مهارت ارتباط کلامی با اعضای خانواده
فهرست این نوشتار:
گفتگوی اعضای خانواده باید محترمانه باشد
ارتباط اعضای خانواده به دو صورت می‌باشد: ارتباط کلامی و ارتباط غیر کلامی.
ابتدا ارتباط کلامی و توصیه‌های اسلام در این مورد را مطرح می‌کنیم:
در شیوه برقراری ارتباط کلامی، تفاوت‌هایی بین افراد کودک و بزرگسال و زن و مرد دیده می‌شود، در مورد کودکان فراهم کردن زمینه گفتگو در رشد و بالندگی آنها تأثیر مهمی دارد و برعکس، نبودن شرایط مناسب برای گفتگو و بیان احساسات و عواطف، به سرکوبی عواطف و بازداری شناختی کودک می‌انجامد.
روابط کلامی در خانه آن مقدار که برای زن اهمیت دارد برای مرد اینگونه نیست و او در روابط به صرف حضور بیشتر توجه دارد.تعالیم اسلام درباره نحوه گفتار و بیشتر مضمون آن، توصیه‌های دارد که از ابتدا تا انتهای گفتار را در بر می‌گیرد:
۱– گفتگوی اعضای خانواده باید محترمانه و با آهنگ ملایم باشد:
در قرآن کریم آیه ۱۹ سوره لقمان برای تشویق کردن افراد به لطیف کردن صوت، تشبیهی دارد که فرد را به صوت ملایم در همه جا بویژه در محیط خانه برمی‌انگیزد .
در روایتی1 حتی عطسه با صدای بلند و دلخراش و زشت هم مصداق زشت‌ترین صوت‌ها معرفی شده بنابراین فریاد‌زدن و استفاده از اصوات و عناوین نامناسب در ارتباط کلامی اعضای خانواده به طریق اولی مذموم و قبیح است به عنوان مثال اینکه مرد همسرش را با کلمه ضعیفه و امثال آن خطاب کند بی‌احترامی و صوت زشت حساب می شود.
امام صادق علیه السلام فرمودند: ای مهزم شیعه ما، صدایش از گوش خودش فراتر نمی‌رود۲. این عبارت حضرت کنایه از ملایم بودن و لطافت طبع است که شیعیان باید سعی کنند که اینگونه باشند.۳
۱- امام جعفر صادق علیه السلام را سؤال کردم از قول خداى عز و جل: «إِنَّ أَنْکَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ الْحَمِیرِ». فرمود: «یعنى عطسه زشت». و ترجمه آیه این است: «به درستى که ناخوشترین آوازها، هر آینه آواز خرها است». تحفة الأولیاء (ترجمه أصول کافى)، ج۴، ص: ۷۴۵
۲- قال أبو عبد اللّه علیه السّلام: یا مهزم شیعتنا من لا یعدو(او لا یعلو) صوته سمعه. شرح الکافی-الأصول و الروضة (للمولى صالح المازندرانی)، ج۹، ص: ۱۶۳
۳- برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به کتاب خانواده آقای سالاری
عامل جلب محبت : صدا کردن همسر با نامی که دوست دارد
از نشانه‌های احترام در گفتگو این است که زن و شوهر به بهترین نامی که هر یک دوست دارند همدیگر را خطاب کنند.
از امام صادق علیه السلام نقل شده که پیامبر صل الله علیه و آله فرمودند: سه چیز باعث احترام و محبت بین دو دوست می‌شود:
۱- با چهره گشاده و شاد او را ملاقات کند
۲- اگر کنارش نشست جا را برای او باز کند
شاید این مطالب را هم بپسندید:
۳- او را به بهترین نامی که دوست دارد صدا کند[1].
از آنجا که رابطه زن و شوهر و دوستی بین آنها معمولاً از صمیمی‌ترین دوستی‌ها است، رعایت اصل صدا کردن با نام محبت‌آمیز، اهمیت دو چندانی پیدا می‌کند و در تقویت کیان خانواده نقش مهمی دارد.
۱- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ، قَالَ: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: ثَلَاثٌ یُصْفِینَ وُدَّ الْمَرْءِ لِأَخِیهِ الْمُسْلِمِ: یَلْقَاهُ بِالْبُشْرِ إِذَا لَقِیَهُ؛ وَ یُوَسِّعُ لَهُ فِی الْمَجْلِسِ إِذَا جَلَسَ إِلَیْهِ؛ وَ یَدْعُوهُ بِأَحَبِّ الْأَسْمَاءِ إِلَیْهِ»کافی (ط – دار الحدیث)، ج۴، ص: ۶۹۷
اثرات فوق‌العاده ابراز کردن عشق بر ساختار خانواده:
دومین توصیه‌ای که می‌توان در بخش ارتباط کلامی به آن اشاره کرد، ابراز محبت و دوستی با گفتار نسبت به اعضای خانواده است.
