مراقبتهای دوران بلوغ دختران

تعريف بلوغ

 از نظر لغوي بلوغ يعني پختگي و به حد رشد وكمال رسيدن. بلوغ فرآيندي طبيعي است و طي آن تغييرات جسمي و رواني زنجيروارومتعاقب هم در نوجوان رخ مي دهد كه هر دوي اين تغييرات لازمه تكامل و ثتبيت شخصيت وي مي باشند.
 دوره نوجواني را دوره تغييرو چالش ناميده اند. چون از طرفي خصوصيات  جسمي،  اخلاقي و رواني نوجوان درحال تغييراست و به رشد كامل خود نزديك ميشود و ازطرف ديگر دراين دوره با مسايل و مشكلات مهمي روبرو ميشودكه بايد مهارت برخورد با آنها را كسب كرده باشد.
 هرچند در مورد سن شروع وتكميل بلوغ اتفاق نظر وجود ندارد. بيشتر محققين سن بلوغ دردخترهارا 16-9 سالگي و پسرها را17-10 سالگي ميدانند.
 دوره بلوغ آخرين  مرحله رشد و تربيت است وشناخت خصوصيات اين دوره ها ما را در تربيت جوانان و بزرگسالان فردا ياري ميكند.

تغييرات جسماني دروان بلوغ

 شروع مرحله بلوغ با يك سري تغييرات بيولوژيك همراه است.مراحل ايجاد اين تغييرات عبارتند از:
1-    جوانه زدن پستانها
2-    جهش رشد
3-     رويش موهاي ناحيه زهار( ناحيه شرمگاهي)
4-     شروع نخستين عادت ماهانه
5-     رويش موي زير بغل
6-     تكامل رشد رحم وواژن
علاوه بر تغييرات فوق، ترشحات غدد جنسي در اين دوران باعث تغيير در ميزان فعاليت غدد چربي و عرق شده و باعث پيدايش جوش غرور و تغيير بوي بدن خواهد شد.

انواع بلوغ

قابل ذكر است كه عامل وراثت، عوامل محيطي مثل شرايط جغرافيايي، تغذيه وشرايط رواني و تربيتي حاكم بر محيط خانوادگي و اجتماعي در سن شروع بلوغ دخالت دارند.
الف) بلوغ زودرس:چنانچه قبل از 7 سالگي علايم بلوغ دردختري ظاهرشود بلوغ زودرس رخ داده است. معمولاً كودكاني كه درمناطق گرم وكم ارتفاع و يا نقاط شهري زندگي ميكنند و يا چاق هستند زودتر بالغ مي شوند.

ب) بلوغ دير رس:  اكثردختران تا13سالگي بالغ مي شوند ولي چنانچه يكي از حالات زير رخ دهد بلوغ ديررس ناميده ي شود.
1) تا 13 سالگي رشد پستانها آغازنشود.
2) تا سن 16 سالگي نخستين قاعدگي اتفاق نيفتد
3) تا5 سال پس ازبزرگ شدن پستانها قاعدگي رخ ندهد.

رشد پستانها

رشد پستانها دربيشتر از85% دخترها، يكي از نخستين علايم بلوغ است. در ابتدا دخترها در ناحيه زير نوك سينه برجستگي كوچكي احساس ميكنند وحساسيت اين قسمت ازبدن در اين زمان كاملاً طبيعي است كه با گذشت زمان كم  و برطرف ميشود اما ممكن است درمراحل خاصي ازدوره ماهانه مثلاً قبل ازعادت ماهانه مجدداً احساس شود. پستانهاي يك زن بعدها مي تواند براي نوزادش شير توليد كند. لازم به ذكراست اندازه پستان بر توانايي توليد شير تأثيري ندارد. بطور كلي در دخترها رشد پستانها  وموي شرمگاهي معمولاً قبل از نخستين عادت ماهانه آغاز ميشود. اگرعادت ماهانه پيش ازآغازرشد پستانها اتفاق بيفتد بايد فرد را ازنظر ناهنجاري جسمي مورد بررسي قرارداد.

جهش رشد.
 جهش رشد يكي از نشانه هاي بلوغ است و افزايش قد و وزن از مهمترين تغييرات اين دوره است. اين تغييرات از مغزشروع مي شوند. جهش رشد و بلوغ با فعاليت هيپوتالاموس شروع مي شود هيپوتالاموس ناحيه اي از مغزاست كه با غده هيپوفيز كه آنهم در مغز قرار دارد مرتبط است.

 قاعدگي

 قاعدگي كه به آن عادت ماهيانه، رگل و يا پريود شدن هم مي گويند ازاساسي ترين و مهمترين تغييرات دوره نوجواني يك دختر است. اين پديده طبيعي درسن 9 تا 16 سالگي و به طور متوسط 13 سالگي در دختران نوجوان رخ مي دهد. قاعدگي خونريزي طبيعي بدون دردي است كه معمولاً هر 32-28 روزيكبار صورت مي گيرد اين خون از مجراي تناسلي كه خيلي نزديك به محل خروج ادرار است خارج ميشود. قاعدگي اززمان بلوغ تا دوره  ميانسالي بطورمرتب هرماه انجام ميشود ودردوره ميانسالي وحدود سن50 سالگي قطع ميشود كه به اين مرحله يائسگي ميگويند.
قاعدگي نتيجه رشد تخمدانهاست. تخمدانها از ابتداي تولد وجود دارند ولي چندان فعال نيستند.در دوره نوجواني رشد تخمدانها به حدي ميرسد مه فعاليت خود را آغاز ميكنند.

 

 دورت عادت ماهانه( سيكل پريود) 

اولين روز يك دوره خونريزي تا اولين روز خونريزي بعدي را يك دوره عادت ماهانه مي نامند چنانچه دوره عادت ماهانه بيشتر از 35 روز و يا كمتر از 21 روز طول بكشد بايد به پزشك مراجعه كرد. دوره  عادت ماهانه وحتي روزهاي خونريزي درهرفرد ثابت نيست و ممكن است تغيير كند. ممكن است دوره هاي عادت ماهانه  تا مدتي بعد ازنخستين خونريزي نامنظم باشد ولي اگرپس از 2 تا 3 سال منظم نشد بايد به پزشك مراجعه نمود.
مدت خونريزي معمولاً 3 تا 8 روزاست و بجز 5/2- 2سال اول كه ممكن است قاعدگي  نامنظم باشد براي هرفرد اين مدت تقريباً ثابت است
 مقدار خونريزي  درهرقاعدگي 30تا 80 ميلي ليترو به طور متوسط 30 تا 40 ميلي ليتراست حداكثر خونريزي در روزهاي اول تا سوم اتفاق ميافتد و ازآن به بعد كاهش يافته وحتي به صورت لكه‌بيني ميباشد.
درشرايط زير بايد به پزشك  مراجعه كرد.
1-    طول مدت  خونريزي بيش ازهشت روز يا كمتراز سه روز
2-     دفع لخته هاي بزرگ همراه با خونريزي
3-     وجود درد شديد( بخصوص بيش از 3 روز)
4-    عدم شروع قاعدگي تا سن 16 سالگي
5-     لكه بيني در فواصل قاعدگي
6-    عدم وجود هيچكدام ازصفات ثانويه جنسي تا 14 سالگي

بهداشت دوران قاعدگي

در دوران عادت ماهانه به علت بازبودن دهانه رحم و اين كه خون، محيط مناسبي براي رشد انواع ميكروب است رعايت بهداشت فردي بسيار مهم است و عدم  رعايت آن منجر  به ايجاد عفونت وعوارضي ازقبيل نازايي در آينده مي شود.
 نشانه هاي عفونت در ناحيه ادراري تناسلي دردختران و زنان عبارتند از
•    درد يا سوزش هنگام ادرار
•    هرگونه افزايش ترشح از مهبل
•    هرگونه تغيير رنگ يا تغييربو درترشحات مهبلي
•     هرگونه زخم، جوش يا تاول درناحيه تناسلي يا نزديك به آن
•    احساس درد يا خارش در داخل يا اطراف ناحيه تناسلي
•    ورم دربالاي پاها و نديك به ناحيه تناسلي
•     خونريزي كه به دليل قاعدگي نباشد.
براي پيشگيري از مشكلات فوق الذكر، دردوران قاعدگي نكات زير را به دقت رعايت نمائيد.
•    از نوار بهداشتي استفاده كنيد.
•    چنانچه امكان استفاده از نوار بهداشتي را نداريد، از پارچه هايي معمولي و قابل شستشو كه به دقت با آب و صابون شسته شده و در آفتاب و در محلي تميزخشك شده استفاده نمائيد. بهتراست قبل ازاستفاده آنها را اطو كنيد.
•    نوارها را با فاصله  كم وحداكثر هر3 تا4 ساعت و يا بلافصله پس ازخيس شدن عوض كنيد.
•    قبل و بعد از  عوض كردن نوار بهداشتي دستان خود را با آب و صابون بشوييد.
•    نوار بهداشتي را پس از مصرف داخل كاغذ وكيسه نايلون پيچيده و درسطل زباله درب داربيندازيد.
•     هميشه از لباس زير نخي استفاده كنيد. و آن را مرتب عوض كرده وپس از شستن در آفتاب خشك كنيد.
•    به علت نزديك بودن مقعد به ناحيه تناسلي در خانمها امكان انتقال انواع ميكروبها به دستگاه تناسلي وجود دارد پس براي جلوگيري از عفونت، موقع طهارت بايد ابتدا ناحيه تناسلي و سپس معقد شسته شود حتي الامكان از آب سرد استفاده نشود چون سبب به وجودآمدن انقباض و درد زير شكم خواهد شد.

