جنین شناسی در قرآن

 

پرسش : قرآن مراحل رشد «جنین» را چگونه بیان مى کند؟

پاسخ اجمالی:

قرآن یک بار در سوره انسان و بار دیگر در سوره مومنون حقایقی را درباره چگونگی خلقت انسان و مراحل رشد جنین بیان می دارد که با مقایسه آن با وضعیت علمی جامعه در زمان نزول وحی می توان به اعجاز علمی این کتاب آسمانی ایمان آورد. ماهیت نطفه و تشکیل آن از آب های گوناگون، رشد تدریجی و تبدیل آن به علقه، مضغه، استخوان و روئیدن گوشت بر آن، اطلاعاتی است که قرن ها پیش از اکتشافات علمی دانش جنین شناسی، در قرآن بیان شده است.

پاسخ تفصیلی:

در قرآن مجید در لابه لاى آیات مربوط به نشانه هاى توحید و همچنین دلایل معاد اشارت بسیار پر معنایى به مساله آفرینش انسان از نطفه و سپس تطورات جنین آمده است، که بعضى از آنها را مى توان در زمره معجزات علمى قرآن شمرد. از جمله در آیه دوم سوره انسان مى خوانیم: «اِنَّا خَلَقْنَا الاِْنسَانَ مِنْ نُّطْفَه اَمْشَاج نَّبْتَلِیهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِیعاً بَصِیراً»؛ (ما انسان را از نطفه به هم آمیخته اى آفریدیم، و او را مى آزماییم؛ [بدین جهت] او را شنوا و بینا قرار دادیم).

نطفه در لغت به معناى آب صاف، یا به معناى آب کم است.(1)
اَمْشاج جمع مشج (بر وزن نسج یا بر وزن سبب) یا جمع شیج به معناى شئ مخلوط است؛ در این که این نطفه از چه چیز مخلوط است مفسران احتمالات گوناگونى داده اند، گاه آن را اشاره به ترکیب نطفه انسان (از اسپرم و اوول) دانسته اند و گاه اشاره به ترکیبى از استعدادهاى مختلف (از نظر جسمانى و روحانى، زشت و زیبا، باهوش و کم هوش و…) ذکر کرده اند؛ و گاه اشاره به ترکیب نطفه انسان از مواد مختلفى از فلزات و شبیه فلزات دانسته اند.

ولى با پیشرفت علم و گسترش تحقیقات دانشمندان، امروز این معنا اثبات شده است که این قطرات ناچیز منى (که تعبیر دیگرش نطفه است) از آب هاى متعددى که غدد مختلف بدن ترشح مى کنند ترکیب شده است؛ و ترشحات پنج غده منى را درست مى کنند؛ و آنها عبارتند از: دو غده به نام بیضه که در کیسه هاى تخمى که نزدیک غده پروستات قرار دارند، و دیگرى خود غده پروستات است، و همچنین غده هاى کوپر و لیتره که در کنار مجارى ادرار قرار دارند.(2)

این آب هاى پنج گانه با نسبت دقیق و حساب شده اى به هم مى آمیزند و ماده حیات آفرین نطفه را تشکیل مى دهند.
این نکته نیز شایان اهمیت است، که قرآنمجید هنگامى که سلسله مراحل تکاملى جنین را در آیه14 سورهمومنون بازگو مى کند، این چنین مى فرماید: «ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَهَ عَلَقَهً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَهَ مُضْغَهً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَهَ عِظَاماً فَکَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْماً ثُمَّ اَنشَاْنَاهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبَارَکَ اللهُ اَحْسَنُ الْخَالِقِینَ»؛ (سپس نطفه را به صورت علقه [خون بسته]، و علقه را به صورت مضغه [چیزى شبیه گوشت جویده شده]، و مضغه را به صورت استخوان هایى درآوردیم؛ و بر استخوان ها گوشت پوشاندیم؛ سپس آن را آفرینش تازه اى بخشیدیم؛ پس بزرگ و پر برکت است خدایى که بهترین آفرینندگان است!)

جالب این است که علم جنین شناسى، امروز ثابت کرده که وقتى جنین مرحله علقه و مضغه را پشت سر گذاشت، تمام سلول هاى آن تبدیل به سلول هاى استخوانى مى شود؛ و بعد از آن تدریجاً عضلات و گوشت روى آن را مى پوشاند ـ این معنا با فیلمبردارى هاى دقیق و پر هزینه اى که از تمام مراحل جنین به عمل آمده، نیز به اثبات رسیده است ـ و این دقیقاً همان چیزى است که در آیهفوق آمده که مى فرماید: «مضغه را به صورت استخوان هایى درآوردیم؛ و بر استخوان ها گوشت پوشاندیم» و این یکى از معجزات علمى قرآن مجید است؛ چرا که در آن روز چیزى به نام علم تشریح جنین وجود نداشت؛ مخصوصاً در محیط جزیره عربستان که از ساده ترین مسائل علمى نیز خبرى نبود.(3)، (4)

پی نوشت:
(1). در معجم مقاييس و مفردات به معناى اول، و در لسان العرب به معناى دوم اشاره شده است.
(2). اقتباس از كتاب «مقايسه اى ميان تورات و انجيل و قرآن و علم» نوشته دكتر بوكاى، ترجمه مهندس ذبيح الله دبير صفحه 271. قابل توجه اين كه اين دكتر فرانسوى، هنگامى كه تصميم مى گيرد اين كتاب ها را با هم مقايسه كند، سخت به قرآن علاقه مند مى شود، و چون ترجمه هاى قرآن او را اشباع نمى كند به سراغ ادبيات عربى مى رود، و خوب آن را فرا مى گيرد تا بتواند بدون واسطه ترجمه ها، مطالب لازم را مستقيماً از قرآن بگيرد.
(3). سيد قطب در جلد ششم فى ظلال صفحه 16 نيز اشاره به اين مطلب كرده است و در فيلم مستند عجيبى كه ما اخيراً در مورد مراحل تكامل جنين مشاهده كرديم، نيز اين مطلب به خوبى مشاهده مى شود.
(4). گردآوري از کتاب: پيام قرآن‏، آيت الله العظمى ناصر مكارم شيرازى، دار الكتب الاسلاميه‏، تهران‏، 1386 ه. ش‏، ج 8، ص 169.