پیامبر رحمت صل الله علیه و آله فرمودند: وقتی که مرد به همسرش می‌گوید دوستت دارم، این ابراز محبت هیچ وقت از قلب و جان زن بیرون نمی‌رود۱.
اثرات سحرآمیز کلام دوستانه و محبت‌آمیز، بر هر انسان آگاه روشن و غیرقابل انکار است و به پیشگیری و حل بسیاری از مشکلات خانوادگی کمک می‌کند و لحن محترمانه در درخواست کردن از همسر با کمی چاشنی عشق و محبت، همیشه و در هر مکان و زمانی استخوان‌های پیکر خانواده را تقویت می‌کند.
۱- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص قَوْلُ الرَّجُلِ لِلْمَرْأَةِ إِنِّی أُحِبُّکِ لَا یَذْهَبُ مِنْ قَلْبِهَا أَبَداً. الکافی (ط – الإسلامیة)، ج۵، ص: ۵۷۰
اهمیت تشکر و سپاسگزاری گفتاری اعضای خانواده از یکدیگر:
سومین توصیه‌ای که در بخش روابط کلامی خانواده مهم شمرده می‌شود تشکر و سپاسگزاری گفتاری اعضای خانواده از یکدیگر است، زن و شوهر باید قدردان عملکرد مناسب یکدیگر باشند ، در آیه ۱۴ سوره لقمان تشکر از والدین در ردیف تشکر از خدا آمده است.
امام هشتم علیه السلام فرمود : خداى عز و جل سه چیز را همراه سه چیز دیگر دستور داده است: به نماز با زکات دستور داده، کسى که نماز بخواند و زکات ندهد نمازش قبول نیست، به شکرگزارى خود با شکرگزارى پدر و مادر دستور داده (در آیه ۱۴ سوره لقمان و اشکر لى و لوالدیک) کسى که حق و حرمت پدر و مادر را نگه ندارد شکر خدا را نکرده، به تقوى از خدا و صله رحم با هم دستور داده (در آیه ۱ سوره نساء وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ) کسى که صله رحم نکند از خدا نترسیده و تقوا را رعایت نکرده است.۱
از صفات پسندیده زنان، سپاسگزاری و قدردانی در محیط خانواده است و ناسپاسی در گفتار، پیامد‌های ناگواری در خانواده و به ویژه بر خود خانم‌ها دارد، مرد نیز باید از زحمات همسرش در خانواده، با گفتار نیکو قدردانی کند که این امر علاوه بر تشویق زن، صمیمیت بین آنها را افزایش می‌دهد.
۱- أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَ بِثَلَاثَةٍ مَقْرُونٍ بِهَا ثَلَاثَةٌ أُخْرَى أَمَرَ بِالصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ فَمَنْ صَلَّى وَ لَمْ یُزَکِّ لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ صَلَاتُهُ وَ أَمَرَ بِالشُّکْرِ لَهُ وَ لِلْوَالِدَیْنِ فَمَنْ لَمْ یَشْکُرْ وَالِدَیْهِ لَمْ یَشْکُرِ اللَّهَ وَ أَمَرَ بِاتِّقَاءِ اللَّهِ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ فَمَنْ لَمْ یَصِلْ رَحِمَهُ لَمْ یَتَّقِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ.الخصال، ج۱، ص: ۱۵۷،
راهبرد چهارم : شکرگزاری و سخن گفتن از نعمت‌های بی‌پایان خداوند
چهارمین توصیه در بخش روابط کلامی ، شکرگزاری و سخن گفتن از نعمت‌های بی‌پایان خداوند است. این امر به رضایت افراد از زندگی کمک می‌کند، خداوند متعال در آیه ۱۲ سوره لقمان اشاره می‌کند که شکرگزاری از مواهب الهی در درجه اول برای خود فرد مفید و سودمند است .
” وَ مَنْ یَشْکُرْ فَإِنَّما یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ” این آیه بى نیازى خدا را خاطرنشان مىسازد و میفرماید فایده شکر تنها به خود شاکر عاید می‌شود، هم چنان که ضرر کفران هم به خود کفران کننده عاید می‌گردد نه به خدا، چون خدا غنى مطلق است و احتیاج به شکر کسى ندارد[1].
بخشی از سپاسگزاری از خداوند، ارج نهادن و تشکر از تلاش انسانهایی است که در حق فرد، کمکی و لطفی داشته‌اند. امام رضا علیه السلام می‌فرمایند: هر کس از نعمت دهنده های مخلوق خدا سپاسگزاری نکند در حقیقت از خالق آنها و خدای عَزَّ وَ جَلَّ سپاسگزاری نکرده است[2].
۱- ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۶، ص: ۳۲۱
۲- قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع یَقُولُ مَنْ لَمْ یَشْکُرِ الْمُنْعِمَ مِنَ الْمَخْلُوقِینَ لَمْ یَشْکُرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ. وسائل الشیعة، ج۱۶، ص: ۳۱۳ ،
