علت پراكنده بودن موضوعات در قرآن
فهرست این نوشتار:
پراكندگى در قرآن
علت اينكه در قرآن، موضوعات به صورت پراكنده بيان شده، چيست؟
اين تصور از آيات قرآن را نمى توان به كلى تأييد كرد. با توجه به اهداف خاص هدايتى قرآن، سوره ها به تدريج نازل مى شد و آيات، در سوره ها قرار مى گرفت.
براى مثال در سوره «علق» (نخستين سوره نازل شده در مكه) پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مأمور مى شود تا مردم را به سوى پروردگار يگانه دعوت كرده و آنان را به اطاعت از او فرا خواند و در عين حال به آن حضرت توضيح داده مى شود كه: همه مردم چنين دعوتى را نخواهند پذيرفت؛ بلكه برخى با تو برخورد خواهند كرد! البته ما اين اشخاص را تنبيه خواهيم كرد و وظيفه تو تحت تأثير قرار نگرفتن از اين جريان طغيان و اطاعت محض از ما است.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
يا در سوره «قلم» (دومين سوره نازل شده در مكه) به اذيت صاحبان زر و زور اشاره و نسبت ديوانگى، به ساحت پيامبر صلى الله عليه و آله دفع مى شود. اين سوره علت اين نسبت را، تحليل و انگيزه هاى خاص صاحبان قدرت و ثروت مى داند و وظيفه پيامبر صلى الله عليه و آله را در برابر اين برخوردها روشن مى كند و وعده برخورد خداى متعال را با آنان مى دهد.
البته اين تنوع، لطمه اى بر وحدت موضوعى سوره ها وارد نمى سازد؛ نظير اينكه در طبيعت شاهد فضاهاى طبيعى، جنگل ها، باغ ها، فضاى وحش، محيط هاى شهرى و يا روستايى هستيم. به طور كلى زيبايى هر كدام از اين مكان ها، به تركيبى است كه در خود جاى مى دهند. شهر بدون درخت، حيوان، آب و… زيبا نيست و جنگل با كلبه ها و حيوانات وحش و پرندگان و… زيباتر مى شود؛ به خصوص كه اين امور پراكنده، تأثير مثبتى بر جنگل يا شهر مى گذارد. پس بايسته است پراكندگى موضوعات را با وحدت موضوع محورى و اصلى هر سوره مرتبط دانست و ذكر موضوعات متنوع را به مناسبت موضوع اصلى تحليل كرد.
نكته ديگر آنكه قرآن، كتاب انسان سازى و جامعه سازى است. اين مقصد از راه پرداختن به تمام موضوعاتى كه به گونه اى با اين دو مقوله در ارتباطند، تأمين مى گردد. پراكندگى بخشى از مطالب قرآن، به جهت پاسخ به سؤالات و نيازهاى مردم و به تبع حوادث و وقايع بوده است. قرآن با حفظ وحدت كلى مقاصد سوره ها، به اين موارد نيز پرداخته است و علت دستور پيامبر صلى الله عليه و آله مبنى بر قرار دادن آيات جديد در بعضى از سوره ها، همين بوده است.
در پايان گفتنى است تنوع و گوناگونى آيات و روايات، تأثير خاصى براى جذب و تربيت مخاطبان دارد. به طورى كه آيات يك سوره، آميزه اى از بيم و اميد، شادى و نگرانى، آسيب ها و درمان ها را در خود جاى داده است و همگى با هدف هدايتگرى و آموزشى هماهنگ است. در نتيجه روش قرآن در بيان مفاهيم و موضوعات، منحصر به فرد است؛ چرا كه نظام عملى و عقيدتى و اخلاقى را آميخته به يكديگر بيان مى كند. اين بهترين روش براى هدايت است؛ به طور مثال: در جايى احكام را بيان مى كند و پس از بيان احكام، به موضوع قيامت و حسابرسى هم اشاره مى كند تا شنونده و خواننده، براى عمل تحريك شود.
البته در قرآن مجيد سوره هاى موضوعى نيز وجود دارد؛ مثلاً برخى از سوره ها به يك داستان و قصه اختصاص يافته است (مانند سوره يوسف) و بعضى به مسائل توحيدى پرداخته و برخى ديگر به موضوع قيامت. در عين حال در سوره هاى ديگر، همه مسائل را در سيستم و نظام واحدى تبيين كرده است. از اين رو نبايد قرآن را كتابى بدانيم كه تنها براى بيان موضوعات نازل شده؛ بلكه كتابى است براى هدايت و به همين منظور مطابق با فطرت انسانى و عواطف و احساسات و تعقّل او، خداوند اين روش را برگزيده است.
منبع: سایت هدانا برگرفته از پرسمان، پرسش ها و پاسخ ها «قرآن شناسی».
