تفاوت شفاعت میان مشرکان و شیعیان

شفاعت توحیدی

 

 

چه تفاوتی میان عقیده مشرکان در خصوص شفاعت بت ها و عقیده شیعیان درباره امامان خود وجود دارد؟

 

وهابی ها درخواست شفاعت از پیامبران و اولیای صالح الهی یا فرشتگان را موجب شرک و کفر می دانند، و به سبب آن مسلمانان را تکفیر می نمایند. پیروان ابن تیمیه و محمد بن عبدالوهّاب بر این باورند که هر کس بین خود و خدایش واسطه هایی قرار دهد و از آنها درخواست شفاعت کند، در واقع آن واسطه ها را عبادت و پرستش کرده و مرتکب شرک شده است.[299]

 

سلفی ها شفاعت را برای پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) در روز قیامت بر حسب روایات می پذیرند، ولی درخواست شفاعت از ایشان را در دنیا، شرک و عبادت غیر خدا می دانند.

ابن تیمیه درخواست شفاعت از بندگان صالح خدا را از کارهای مشرکان و انصار بر می شمارد و می گوید؛ همان گونه که مشرکان بت های خود را واسطه قرار می دادند تا به خداوند تقرّب بجویند، درخواست کنندگان شفاعت نیز همان کار مشرکان را انجام داده و با واسطه قرار دادن پیامبر و خاندانش می خواهند به خدا نزدیک شوند، در حالی که خداوند عملکرد مشرکان را نکوهش کرده است؛[300] وی به آیاتی از قرآن در نفی شفاعت تمسک می جوید:

«وَ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَولِیاءَ ما نَعبُدُهُم إِلاّ لِیُقَرِّبُونا إِلَی اللّهِ زُلفی»[301]؛

«کسانی که جز او معبودانی برگرفته اند [می گویند:] ما آنها را تنها برای این که ما را به خدا نزدیک می سازند، می پرستیم»

و یا خداوند در جای دیگر این گونه عملکرد مشرکان را نکوهش می کند:

«وَ یَعبُدُونَ مِن دُونِ اللّهِ ما لا یَضُرُّهُم وَ لا یَنفَعُهُم وَ یَقُولُونَ هؤلاءِ شُفَعاؤنا عِندَ‌اللّهِ»[302]؛ 

«غیر از خدا چیزهایی را می پرستند که نه به آنان زیان می رساند و نه به آنها سود می دهد، و می گویند: اینان نزد خدا شفاعتگران ما هستند»

یا این که خداوند می فرماید:

«فَلا تَدعُوا مَعَ اللّهِ أَحَد»[303]؛«هیچ کس را با خدا نخوانید».

 

در پاسخ به این شبهه و دیدگاه نادرست وهابیت به چند نکته اشاره می شود:

1. حقیقت شفاعت آن است که انسان از شفیع و واسطه بخواهد که به خاطر تقرّب و منزلتی که نزد خداوند دارد، برای درخواست کننده دعا کند که خداوند نیاز و حاجت او را برآورده سازد. در واقع شفاعت عبارت است از دعا و درخواست واسطه و شفیع از خداوند. شفاعت خواستن از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) یعنی این که از آنها بخواهیم که در حق ما دعا کنند و از خدا درخواست کنند که حاجت ما را برآورده سازد و گناهان ما را ببخشد. پس شفاعت یک نوع دعاست؛ پس طلب شفاعت از غیر همان درخواست دعا از اوست، و هر آینه درخواست دعا و التماس دعا از غیر خداوند امری جایز است، از هر مؤ منی که باشد؛ وهابیت و ابن تیمیه نیز درخواست و التماس دعا از بندگان خدا را به شرط آن که زنده باشند، جایز می دانند. در نتیجه درخواست شفاعت از هر مؤ منی جایز است، چه رسد به درخواست شفاعت از پیامبر و خاندان پاکش.[304]

اما درخواست شفاعت از مردگان که ابن تیمیه آن را شرک و حرام می داند، طبق روایات صحیح السند، امری جایز است؛ زیرا یکی از کارشناسان برجسته وهابیت در علم رجال یعنی ناصرالدین الألبانی روایت کرده که: «الأنبیاء أحیاءٌ فی قبورهم یصلّون»[305]؛ «پیامبران در قبرهایشان زنده اند و نماز می خوانند»

البانی این حدیث را در موارد گوناگونی از کتابش ذکر کرده و آن را صحیح می داند.

