فواید روزه گرفتن از نظر اسلام

پرسش : روزه چه اثر و فایده اى براى انسان دارد؟

پاسخ اجمالی

 روزه در سه بخش از زندگى انسان تأثیر گذار است: الف ـ اثرات تربیتى: روزه روح انسان را تلطیف و اراده انسان را قوى و غرائز او را تعدیل مى کند. ب ـ اثر اجتماعى روزه: روزه یک درس مساوات و برابرى در میان افراد اجتماع است زیرا افراد متمکن وضع گرسنگان و محرومان اجتماع را به طور محسوس درک می کنند. ج ـ اثر بهداشتى و درمانى روزه: در طب امروز و همچنین طب قدیم، اثر معجزآساى امساک در درمان انواع بیمارى ها به ثبت رسیده و قابل انکار نیست از این رو پیامبر می فرماید: «روزه بگیرید، سالم مى شوید».

پاسخ تفصیلی

روزه در سه بخش از زندگى انسان تاثیر گذار است:

الف ـ اثرات تربیتى:

روزه ابعاد گوناگونى دارد، و آثار فراوانى از نظر مادى و معنوى در وجود انسان مى گذارد، که از همه مهم تر «بعد اخلاقى» و فلسفه تربیتى آن است.
از فوائد مهم روزهاین است که: روح انسان را «تلطیف»، و اراده انسان را «قوى»، و غرائز او را «تعدیل» مى کند.
روزه دار باید در حال روزهبا وجود گرسنگى و تشنگى از غذا و آب و همچنین لذت جنسى چشم بپوشد، و عملاً ثابت کند او همچون حیوان، در بند اصطبل و علف نیست، او مى تواند زمام نفس سرکش را به دست گیرد، و بر هوس ها و شهوات خود مسلط گردد.
در حقیقت، بزرگ ترین فلسفه روزه همین اثر روحانى و معنوى آن است، انسانى که انواع غذاها و نوشابه ها را در اختیار دارد و هر لحظه تشنه و گرسنه شد به سراغ آن مى رود، همانند درختانى است که در پناه دیوارهاى باغ بر لب نهرها مى رویند، این درختان ناز پرورده، بسیار کم مقاومت و کم دوامند، اگر چند روزى آب از پاى آنها قطع شود پژمرده مى شوند، و مى خشکند.
اما درختانى که از لابلاى صخره ها در دل کوه ها و بیابان ها مى رویند و نوازشگر شاخه هایشان از همان طفولیت طوفان هاى سخت، و آفتاب سوزان، و سرماى زمستان است، و با انواع محرومیت ها دست به گریبانند، محکم و با دوام و پر استقامت و سخت کوش و سخت جانند!.
روزه نیز با روح و جان انسان همین عمل را انجام مى دهد و با محدودیت هاى موقت به او مقاومت، قدرت اراده و توان مبارزه با حوادث سخت مى بخشد، و چون غرائز سرکش را کنترل مى کند، بر قلب انسان نور و صفا مى پاشد.
خلاصه، روزهانسان را از عالم حیوانیت ترقى داده و به جهان فرشتگان صعود مى دهد، جمله «لَعَلَّکُمْ تَتَّقُون»؛ (باشد پرهیزگار شوید) اشاره به همه این حقایق است.
و نیز حدیثمعروف: «الصَّوْمُ جُنَّهٌ مِنَ النّار»؛ (روزه سپرى است در برابر آتش دوزخ)، اشاره به همین موضوع است.(1)
در حدیثدیگرى از على(علیه السلام) مى خوانیم: از پیامبر(صلى اللهعلیه وآله) پرسیدند: چه کنیم شیطان از ما دور شود؟
فرمود: «الصَّوْمُ یُسَوِّدُ وَجْهَهُ، وَ الصَّدَقَهُ تَکْسِرُ ظَهْرَهُ، وَ الْحُبُّ فِی اللّهِ وَ الْمُواظَبَهُ عَلَى الْعَمَلِ الصّالِحِ یَقْطَعُ دابِرَهُ، وَ الاِسْتِغْفارُ یَقْطَعُ وَتِینَهُ»؛
(روزه روى شیطان را سیاه مى کند، و انفاق در راه خداپشت او را مى شکند، و دوست داشتن به خاطر خدا، و مواظبت بر عمل صالح دنباله او را قطع مى کند، و استغفاررگ قلب او را مى برد)!.(2)
در «نهج البلاغه» به هنگامى که امیر مومنان على(علیه السلام) فلسفه عبادات را بیان مى کند، به روزه که مى رسد چنین مى فرماید: «…وَ الصِّیامَ ابْتِلاءً لاِخْلاصِ الْخَلْق»؛ (خداوند روزه را از این جهت تشریع فرموده که روح اخلاص در مردم پرورش یابد)!.(3)
و نیز در حدیث دیگرى از پیامبر(صلى اللهعلیه وآله) مى خوانیم: «اِنَّ لِلْجَنَّهِ باباً یُدْعَى الرَّیّانُ لایَدْخُلُ فِیْها اِلاَّ الصّائِمُون»؛ (بهشت درى دارد به نام ریان (سیراب شده) که تنها روزهداران از آن وارد مى شوند).(4)
مرحوم «صدوق» در «معانى الاخبار» در شرح این حدیث مى نویسد: انتخاب این نام براى این درِ بهشت، به خاطر آن است که بیشترین زحمت روزهدار از ناحیه عطش است، هنگامى که روزهداران از این در وارد مى شوند چنان سیراب مى گردند که بعد از آن هرگز تشنه نخواهند شد.(5)

ب ـ اثر اجتماعى روزه:

آثار اجتماعى روزه بر کسى پوشیده نیست. روزهیک درس مساوات و برابرى در میان افراد اجتماع است، با انجام این دستور مذهبى، افراد متمکن هم وضع گرسنگان و محرومان اجتماع را به طور محسوس در مى یابند، و هم با صرفه جوئى در غذاى شبانه روزى خود مى توانند به کمک آنها بشتابند.
البته ممکن است با توصیف حال گرسنگان و محرومان، سیران را متوجه حال گرسنگان ساخت، ولى اگر این مساله جنبه حسّى و عینى به خود بگیرد اثر دیگرى دارد.
روزه به این موضوع مهم اجتماعى رنگ حسّى مى دهد، لذا در حدیثمعروفى از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که «هشام بن حکم» از علت تشریع روزهپرسید، امام(علیه السلام) فرمود: «اِنَّما فَرَضَ اللّهُ الصِّیامَ لِیَسْتَوِیَ بِهِ الْغَنِیُّ وَ الْفَقِیرُ وَ ذلِکَ اَنَّ الْغَنِیَّ لَمْ یَکُنْ لِیَجِدَ مَسَّ الْجُوعِ فَیَرْحَمَ الْفَقِیرَ لاِ َنَّ الْغَنِیَّ کُلَّما اَرادَ شَیْئاً قَدَرَ عَلَیْهِ فَاَرَادَ اللّهُ تَعالى اَنْ یُسَوِّیَ بَیْنَ خَلْقِهِ وَ اَنْ یُذِیقَ الْغَنِیَّ مَسَّ الْجُوعِ وَ الاَلَمِ لِیَرِقَّ عَلَى الضَّعِیفِ وَ یَرْحَمَ الْجائِع»؛
(روزه به این دلیل واجبشده است که میان فقیر و غنى مساوات بر قرار گردد، و این به خاطر آن است که غنى، طعم گرسنگى را بچشد و نسبت به فقیر اداى حق کند؛ چرا که اغنیاء معمولاً هر چه را بخواهند براى آنها فراهم است، خدامى خواهد میان بندگان خود مساوات باشد، و طعم گرسنگى و درد و رنج را به اغنیاء بچشاند تا به ضعیفان و گرسنگان رحم کنند).(6)
راستى اگر کشورهاى ثروتمند جهان چند روز را در سال روزهبدارند و طعم گرسنگى را بچشند، باز هم این همه گرسنه در جهان وجود خواهد داشت؟!

ج ـ اثر بهداشتى و درمانى روزه:

در طب امروز، و همچنین طب قدیم، اثر معجزه آساى «امساک» در درمان انواع بیمارى ها به ثبوت رسیده و قابل انکار نیست. کمتر طبیبى است که در نوشته هاى خود اشاره اى به این حقیقت نکرده باشد؛ زیرا مى دانیم عامل بسیارى از بیمارى ها زیاده روى در خوردن غذاهاى مختلف است، چون مواد اضافى، جذب نشده به صورت چربى هاى مزاحم در نقاط مختلف بدن، یا چربى و قند اضافى در خون باقى مى ماند، این مواد اضافى، در لابلاى عضلات بدن در واقع لجن زارهاى متعفنى براى پرورش انواع میکروب هاى بیمارى هاى عفونى است، و در این حال، بهترین راه براى مبارزه با این بیمارى ها نابود کردن این لجن زارها از طریق امساک و روزهاست!.
روزه زباله ها و مواد اضافى و جذب نشده بدن را مى سوزاند، و در واقع بدن را «خانه تکانى» مى کند.
به علاوه یک نوع استراحتِ قابل ملاحظه براى دستگاه هاى گوارشى و عامل موثرى براى سرویس کردن آنها است، و با توجه به این که این دستگاه از حساس ترین دستگاه هاى بدن است و در تمام سال به طور دائم مشغول کار است، این استراحت براى آنها نهایت لزوم را دارد.
بدیهى است، شخص روزهدار، طبق دستور اسلامبه هنگام «افطار» و «سحور» نباید در غذا افراط و زیاده روى کند، تا از این اثر بهداشتى نتیجه کامل بگیرد، در غیر این صورت ممکن است نتیجه بر عکس شود.

