مرور زمان در فقه

حضرت آیت الله مکارم شیرازی

احکام مرور زمان در شرع مقدس [قضاوت]

پرسش : در فقه اسلامى مرور زمانهایى وجود دارد که برخى از آنها به شرح زیر است:

1ـ مرور زمان امحا و تخریب گورستان یک صد سال (پنجاه سال هم شنیده ام).

2ـ مرور زمان شوهر مفقود الاثر براى زوجه هفت سال.

3ـ مرور زمان اشیاى گمشده و مسکوکات هفت سال.

4ـ مرور زمان تحجیر (سنگچین کردن پیرامون زمین بایر، یا موات به منظور مالکیّت) یکسال.

5ـ مرور زمان غصب یک سال (که اگر صاحب مال مغصوبه مراجعه کند مى تواند ادّعاى غصب کند، و بعد از انقضاى مدّت مزبور غصب معنا پیدا نمى کند. چون این مدّت دلیل بر اغماض یا رضایت یا اعراض مالک است; ولى به نحو دیگرى مى تواند مال خود را مطالبه کند.)
6ـ مرور زمان املاک بلا صاحب; مجهول المالک، یا مجهول المکان، یا املاکى که از آنها اعراض شده و متروک مانده اند. بر حسب عرف جامعه به نظر حاکم شرع (علم قاضى) است. ولى باید زمانى داشته باشد. (این مرور زمان در قانون 20 سال مى باشد.)

نظر حضرتعالى در مرور زمانهاى مذکور چیست؟
پاسخ :

مروز زمان در امحا و تخریب گورستان وجود ندارد، مگر وقتى که گورستان متروکه شود، و استخوانها خاک گردد.

در مورد همسر مفقود الاثر چهار سال از زمان مراجعه به حاکم شرع است.

در اشیاى گمشده باید تا یک سال به دنبال صاحب آن بگردند، اگر پیدا نشد مى توانند آن را به شخص نیازمندى بدهند.

در تحجیر و غصب و املاک بلا صاحب مرور زمان وجود ندارد، بلکه معیار آن است که یقین به اعراض صاحب اصلى پیدا کنیم; خواه یقین در یک روز پیدا شود، یا پنجاه سال. البتّه مرور زمانهاى دیگرى هم داریم; مثلا کسانى که دو سال در مکّه بمانند به حکم اهل مکّه مى شوند، و حجّ آنها حجّ افراد است. و اشخاصى که یکسال یا بیشتر در محلّى براى تحصیل، یا کسب و کار مى مانند، آن جا به حکم وطن آنها مى باشد.

منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی مکارم شیرازی.

مرور زمان در دعاوی حقوقی و کیفری

ویژه نامه احکام حقوقی و قضاء

ویژه نامه احکام جامع سایت هدانا