این حدیث صحیح به صراحت بیان می کند که پیامبران در قبرهای خود زنده اند و مشغول به نماز خواندن می باشند. اگر پیامبران پس از مرگ در قبرهای خود زنده هستند، پس می توان از آنها طلب شفاعت نمود و درخواست کرد که برای ما دعا کنند.

2. نکته محوری در استدلال وهابیت درباره شرک بودن استشفاع این است که: طلب شفاعت از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)، عبادت و پرستش ایشان است و عبادت و پرستش غیر خدا شرک است.

کبرای این برهان مورد پذیرش است که پرستش غیر خدا شرک است؛ ولی صغرای این استدلال نادرست و باطل است، زیرا طلب شفاعت از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)  هرگز به معنای عبادت و پرستش ایشان نیست.

 

وهابیت درخواست شفاعت از پیامبر را همانند درخواست مشرکان از بت های خود می دانند، در حالی که این یک قیاس باطل و مع الفارق است؛ زیرا این دو موضوع از چند جهت با یکدیگر متفاوت است:

1. مشرکان پیامبر خداوند را تکذیب می کردند و بت های خود را عبادت و پرستش می کردند تا نزد خداوند برای آنها شفاعت کند.

«ما نَعبُدُهُم إِلاّ لِیُقَرِّبُونا إِلَی اللّهِ زُلفی»[306] «ما آنها را تنها برای این که ما را به خدا نزدیک می سازند، می پرستیم»

در واقع پرستش و عبادت بت ها علّت و سبب شفاعت کردن آنها نزد خداست؛ و خداوند بت پرستان را به جهت آن عبادت و پرستش غیر خدا مذمّت و نکوهش می کند نه به درخواست شفاعت از بت ها. بت پرستان سنگ ها و چوب های بی جان را عبادت می کردند و در برابر آنها کرنش می کردند تا آن بت ها برای آنها شفاعت کنند. در حالی که وقتی شیعیان از امامان خود طلب شفاعت می کنند، هرگز آنها را عبادت و پرستش نمی کنند، عبادت مختص ذات مقدس خداوند است، و درخواست شفاعت در حقیقت طلب و التماس دعا از آنهاست و این با پرستش و عبادت بت ها تفاوت جوهری دارد.

2. بت ها از سوی خداوند اذن و اجازه ای در شفاعت کردن نداشتند، بلکه شفاعت قرار دادن بت ها نهی شده است؛ ولی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) از طرف خداوند اذن و اجازه به شفاعت کردن دارند. گواه بر این مدعی آیاتی است که شفاعت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و خاندانش را جایز دانسته و به آن اذن داده است:

«وَ لا یَشفَعُونَ إِلاّ لِمَنِ ارتَضی»[307]؛«جز برای کسی که او رضایت دهد شفاعت نمی کنند».

«مَن ذَا الَّذِی یَشفَعُ عِندَهُ إِلاّ بِإِذنِهِ»[308]؛«کیست آن کس که جز به اذن خداوند در پیشگاهش شفاعت کند».

«لا یَملِکُونَ الشَّفاعَةَ إِلاّ مَنِ اتَّخَذَ عِندَ الرَّحمنِ عَهد»[309]؛ «آنان اختیار شفاعت ندارند، مگر کسی که در پیشگاه خداوند رحمان عهدی گرفته باشد»

بنابراین خداوند نه برای بت ها حق شفاعت کردن قرار داده و نه آنها را شایسته برای این کار می دیده است. در حالی که خداوند حق شفاعت کردن را برای پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) قرار داده و ایشان به خاطر جایگاه برجسته ای که در نظام هستی دارند، شایسته و لایق شفاعت کردن می باشند.

