سوره های مکی و مدنی

سوال: کدام از آیات قرآن مکی و مدنی است ؟ خیلی جالب بود فرقشان بدانیم و در تفسیر و اینها فرقی هم می کنند ؟

جواب:

تفاوت فضاي نزول سور مكي و مدني از منظر آيت الله جوادي آملي

[fusion_builder_container hundred_percent=”yes” overflow=”visible”][fusion_builder_row][fusion_builder_column type=”1_1″ background_position=”left top” background_color=”” border_size=”” border_color=”” border_style=”solid” spacing=”yes” background_image=”” background_repeat=”no-repeat” padding=”” margin_top=”0px” margin_bottom=”0px” class=”” id=”” animation_type=”” animation_speed=”0.3″ animation_direction=”left” hide_on_mobile=”no” center_content=”no” min_height=”none”]

قرآن كريم 114سوره دارد كه 85سوره آن پيش از هجرت در دوران سيزده ساله اقامت رسول اكرم‏ صلي الله عليه و آله و سلم در مكه و 29سوره آن پس از هجرت، در دوران ده ‏ساله اقامت آن حضرت در مدينه نازل شده است[/fusion_builder_column][fusion_builder_column type=”1_1″ background_position=”left top” background_color=”” border_size=”” border_color=”” border_style=”solid” spacing=”yes” background_image=”” background_repeat=”no-repeat” padding=”” margin_top=”0px” margin_bottom=”0px” class=”” id=”” animation_type=”” animation_speed=”0.3″ animation_direction=”left” hide_on_mobile=”no” center_content=”no” min_height=”none”][1]. سوره‏ هاي مكّي فضاي نزول ويژه ‏اي دارد كه با فضاي نزول سور مدني متفاوت است و چون فضاي نزول هر سوره با محتواي آن سوره تأثير متقابل دارد، يكي از معيارهاي تشخيص مكّي يا مدني بودن هر سوره نيز بررسي محتواي آن سوره است.

يكي از معيارهاي تشخيص مكّي يا مدني بودن هر سوره نيز بررسي محتواي آن سوره است.

اكنون به بررسي تفاوتهاي اين دو فضا مي‏پردازيم:
1 ـ فضاي نزول سور مكي: اسلام به صورت پديده‏ اي فرهنگي ابتدا در مكه ظهور كرد و چون با استقبال توده مردم مواجه نشد و زمام امور نيز به دست سران شرك و معاندان اسلام بود، شمار مسلمانان بسيار كم بود و همين گروه اندك با تحمّل شكنجه‏ هاي توانفرسا و نثار و ايثار جان و مال، از آيين نوپاي توحيد دفاع و پاسداري مي‏ كردند. در دوران پيش از هجرت هيچ نام و نشاني از دولت و حكومت اسلامي نبود و صناديد قريش اسلام را در مرزهاي مكه و در احوال شخصي و خانوادگي محصور كرده بودند و از نشر آن نه تنها براي خارج از مرز مكه يا مسافران برون‏ مرزي كه وارد محدوده حَرَم مي‏ شدند، جلوگيري مي‏كردند، بلكه از پذيرش بوميهاي داخلي نيز مانع مي‏شدند.
در اين مقطع بر اثر دعوت به توحيد و نفي بت ‏پرستي تنها در فضاي مكه، ناآرامي قومي حاكم بود و چون پيام اسلام از مرز مكه يا حجاز فراتر نرفته بود، بحران بين‏ المللي وجود نداشت.
پديده نفاق در مكه مستور بود و بستر و زمينه چنداني براي ظهور و شيوع نداشت؛ زيرا مسلمانان در اقليّت و فاقد قدرت سياسي و نظامي يا توانمندي اقتصادي بودند و همه امور قانوني، اجرايي و قضايي به دست دشمنان اسلام بود و از اين رو سخني از جهاد با كافران نيز نبود.
در دوران مكه شرايط مساعد براي تشريع احكام دين به طور گسترده فراهم نبود و مناظره با اقليّتهاي ديني(يهود و نصارا) نيز جايگاهي نداشت؛ چنانكه مجال واسعي براي تهذيب و توفيق در تزكيه نفوس و تربيت ارواح نبود؛ زيرا همه كارهاي سران ستم بر محور قانونِ (وقَد أفْلَح اليومَ من استعلي)[2]، «الحقُ لمن غَلَبَ» و «انْصر أخاك ظالماً أو مظلوماً» دور مي‏زد.

2 ـ فضاي نزول سور مدني:

در دوران ده ساله مدينه فضاي ديگري حاكم بود؛ زيرا اوّلاً، استقبال بي ‏نظير مردم از دين حق زمينه گسترش سريع اسلام را فراهم ساخته بود.

ثانياً، دولت و حكومت اسلامي استقرار يافته بود.

ثالثاً، پيام دعوت توحيد نه تنها مرزهاي مكه، بلكه مرزهاي حجاز را درنورديده، به ساير ملّتها و اقليتهاي ديني رسيده بود و بر اثر آن، ناآرامي و بحران بين‏ المللي ايجاد شده بود، به گونه ‏اي كه هم يهوديان و مسيحيان و هم سران امپراتوريهاي ايران و روم از پيشرفت و نفوذ اسلام احساس خطر مي‏كردند.
رابعاً، بستر مناسبي براي تشريع صدها حكم از احكام عملي دين فراهم آمده بود.

