چه كار كنم تا در زمينه اخلاق رشد سريع و جامعى داشته باشم؟

از اين كه در صدد هستيد متخلق به اخلاق پسنديده شويد و قدمى در اصلاح خود برداريد، جاى خوشحالى دارد واين تصميم خود اولين قدم در اصلاح اخلاق است. زيرا تا وقتى ما فكر كنيم اخلاقمان خوب است و هيچ عيب و ايرادى نداريم، هيچگاه براى تغيير آن كارى نمى كنيم. در حديثى آمده كه يكى از نعمت هاى بزرگ خداوند به بنده اش اين است كه: «بصره بعيوب نفسه او را به عيب و نقص هاى اخلاقى اش آگاه مى كند».

قبل از اين كه بخواهيم راهكارى در اين زمينه ارائه دهيم توجه شما را به دو نكته جلب مى كنيم:

1 هدف اصلى از بعثت پيامبران و به طور كلى دين و مذهب در اصلاح نفس و دارا شدن اخلاق نيكو خلاصه مى شود. در سوره شمس خداوند پس از يازده قسم مى فرمايد: «قد افلح من زكها هر كس نفس خود را تزكيه و اصلاح كند رستگار شده است».

در جاى ديگر مى فرمايد: «هو الذى بعث فى الاميين رسولا منهم يتلو عليهم آياته و يزكيهم و يعلمهم الكتاب… خداوندى كه در بين مردم پيامبرى مبعوث كرد تا آيات الهى را بر آنها تلاوت كند و آنها را از اخلاق بد و آلوده برهاند و كتاب الهى را به آنها بياموزد»(1)

همچنين در حديث معروفى از پيامبر خدا آمده كه فرمود: «انى بعثت لاتمم مكارم الاخلاق من براى كامل كردن اخلاق خوب و پسنديده مبعوث شدم».

بنابراين انسان كامل از نظر دين انسانى است كه اخلاقش خوب باشد و از عادت هاى بد پاك باشد.

2 به همان اندازه كه اصلاح اخلاق و دور شدن از زشتى هاى اخلاقى مهم است، رسيدن به اين مرحله، سخت و طاقت فرساست و نيازمند تلاش و سعى دائمى و صبر و استقامت است. بعضى از اساتيد اخلاق مبارزه با هواى نفس و عادت هاى زشت اخلاقى را مانند كندن چاه با سوزن يا مو مى دانند و مى گويند اگر كسى بخواهد از درون جانش به آب حيات برسد بايد آن را به سختى و در مدت طولانى حفر كند. نابرده رنج گنج ميسر نمى شود. بنابراين خلاص شدن از شر زشتى هاى اخلاقى مثل تكبر، حسد، طمع و مانند آن نيازمند تلاش و از خودگذشتگى زياد است و به همين خاطر نه تنها بايد در اين راه داراى عزمى راسخ باشيم و در مقابل احساسات درونى خود مقاومت كنيم و تلخى اين مقاومت را تحمل كنيم، بلكه بايد دائما با دعا وتوسل از خدا يارى بجوييم، چنانچه در دعاهاى منقول از امامان اين مسأله آمده است. مثلا در دعاى شعبانيه مى فرمايد: «الهى لم يكن لى حول فانتقل به عن معصيتك… خدايا اگر يارى و كمك تو نباشد نمى توانم خود را از گناه دور كنم»

در سوره يوسف هم آمده: «ان النفس لاماره بالسوء الا ما رحم ربى هواى نفس و احساسات درونى ام مرا به كارهاى بد وادار مى كند، مگر آن كه رحمت خدا شامل حالم شود و مرا در مقابل اين وسوسه ها حفظ كند».

راهكارهاى اصلاح اخلاق:

براى اصلاح عادات بد اخلاقى بايد در دو بعد نظرى و عملى تلاش كرد.

بعد نظرى: بايد در آن آثار سوء اخلاق بد و نتايج نامطلوب و زيانبار فردى و اجتماعى و دنيوى و اخروى انديشه كرد و به اصطلاح بايد عاقبت انديشى نمود. مرد آخر بين مبارك بنده اى است.

اگر انسان به ارزش هاى وجودى خود پى ببرد و متوجه گوهرهاى ارزنده درون خود گردد و بفهمد تا چه مرحله اى مى تواند پيش رود و درك كند جايگاه او از فرشتگان مقرب الاهى نيز مى تواند فراتر باشد، آن گاه خود را رايگان نمى فروشد و كشور وجودش را تسليم سپاه صفات بد و اخلاق ناپسند نخواهد كرد.

اگر فردى درك كند، عادات و اخلاق بد، روح ملكوتى او را آلوده مى سازد و سعادت جاويد و ابدى را از او سلب مى كند و با اين اخلاق و اعمال در واقع وجود خود و شخصيت حقيقى خود را مى سازد و سپس با همين اخلاق بد محشور مى گردد و اين اخلاق و رفتار هرگز از او جدا نمى شود و همنشين دايمى او است مسلما در اخلاق و اعمالش تجديد نظر مى كند و به فكر اصلاح مى افتد پس مرحله اول شناخت درست و واقعى آثار اخلاق و اعمال بد است كه فهم آن به منزله نيمى از درمان و اصلاح آنها است.

بعد عملى: چون اخلاق بد به تدريج و به طور نامحسوس كشور ارزنده وجود انسان را اشغال كرده اند، نمى توان اين مهمانان نامبارك و بد قدم را يك دفعه و ناگهانى از خانه بيرون كرد. بلكه بايد به تدريج و با مدارا و دقت به اين كار اقدام كرد.

(1) (جمعه، آيه 2).

پرسمان