3. بت ها نفع و ضرری ندارند و هیچ به حال مشرکان سودی ندارند، در حالی که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) از حیات و زندگی متعالی بهره مند است و هر موجود زنده ای دارای علم و قدرت است و می تواند برای ما دعا کند.

4. تقرّب و نزدیکی پیامبر و خاندان پاکش به خداوند یک قرب حقیقی و واقعی است، ازاین‌رو می توانند واسطه و شفیع بین خداوند و مردم قرار بگیرند، ولی قرب بت ها به خداوند یک تقرب خیالی و موهوم است، مشرکان به پندار باطل خود این گونه تصور می کردند که بت ها نزد خداوند مقرّبند، در حالی که در واقع چنین نبودند. بنابراین، نمی توان درخواست شفاعت را که نوعی طلب دعاست از اولیا و مقرّبین درگاه خداوند، با عملکرد نادرست و شرک آلود بت پرستان قیاس نمود.

 

شهید مطهری به خوبی درباره تفاوت میان شفاعت مشروع و درست و شفاعت باطل می گوید:

«هنگامی که انسان متوسل می شود یا استشفاع می کند باید توجّهش به خدا، و از خدا به وسیله و شفیع باشد، زیرا شفاعت واقعی آن است که مشفوعٌ عنده (خداوند)، شفیع را برانگیخته است برای شفاعت، چون خدا خواسته و رضایت داده است شفیع شفاعت می کند، برخلاف شفاعت باطل که توجه اصلی به شفیع است برای این که اثر بر روی مشفوعٌ عنده بگذارد، لهذا مجرم در این وقت همه توجهش به شفیع است که برود با قدرت و نفوذی که در مشفوعُ عنده دارد او را راضی گرداند. پس اگر توجه اصیل به شفیع باشد و از ناحیه توجه به خدا پیدا نشده باشد، شرک در عبادت خواهد بود.

به بیان دیگر در شفاعت حقیقی، مشفوعٌ عنده یعنی خداوند، برانگیزاننده وسیله یعنی شفیع است؛ و در شفاعت باطل، مشفوعٌ له، یعنی گنهکار، برانگیزاننده او است. در شفاعت های باطل که نمونه آن در دنیا وجود دارد، شفیع، صفت وسیله بودن را از ناحیه مجرم کسب کرده است؛ زیرا اوست که وسیله را برانگیخته و به شفاعت وادار کرده است، اوست که وسیله را وسیله قرار داده است. ولی در شفاعت های حق که نسبت دادن آن به انبیا و اولیا، و مقرّبان درگاه الهی صحیح است، وسیله بودن شفیع از ناحیه خداست، خداست که وسیله را وسیله قرار داده است».[310]

[299]. کشف الأرتیاب، سید محسن امین، ص 413.
[300]. همان، ص 417.
[301]. زمر، آیه 3.
[302]. یونس، آیه 18.
[303]. جن، آیه 18.
[304]. کشف الأرتیاب، سید محسن امین، ص 418 و 419.
[305]. سلسلة الأحادیث الصحیحه، البانی، ج 2، ص 187، حدیث شماره 621.
[306]. زمر، آیه 3.
[307]. انبیاء، آیه 28.
[308]. بقره، آیه 255.
[309]. مریم، آیه 87.
[310]. مجموعه آثار، شهید مطهری، ج 1، ص 262، 263.

 

منبع: هدانا برگرفته از پرسمان، پرسش ها و پاسخ ها « شیعه و اهل سنت »

ویژه نامه امامت پژوهی و فرقه های مذهبی

ویژه نامه اعتقادات و پاسخ به شبهات