خامساً، بر اثر اقتدار روزافزون حكومت اسلامي از يك سو و انزواي دشمنان از سوي ديگر، شرايط مناسبي براي ظهور و شيوع پديده نفاق فراهم شده بود.

سادساً، قدرت اسلام روز به روز افزونتر مي ‏شد و كافران و منافقان و اهل كتاب در تنگنا و فشار بودند و موفقيتها و پيروزيهاي پي‏ درپي مسلمانان، منافقان را از شكست نهضت نوپاي اسلامي نااميد كرده بود و اهل نفاق با كافران و يهوديان معاند روابط پنهاني داشتند.

سابعاً، يهوديان معاند نيز چنان از گسترش اسلام در نگراني و وحشت بودند كه لحظه‏ اي از كارشكني و اغوا و فريبِ مسلمانان نمي‏ آسودند.

ثامناً، جهاد با معاندانِ كارشكن براي اولين بار مطرح مي‏شد و هر روز زمينه مناسب تري براي دفاع از اسلام و دفع دشمنان آن فراهم مي‏گشت.

تاسعاً، بين پيامبر اكرم ‏صلي الله عليه و آله و سلم و علماي يهود و نصارا مناظره و حتي تحدّي و دعوت به مباهله انجام مي‏گرفت.
گسترش آوازه اسلام به حدّي بود كه پيروان آيينهاي ديگر را وامي‏داشت تا درباره اسلام تحقيق كنند و از اين رو هيئت هايي از دور و نزديك به مدينه مي‏ آمد و با پيامبر اكرم‏ صلي الله عليه و آله و سلم براي بحث آزاد و احتجاج معقول ملاقات مي‏كرد؛ چنانكه مسيحيان نجران با اعزام «وَفْد نجران» در صدد تحقيق از دين جديد برآمدند.

و عاشراً، در اواخر دورانِ استقرار حكومت اسلامي در مدينه بود كه نامه‏ ها و پيك ها از سوي رسول اكرم‏ صلي الله عليه و آله و سلم براي رهبران مذهبي و نيز سران غير مذهبي بلاد ديگر، مانند ايران و روم فرستاده مي‏شد.
گرچه در مكه نيز حادثه هجرت مسلمانان به حبشه رخ داد و سران شرك نيز مسلمانان را تا حبشه دنبال كردند تا آنان را دستگير كنند و آنان پيام اسلام را به نجاشي و به برخي از مردم حبشه رساندند و نجات يافتند، ليكن آنان پيك رسمي (مانند گروههايي كه در اواخر دوران مدينه به اكناف عالم اعزام مي‏شدند) به حساب نمي ‏آمدند؛ زيرا آواي پيام مكّه با استنصار همراه بود، ليكن ندا و هشدارِ پيام مدينه با تهديد به انتصار و انتقام مقرون بود. البته روح همه تهديدهاي الهي تحبيب است؛ چنانكه در توجيه جهاد روشن مي‏ شود.

آواي پيام مكّه با استنصار همراه بود، ليكن ندا و هشدارِ پيام مدينه با تهديد به انتصار و انتقام مقرون بود. البته روح همه تهديدهاي الهي تحبيب است؛ چنانكه در توجيه جهاد روشن مي‏ شود.

غرض آن‏كه، مدينه بستر مناسبي براي توانمند شدن دولت اسلامي و رشد فكري و معنوي مسلمانان بود؛ آنان نمازهاي يوميّه و نماز جمعه را به امامت شخص رسول اكرم‏ صلي الله عليه و آله و سلم بر پا مي‏داشتند و از خطابه ‏ها و مواعظ آن حضرت بهره ‏مند مي‏شدند.

حاصل اين كه، تشكيل دولت، صدور پيام دعوت اسلامي، درگيريهاي سياسي، مبارزات فرهنگي و اعتقادي، جنگهاي ابتدايي و دفاعي گوناگون، رشد و گسترش و مشهورشدن پديده نفاق، كارشكني‏ هاي يهود در برابر دعوت اسلامي و تشريع صدها حكم از احكام فقهي دين، همه در مدينه مطرح بود و در چنين فضايي، بخش وسيعي از سوره‏ هاي قرآن كريم نازل شد.

بنابراين، سرّ تفاوت اساسي مضامين سور مكّي و مدني قرآن كريم، اختلاف فضاي نزول آن است؛ بر اين اساس، مخاطبان سوره ‏هاي مكّي نوعاً مشركان هستند و محور اساسي محتواي اين سوره‏ها تبيين اصول سه‏گانه دين و دعوت به پذيرش آنها و نفي شرك و ابطال عبادت بتهاست، ولي مخاطبان سوره‏هاي مدني نوعا مؤمنان يا اهل كتاب يا منافقانند. از اين رو سخن از جهاد، مناظره با يهود و نصارا و كارشكني علني منافقان، تنها در سوره‏هاي مدني مطرح است و سوره‏هاي مزبور گذشته از اشتمال بر اصول اعتقادي، فروع فقهي و قوانين قضايي و حكومتي را دربر دارد.

……………..پانوشت:…………………………………  

تفسير تسنيم – ج 2 صفحه 43

[1] ـ البرهان في علوم القرآن، ج1، ص194.

[2] ـ سوره طه، آيه 64.

 

---

 سوره های مکی و مدنی

[/fusion_builder_column][/fusion_builder_row][/fusion_builder_container]