رابطه توحید و ولایت

ولايت ديني، يعني سرپرستي معصومين ـ عليهم السلام ـ بر بندگان خدا به منظور رساندن آنها به جايگاهي كه انسان لايق آن است.
با توجه به هدف خلقت انسان ـ كه همان رسيدن به مقام قرب الهي و متخلق شدن به اخلاق الهي است ـ و رهبر بودن ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ براي رساندن انسان به اين مقام، و جايگاهي كه توحيد در كسب كمالات لازم در اين مسير دارد، ولايت معصومين ـ عليهم السلام ـ نقش يك چراغ روشن در اين مسير را ايفا مي كند و بلكه بالاتر مثل يك كشتي مي ماند كه انسان را از موج و طوفان و غرق شدن نجات مي بخشد، چنانكه در روايات از امير المومنين عليه السلام و فرزندانش به كشتي نجات ياده شده است(1)
بنابراين مي توان گفت كه با توجه به راهنما بودن امامان عليهم السلام براي انسان در مسير كمال مطلوب كه همان دين حق و قرب الهي است، نقش ولايت آنها در توحيد و مباحث مربوط به آن انكار ناپذير است و اگر كسي ولايت آنها را نداشته باشد، در رسيدن به توحيد و معارف توحيدي هم با مشكل مواجه مي شود.

علامه جوادي آملي در تبيين جايگاه و نقش ولايت در توحيد سه محور ذكر مي كند:
1. آموختن درس يكتا شناسي و يكتا گرايي و تبيين زواياي توحيدي به طالبان معرفت خداوند.
2. جايگاه ولايتِ آنها در تكميل توحيد ديگران: به اين معنا كه عبادت و اعمال صالح، بي توحيد، مانند اسكناس بدون پشتوانه است و ارزشي ندارد يعني كسي كه ولايت ندارد توحيد ندارد و كسي كه توحيد نداشته باشد اعمالش نابود مي شود، حضرت علي بن موسي الرضا فرمود: «خداوند مي فرمايد: «كلمه لا اله الا الله دژ مستحكم من است و هر كس كه در اين دژ وارد شود از عذاب من ايمن خواهد بود.» بعد حضرت مي فرمايد: اين ايمني از عذاب شرايطي دارد و من از شروط آن هستم.» (2)

3. معناي سوم اين است كه امامان معصوم ركن تكوين توحيد در مقام فعل هستند. يعني اگر آنها نمي بودند يكتايي و يگانگي او جلوه اي نمي داشت و تحقق نمي يافت به اين بيان كه:
ذات خداوند منبع فيضي است كه براي رساندن فيض خود به مخلوقات واسطه هايي دارد كه همان انسانهاي كامل مي باشند، مانند ائمه معصومين. اگر امامان معصوم نبودند، هيچ چيز خلق نمي شد و هيچ چيز ظهور و بروزي نمي داشت. در نتيجه قدرت خدا و يگانگي او هيچ ظهوري پيدا نمي كرد.(3)لذا يكي از محورهاي نقش ولايت اهل بيت علهيم السلام در توحيد اين است كه اينها مجاري فيض خداوند متعال بر مخلوقات مي باشند.

ولايت معصومين آن قدر مهم است كه عدم پذيرش آن، يا شك در آن، باعث تخريب آثار توحيد خواهد شد، در حديث است كه مرد عالمي از بني اسرائيل چهل شبانه روز به عبادت و دعا و زاري پرداخت و از خداوند حاجتي را طلب نمود، در اين هنگام حضرت عيسي ـ عليه السلام ـ بر اين مرد گذشت و زاري بي تابانه او را كه ديد از خداوند پرسيد چرا حاجت اين مرد را نمي دهي؟
خطاب رسيد كه: اگر چنان زاري و گريه كند كه گردن او بشكند حاجت او را نخواهم داد. زيرا در ولايت تو شك دارد.
آنگاه حضرت عيسي ـ عليه السلام ـ از او پرسيد آيا در ولايت من شك داري؟
گفت: آري به خدا كه در ولايت شما شك داشتم.

ملاحظه مي كنيد كه شك در ولايت امام عصر (چه حضرت عيسي و چه ائمه معصومين و هر امام و پيامبر ديگر) مي تواند موجب دوري از خدا و بي اعتنايي ايشان شود و آثارِ توحيدِ شخص را كه همان تقرب به خداوند باشد تخريب كند.

هم چنين در هر كدام از اقسام توحيد براي ولايت امامان معصوم ـ عليهم السلام ـ جايگاهي رفيع در كسب و اجراي آنهاست.
يكي از اين اقسام توحيد، توحيد تشريعي است يعني بدانيم كه حق قانونگذاري فقط براي خداي تعالي است. زيرا اوست كه مخلوقاتش را خوب مي شناسد و صلاح آنها را مي داند. پس كسي غير از ايشان حق اقدام بر قانونگذاري را ندارد و انبيا و رسولان الهي حامل اين قانون الهي به سوي خلق مي باشند و بدون اجازه خداوند شريعت جديد نمي آورند.(4)
با توجه به اين بيان معلوم است كه اگر كسي ولايت معصومين ـ عليهم السلام ـ را قبول نداشته باشد، نمي تواند به طور كامل از شريعت الهي آگاه گردد و در دينداري خود ضعيف است.

یكي ديگر از اقسام توحيد، توحيد در محبت است. يعني هر كسي كه معتقد است هر كمالي و جمالي اصالتاً از خداي تعالي است پس سزاوار است كه محبت خود را اصالتا براي خداوند در نظر داشته باشد.(5) با توجه به توحيد در محبت و ارتباط آن با ولايت ولي خدا است كه خداوند در قرآن به پيامبر دستور مي دهد كه به مردم بگويد: «اگر شما خداوند را دوست داريد، پس از من اطاعت كنيد».(6)

بنابراين نقش و جايگاه ولايت معصومين در توحيد در سه بخش: تكميل توحيد. آموختن معارف توحيد و وساطت تكويني در تجلي توحيد مي باشد، و نقش يك رهبر و راهبر به سوي فهم و اعتقاد و بلكه موحد حقيقي شدن را دارند.

 

پاورقی:

1. ديلمى، حسن بن محمد، إرشاد القلوب إلى الصواب، الشريف الرضي – قم، چاپ: اول، 1412ق، ج2، ص424
2. ابن بابويه، محمد بن على، التوحيد، جامعه مدرسين، قم، چاپ: اول، 1398ق، ص25.
3. جوادي آملي، عبدالله، ادب فناي مقربان، قم، مرکز اسراء، چاپ سوم، 1388ش، ص298 تا 306.
4. خرازي، محسن، بدايه المعارف اسلامي، قم، موسسه نشر اسلامي، چاپ نهم، 1422ق، ص54.
5. همان، ص54.
6. آل عمران : 31.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات