آیا قاتل شدن ابن ملجم با توجه به پیش بینی پیامبر ص بر اساس جبر است

 

جبر و اختيار

 

مى گويند روزى پيامبر اكرم (صلی الله علیه وآله)  ابن ملجم را قاتل حضرت امير خواند؛ ابن ملجم گريست و گفت: مرا همين الان بكشيد. حضرت على نيز مكرر او را قاتل خود خواند. اگر اين روايات درست است  با توجه به اين تأكيدها، ابن ملجم چگونه مى توانست خود را نجات دهد. اگر راه فرارى براى ابن ملجم وجود نداشته باشد، باعدل الهی سازگار نيست. بنابراين، براى فرار ابن ملجم از اين حادثه حتما راه فرارى وجود دارد، آن راه چيست؟

 

ابن ملجم انسانى است كه مى توانست راه درست يا نادرست را بپيمايد. انسان هميشه بين دو راه واقع است: «وَ هَدَيْناهُ النَّجْدَيْنِ؛ ما انسان را به دو راه حق و باطل آشنا ساختيم.»[140] انسان با ميل و اراده خود راه حق يا باطل را بر مى گزيند و به حركت در آن مى پردازد. ذات اقدس اله كه از گذشته و آينده و حال با خبر است، مى داند كه فلان شخص وقتى به بلوغ رسيد و سر دو راهى واقع شد، با اختيار خود، رفيق ناباب بر مى گزيندو كج راهه مى رود. خداوند اين علم غيب را به امام و پيامبر نيز عطا مى كند. آن ها هم مى دانند اين شخص آن كار را انجام مى دهد؛ ولى اين آگاهى حق انتخاب را از فرد سلب نمى كند. او مى تواند گزينش درست انجام دهد و در مسير صحيح قرار گيرد. بدين سبب، معصومين (علیهم السلام) لب به اندرزش مى گشايند؛ هر چند مى دانند با ميل خود آن كار را انجام مى دهد.

داستانى به حضرت على (علیه السلام)  منسوب است كه نشان مى دهد انسان مى تواند هر راهى را انتخاب كند و در برابر اين انتخاب نيز مسؤول است. حضرت على (علیه السلام)  در كوفه در حال سخنرانى بود. شخصى آمد و گزارش داد كه خالدبن عرطفه مرد. حضرت فرمود: او نمرده است. بار ديگر گفتند: خبر مطمئن داريم كه او مرد.

بعد از بار سوم، امام فرمود: او زنده است و 20 سال ديگر، به نفع يزيديان اموى عليه امام حسين قيام مى كند و گروهى نيز در پى او راه مى افتند. بعد حضرت به يكى از حاضران اشاره كرد و فرمود: فلان شخص هم او را همراهى مى كند. آن شخص عرض كرد: من همراهى اش مى كنم؟ حضرت فرمود: آرى، همراهى نكن؛ ولى مى كنى. بعدها پيش بينى امام تحقق يافت.

اين خاصيت علم غيب است. آن ها كه علم غيب دارند، مى دانند فلان شخص با ميل و اراده خود فلان كار را مى كند و مى تواند نكند. به دليل اين كه وقتى انجام داد پشيمان مى شود. وقتى انسان از كارى پشيمان مى شود بدان معنا است كه با اختيار خود انجام داده است. خدا مى داند كه او، در حالى كه مى تواند اين كار را انجام ندهد، با اختيار خود مرتكب مى شود. البته قبل از ارتكاب، قصاص نمى توان كرد؛ چون احتمال دارد در آينده بيدار گردد و از ارتكاب ناشايست چشم پوشد.

 

[140]. سوره بلد90: آيه 10.

 

منبع: هدانا برگرفته از  «توصیه ها،پرسش ها و پاسخ ها حضرت آیت الله جوادی آملی»