عقيقه

آداب عقيقه

از دیدگاه اسلام، کودک از زمان طفولیّت ـ و حتّى قبل از تولّد ـ داراى جایگاه ویژه و حقوق خاصّى است و بر والدین لازم است، با مراعات و توجّه به آن، راه سعادت فرزند را هموار سازند.
تربیت فرزند صالح و رساندن او به سعادت و کمال مطلوب، از بدو تولّد آغاز مى شود: از اذان و اقامه گفتن در گوش او، نام نیک بر او نهادن و تلاش براى رسیدگى و مراقبت از کودک، تا فراهم ساختن فراگیرى صحیح و آموزش هاى لازم و مفید و رشد و شکوفایى خصلت هاى پاک انسانى در او.
از جمله امورى که در اسلام، سفارش شده است، عقیقه براى فرزند است; منظور از عقیقه، قربانى کردن گوسفندى و مانند آن براى فرزند مى باشد.
مرحوم «علاّمه مجلسى» در کتاب «حلیة المتّقین» به طور مشروح و گویا، آداب عقیقه را ذکر کرده است(1) که ما فشرده اى از آن را در این جا مى آوریم:
عقیقه براى فرزند، بر کسى که قادر بر آن باشد، سنّت مؤکّد است، و بعضى از علما آن را واجب مى دانند، و بهتر آن است که در روز هفتم واقع شود، و اگر تأخیر افتاد، تا زمان بلوغ فرزند، بر پدر سنّت است; ولى بعد از بلوغ ـ تا آخر عمر ـ بر خودش سنّت است که عقیقه اش را انجام دهد!
در احادیث زیادى نقل شده است که هر فرزندى در گرو عقیقه است; یعنى اگر براى او عقیقه نکنند، ممکن است آن فرزند در معرض حوادث ناگوار قرار گیرد.
در حدیثى آمده است که از امام صادق(علیه السلام) پرسیدند: ما براى عقیقه، گوسفندى را نیافتیم، آیا اجازه مى دهید، قیمتش را صدقه دهیم؟ امام فرمود: جستجو کنید تا گوسفندى بیابید، زیرا خداوند دوست دارد، خوراندن طعام و ریختن خونِ (گوسفند براى این منظور).
در حدیث معتبرى نقل شده است که شخصى از امام صادق(علیه السلام) پرسید: نمى دانم پدرم براى من عقیقه کرده است یا نه؟ فرمود: عقیقه بکن، آن مرد نیز در پیرى براى خود عقیقه کرد!
در حدیث دیگرى از همان حضرت نقل شده است که «فرزند را در روز هفتم، نام مى گذارند و عقیقه مى کنند، و سر او را مى تراشند و موى سرش را با نقره وزن مى کنند و آن نقره را تصدّق مى نمایند و ران عقیقه را براى قابله مى فرستند و باقى را براى مردم اطعام مى کنند و یا به نیازمندان مى دهند».
در حدیث دیگرى به یکى از یارانش فرمود: «هرگاه پسرى، یا دخترى براى تو متولّد شود، در روز هفتم گوسفندى یا شترى را عقیقه کن و براى او نامگذارى نما و سرش را بتراش و به وزن موى سرش طلا، یا نقره تصدّق کن».
در حدیث دیگرى وارد شده است که لااقل به ده نفر از مسلمانان اطعام کنند و خود آنان (پدر و مادر) از گوشت عقیقه نخورند! (این کار نوعى ایثار است).
مشهور میان علما آن است که عقیقه باید گوسفند یا شتر، و یا بُز باشد.

از امام باقر(علیه السلام) نقل شده است که رسول خدا(صلى الله علیه وآله) در روز ولادت امام حسن و امام حسین(علیهما السلام) در گوش آنها اذان گفتند و حضرت فاطمه(علیها السلام) در روز هفتم، براى آنان عقیقه کرد و پاى گوسفند را همراه با یک سکّه طلا، براى قابله فرستادند.
اگر عقیقه شتر است، باید پنج سال یا بیشتر داشته باشد و اگر بز است از یک سال بالاتر باشد. و اگر گوسفند است سنّ او کمتر از شش ماه نباشد، و اگر بیشتر باشد، بهتر است.
عقیقه شرایط دیگر هم دارد، از جمله آن که: نباید بیضه اش را کشیده باشند و شاخ او شکسته و گوشش بریده نباشد و بسیار لاغر و کور نباشد و به گونه اى لنگ نباشد که راه رفتن براى او دشوار باشد (مانند بسیارى از صفات قربانى حجّاج).
ولى در حدیث معتبرى از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است که عقیقه همانند «قربانى» نیست; هر گوسفندى که باشد خوب است. (هر چند داشتن آن صفات که در بالا آمد، بهتر است) و گوسفند نر و ماده هر دو کافى است و اگر نر باشد بهتر است.
اگر حیوان براى عقیقه موجود نباشد، صبر کنند تا فراهم گردد.
براى دعوت از مردم، جهت خوردن عقیقه، شرط نیست که فقیر باشند; ولى دعوت کردن از فقیران آبرومند و صالحان، بهتر است.(2)

 

دعای عقیقه

مرحوم «علاّمه مجلسى» در ادامه، دعایى را براى عقیقه نقل کرده و فرموده: «از امام صادق(علیه السلام)نقل شده است که در وقت کشتن گوسفند عقیقه این دعا را بخوان»:
  

بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ، اَللّهُمَّ عَقیقَةٌ عَنْ فُلان
بنام خدا و به یارى خدا، خدایا این عقیقه از طرف فلانى است
(نام آن فرزند را بگوید)

لَحْمُها بِلَحْمِهِ، وَدَمُها بِدَمِهِ، وَعَظْمُها بِعَظْمِهِ، اَللّهُمَّ اجْعَلْها وَِقاءً لاِلِ مُحَمَّد عَلَیْهِ وَآلِهِ السَّلامُ
گوشتش بجاى گوشت او و خونش به خون او و استخوانش به استخوان او خدایا قرارش ده نگهدار آل محمّد علیه و آله السلام
و در حدیث دیگرى فرمود که این دعا را بخواند:

یا قَوْمِ اِنّى بَرىٌ مِمّا تُشْرِکُونَ، اِنّى وَجَّهْتُ وَجْهِىَ لِلَّذى فَطَرَ السَّمواتِ وَالاَْرْضَ، حَنیفاً مُسْلِماً وَما اَنَا مِنَ الْمُشْرِکینَ،
اى مردم من بیزارم از آنچه شما شریک خدا سازید من روکنم بسوى کسى که آفرید آسمانها و زمین را یک دل در حال تسلیم و نیستم من از مشرکان
اِنَّ صَلاتى وَنُسُکى وَمَحْیاىَ وَمَماتى للهِِ رَبِّ الْعالَمینَ، لا شَریکَ لَهُ، وَبِذلِکَ اُمِرْتُ، وَاَنَا مِنَ الْمُسْلِمینَ،
همانا نماز و عبادتم و زندگى و مرگم از آن خدا پروردگار جهانیان است که شریک ندارد و به همین دستور دارم و من از مسلمانانم
اَللّهُمَّ مِنْکَ وَلَکَ، بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ، وَاللهُ اَکْبَرُ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، وَتَقَبَّلْ مِنْ فُلانِ بْنِ فُلان
خدایا از تو و براى توست بنام خدا و بیارى خدا و خدا بزرگتر است خدایا درود فرست بر محمّد و آل محمّد و بپذیر از فلانى پسر فلانى
و بجاى فلان بن فلان نام فرزند و پدرش را ببرد، آنگاه آن را ذبح کند.(1)

 

فهرست کامل مفاتیح الجنان