الکسى سوفورین دانشمند روسى در کتاب خود مى نویسد:
«درمان از طریق روزه، فائده ویژه اى براى درمان کم خونى، ضعف روده ها التهاب بسیط و مزمن، دمل هاى خارجى و داخلى، سل، اسکلیروز، روماتیسم، نقرس، استسقاء، نوراستنى، عِرْق النساء، خراز (ریختگى پوست)، بیمارى هاى چشم، مرض قند، بیمارى هاى جلدى، بیمارى هاى کلیه، کبد و بیمارى هاى دیگر دارد.

معالجه از طریق امساک اختصاص به بیمارى هاى فوق ندارد، بلکه بیمارى هائى که مربوط به اصول جسم انسان است و با سلول هاى جسم آمیخته شده، همانند: سرطان، سفلیس، سل و طاعون را نیز شفا مى بخشد»!.(7)
در حدیث معروفى، پیغمبر(صلى الله علیه وآله) اسلاممى فرماید: «صُومُوا تَصِحُّوا»؛ (روزه بگیرید، سالم مى شوید).(8)
و در حدیثمعروف دیگرى از پیغمبر(صلى الله علیه وآله) رسیده است: «المِعْدَهُ بَیْتُ کُلِّ داء وَ الْحِمْیَهُ رَاْس کُلِّ دَواء»؛ (معده خانه تمام دردها است و امساک بالاترین داروها)!(9).(10)

پی نوشت:
(1). «بحارالانوار»، جلد 93، صفحه 256، و جلد 65، صفحات 331، 333 و 386؛ «كافى»، جلد 2، صفحات 19 و 23 (دار الكتب الاسلامية)؛ «وسائل الشيعه»، جلد 10، صفحات 395 و 397 (چاپ آل البيت).
(2). «بحارالانوار»، جلد 93، صفحه 255؛ «كافى»، جلد 4، صفحه 62 (دار الكتب الاسلامية)؛ «وسائل الشيعه»، جلد 10، صفحات 396 و 405 (چاپ آل البيت)؛ «بحار الانوار»، جلد 60، صفحه 261، و جلد 66، صفحه 380.
(3). «نهج البلاغه»، كلمات قصار، شماره 252؛ «جامع الأخبار»، صفحه 123 (انشتارات رضى)؛ «غرر الحكم»، صفحه 176 (انتشارات دفتر تبليغات)؛ «بحار الانوار»، جلد 6، صفحه 110 (با اندكى تفاوت).
(4). «بحار الانوار»، جلد 93، صفحه 252؛ «وسائل الشيعه»، جلد 10، صفحه 404 (چاپ آل البيت)؛ «المقنعة»، صفحه 304 (كنگره شيخ مفيد).
(5). «معانى الأخبار»، صفحه 409 (انتشارات جامعه مدرسين).
(6). «وسائل الشيعه»، جلد 7، باب اول كتاب صوم، صفحه 3 (جلد 10، صفحه 7، چاپ آل البيت)؛ «من لايحضره الفقيه»، جلد 2، صفحه 73 (انتشارات جامعه مدرسين)؛ «بحار الانوار»، جلد 93، صفحه 371.
(7). «روزه روش نوین براى درمان بیمارى ها»، صفحه 65، چاپ اول.
(8). «بحار الانوار»، جلد 93، صفحه 255، و جلد 59، صفحه 267؛ «عوالى اللآلى»، جلد 1، صفحه 268 (انتشارات سید الشهداء).
(9). «بحار الانوار»، جلد 59، صفحات 260 و 290؛ «طبّ النبى»، صفحه 19 (انتشارات رضى)؛ «فقه الرضا»، صفحه 340 (كنگره امام رضا عليه السلام).
(10). گرد آوري از کتاب: تفسیر نمونه، آيت الله العظمي مکارم شيرازي، دار الکتب الإسلامیه، چاپ پنجاه و پنجم، ج 1، ص 708.