ویژگی های حکومت امام زمان در قرآن

سیمای حکومت جهانی امام زمان(عج) در قرآن

پرسش : سیمای حکومت جهانی حضرت مهدی(عج) چگونه در قرآن بیان شده است؟

پاسخ اجمالی

مفسران اسلامى آیاتی را که در آن ها از تشكيل حكومت عدل جهانى و پيروزى نهائى صالحان در روى زمين سخن گفته شده را با استناد به مدارك حديثى و تفسيرى، مربوط به ظهور و قيام حضرت مهدی(عج) دانسته اند، همانند آیات 106 سوره انبیاء، 6 سوره قصص و 55 سوره نور.

پاسخ تفصیلی

قرآن کریم در زمینه ظهورو قیام حضرت مهدى – مانند بسیارى از زمینه‏ هاى دیگر – بدون اینکه وارد جزئیات شود، به صورت کلى و اصولى بحث کرده است؛ یعنی از تشکیل حکومت عدل جهانى، و پیروزى کامل و نهائى صالحان در روى زمین سخن گفته است. این گونه آیات را مفسران اسلامى، به استناد مدارک حدیثى و تفسیرى، مربوط به حضرت مهدى و ظهورو قیام او دانسته اند. ما از مجموع آیات قرآنى که دانشمندان آنها را ناظر به این موضوع دانسته اند.(1) و صراحت بیشترى دارند، جهت رعایت اختصار، سه آیهرا مورد بررسى قرار مى‏ دهیم:

1 – و«لقَدْ کَتَبْنا فِى الزّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذّکْرِ انّ الارضَ یَرِثُها عِبادِىَ‏َ الصّالِحُونَ»؛(2) (ما، در [کتاب] زبور پس از تورات نوشته ‏ایم که سرانجام، زمین را بندگان صالح من به ارث خواهند برد).
در توضیح معناى این آیهیاد آورى مى‏ کنیم که: «ذکر» در اصلبه معناى هر چیزى است که مایه تذکر و یاد آورى باشد ولى در آیه یاد شده به کتاب آسمانى حضرت موسى(علیه السلام) یعنى «تورات» تفسیرگردیده است به قرینه اینکه قبل از زبور معرفى شده است.
طبق تفسیردیگرى، «ذکر» اشاره به قرآنمجید است زیرا که در خود آیات قران این عنوان به قرآنگفته شده است: «اِنْ هُوَ اِلّا ذِکْرٌ لِلْعالَمین» (سوره تکویر، آیه27) بنابراین، کلمه «من بعد» به معناى «علاوه بر» بوده و معناى آیهچنین خواهد بود: ما، علاوه بر قرآن، در زبور نوشته ‏ایم که سرانجام، زمین را بندگان صالح من به ارث خواهند برد.(3)
مرحوم شیخ مفیددر آغاز فصل مربوط به حضرت مهدى – عجل اللهتعالى فرجه -، به این آیه و آیه بعدى که نقل مى‏ کنیم، استناد کرده است.(4)
در تفسیر این آیه از امام باقر(علیه السلام) نقل شده است که فرمود: این بندگان صالح، همان یاران مهدى در آخر الزمانند.(5)
مفسر برجسته قرآن، مرحوم «طبرسى» در تفسیر آی مزبور پس از نقل حدیثیاد شده مى ‏گوید:
حدیثى که شیعه و سنى از پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) نقل کرده اند، بر این موضوع دلالت دارد:

«اگر از عمر دنیا جز یک روز باقى نماند، خداوند آن روز را آن قدر طولانى مى‏ گرداند تا مردى صالح از خاندان مرا بر انگیزد و او جهان را پر از عدل و داد کند همان گونه که از ظلم و جور پر شده باشد».(6)

اشاره قرآن به پیش گویى حکومت بندگان شایسته خداوند در روى زمین در کتاب تورات و زبور، نشان مى‏ دهد که این موضوع از چنان اهمیتى برخوردار است که در کتب آسمانى پیامبران پیشین یکى پس از دیگرى مطرح مى‏ شده است.
جالب توجه این است که عین این موضوع در کتاب «مزامیر داود» که امروز جز کتب عهد قدیم (تورات) است و مجموعه‏ اى از مناجات ها و نیایش ها و اندرزهاى داود پیامبر(علیه السلام) است، به تعبیرهاى گوناگون به چشم مى‏خورد.از جمله در مزمور 37 مى‏خوانیم:
«… شریران منقطع می شوند، اما متوکلانِ به خداوند وارث زمین خواهند شد، و حال اندک است که شریر نیست مى‏ شود که هر چند مکانش را استفسار نمایى ناپیدا خواهد بود اما متواضعان وارث زمین شده از کثرت سلامتى متلذذ خواهند شد».
همچنین در همان مزمور چنین مى‏ خوانیم:
«… متبرکان (خداوند) وارث زمین خواهند شد، اما ملعونان وى منقطع خواهند شد».(7)

