچه اينها مرا به سوى آن مى خوانند…».

166. علامه مجلسى، بحارالانوار، ج 47، ص 24، چاپ بيروت.
167. نهج البلاغه، دشتى، نامه 53، ص 14.

168. مؤمنون 23، آيات 99 و 100.

169. ميزان الحكمه، ج 4، ص 3480.

•  منبع: هدانا برگرفته از پرسمان، گناه و توبه.

ویژه نامه آداب و اعمال اسلامی