2 – «وَ نُریدُ انْ نَمُنّ عَلَى الّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِى الارْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ ائمًّه وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثینَ»(8)؛

(اراده کرده‏ایم که بر مستضعفان زمین نعمت بخشیم و آنان را پیشوایان و وارثان [زمین] قرار دهیم).
امیر مومنان(علیه السلام) پس از پیشگویى بازگشت و گرایش (مردم) جهان به سوى خاندان وحى، این آیه را تلاوتفرمود.(9)
«محمد بن جعفر»، یکى از علویان، در زمان مأمونبر ضد خلافتعباسى قیام کرد. او مى‏گوید: روزى شرح گرفتاری ها و فشارهایى را که با آنها روبرو هستیم، براى مالک بن انس نقل کردم. او گفت: صبر کن تا تأویلآیه: «وَنُریدُ انْ نَمُنّ عَلَى الّذین…» آشکار گردد.(10)

3 – «وَعَدَ اللهُ الّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنّهُمْ فِى الارْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکّنَنّ لَهُمْ دینَهُمُ الّذِى ارْتَضى‏ لَهُمْ وَلیُبَدِلَنّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوفِهِمْ اَمْناً یَعْبُدُونَنى لایُشْرِکُونَ بِى شَیئاً…»(11)؛

(خداوند به کسانى از شما که ایمانآورده و اعمال صالح انجام داده اند، وعده داده است که حتماً آنان را خلیفه روى زمین خواهد کرد، همان گونه که پیشینیان را خلافتروى زمین بخشید؛ و دین و آیینى را که خود براى آنان پسندیده استقرار خواهد بخشید و بیم و ترس آنان را به ایمنى و آرامش مبدّل خواهد ساخت [آن چنان که] مرا مى‏ پرستند و چیزى را براى من شریک قرار نمى‏ دهند..).

مرحوم «طبرسى» در تفسیراین آیه مى‏ گوید:
از خاندان پیامبر روایت شده است که این آیهدرباره آل محمد(صلی الله علیه وآله) نازل شده است. «عیّاشى» از حضرت على بن الحسین(علیه السلام) روایت کرده است که این آیه را خواند و فرمود: به خداسوگند آنان شیعیان ما خاندان پیامبر هستند. خداوند این کار را در حق آنان به دست مردى از ما به انجا مى‏ رساند و او مهدى این امت است. او همان کسى است که پیامبر(صلی الله علیه وآله) درباره او فرمود:

«اگر از عمر دنیا جز یک روز باقى نماند، خداوند آن روز را آن قدر طولانى مى‏ گرداند تا مردى از خاندان من حاکمجهان گردد. اسم او اسم من (محمد) است، او زمین را از عدل و داد پر مى‏ سازد همان گونه که از ظلم و جور پر شده باشد».
«طبرسى» مى‏ افزاید: این معنا در تفسیر آیه مزبور از امام باقر(علیه السلام) و امام صادق(علیه السلام) نیز روایت شده است.(12)، (13)

پی نوشت:

(1). حكيمى، محمد رضا، خورشيد مغرب، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1360 ه. ش، ص 140 – 151.(2). سوره انبيأ، آیه 106.
(3). آیت الله مكارم، ناصر، مهدى انقلابى بزرگ، چاپ دوم، قم، مطبوعاتى هدف، ص 121 – 122.
(4). الارشاد، قم، مكتبه بصيرتى،، ص 346.
(5). طبرسى،، مجمع البيان، تهران، شركه المعارف الاسلاميه، 1379 ه. ق، ج 7، ص 66.
(6). طبرسى، همان كتاب، ص 67.
(7). تورات، ترجمه فارسى توسط «وِلهيَم كِلِن فسّيس اِكِسّى» به دستور مجمع مشهور «بِرِتِش فاين بَيهبَل سُسَيتى»، چاپ لندن، 1856 م، ص 1030.
(8). سوره قصص، آیه 6.
(9). شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج 19، ص 29، حكمت 205.
(10). ابو الفرج، مقاتل الطالبین، ص 359.
(11). سوره نور، آیه 55.
(12). مجمع البيان، ج 7، ص 152.
(13). گردآوري از کتاب: سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی، موسسه امام صادق(علیه السلام)، قم، 1390ه.ش، ص 712.