باورهاي نادرست در مورد قاعدگي

باورهاي نادرستي در مورد قاعدگي وجود دارد كه نه تنها دربسياري از موارد اشتباه است بلكه بسيار خطرناك و زيان آور هم مي باشند.
در اينجا به تعدادي از اين باورها و نحوه صحيح برخورد با آنها آشاره ميكنيم
–    بعضي معتقدند كه در هنگام قاعدگي نبايد حمام كرد يا طهارت گرفت، درصورتي كه  اگرخون شسته نشود محل بسيار مناسبي براي رشد ميكروبهاست. بنابراين بايد شست و شو  بيشتر و دقيق تراز مواقع  عادي باشد. استحمام روزانه سبب شادابي جسمي و روحي شما ميشود. استفاده  ازدوش آب گرم، هم عاملي در پيشگيري ازعفونت است و هم بدليل  شل كردن(relaxation) عضلات سبب كاهشهاي انقباضي ناحيه شكم خواهد شد. البته بهتر است  به شكل ايستاده استحمام كرد و از نشستن دركف حمام و وان و ازرفتن به استخر يا دريا خودداري كرد.

–    بعضي ها فكر مي كنند كه دوران قاعدگي  نبايد ورزش كرد درصورتي كه ورزش هاي  سبك سبب دستيابي فرد به آرامش بيشتر خواهد شد. ورزش سرعت جريان خون را زياد ميكند و به كاهش اضطراب، سردرد، بيقراري و عصبانيت فرد منجرمي شود.

–    بعضي ازافراد تصور مي كنند فردي كه قاعده است اگر دست به چيزي بزند آن را نجس ميكند. درصورتي كه تماس فرد قاعده به صورت خشك يا خيس باعث انتقال آلودگي و  نجاست نمي شود.

–    بعضي ها معتقدند كه هنگام قاعدگي نبايد مايعات، لبنيات، ترشي جات و بعضي از غذاها مصرف شود. لازم به ذكر است كه به علت از دست رفتن مقداري از خون بدن، نياز به مايعات به خصوص آب افزايش مي يابد. نوشيدن چند ليوان آب در روز به هضم غذا نيزكمك ميكند و سبب كاهش يبوست مي شود وهمچنين به داشتن پوست صاف و بدون لك وجوش كمك مي كند. دراين مدت بهتر است از غذاهاي نفاخ( مثل سير، پياز و ياحبوبات) كمتر استفاده كرد و بدليل آينكه  در اين دوران  بدن آب بيشتري نگهداري مي كند ممكن است  ورم ايجاد شود براي كاهش اين مسئله مي توان ازحدود يك هفته  قبل ازشروع قاعدگي  مصرف نمك را كم كرد. درخصوص مصرف بقيه موادغذايي در اين دوران محدوديتي عنوان نشده است. دراين دوران بهتراست معده پر و سنگين نباشد و تعداد وعده هاي غذايي به پنج يا شش وعده سبك در روز تقسيم شود.

تغذيه دردوران بلوغ

بسياري ازبيماريهاي دوران بزرگسالي مانند بيماريهاي قلبي و عروقي، افزايش فشارخون، بعضي ازسرطانها،افزايش چربي خون و ديابت به نحوه تغذيه مرتبط است وچون عادت غذايي از دوران كودكي ونوجواني شكل مي گيرد بنابراين اصلاح عادت غذايي اين دوران ميتواند از بروز اين بيماريها دربزرگسالي پيشگيري كند.
 نوجوانان بدليل سوخت وساز بالاي بدن فعاليت زياد، به انرژي بيشتري نياز دارند و ازطرفي بايد جلوي چاقي بيش از حد خود را بگيرند. اگر تغذيه درست ومناسب باشد نه نيازي به پرخوري است ونه احتياجي به رژيم گرفتن.

توصيه هاي غذايي روزانه جهت نوجوانان

•    در برنامه غذايي نوجوانان تمام گروه هاي موادغذايي( شير، لبنيات، گوشت و حبوبات ومغزها،ميوه ها و سبزيها- نان و غلات) گنجانده شود.
•    نوجوانان به3 وعده غذاي اصلي و2 ميان وعده در طول روز نيازدارند.
•    توجه به صبحانه ضروري است ونخوردن  صبحانه ميتواند اثرات منفي دريادگيري دانش آموزان داشته باشد.
•     بهتر است بجاي مصرف موادغذايي كم ارزش يا بي ارزش مثل نوشابه هاي گازدار،چيپس، پفك، شكلات، غذاهاي آماده و… از انواع ميوه هاي تازه وخشك نظير خرما، كشمش، انجير خشك، توت خشك، بادام، پسته وگردو استفاده گردد.

 

عوامل بروز كم خوني فقر آهن

درسنين بلوغ به علت جهش رشد نياز به آهن در دختر و پسرافزايش مي يابد. البته در دختران به علت شروع عادت ماهانه وخونريزي و دفع مقداري از آهن بدن در اين دوران نياز به اهن بيشتر مي شود.
چنانچه به دلايلي ميزان دريافت يا جذب آهن كم و يا دفع آهن بيش از حد باشد نوجوان به كم خوني فقرآهن مبتلا خواهد شد. در اينجا به ذكرچند مورد اشاره مي كنيم.
•    مصرف ناكافي موادغذايي آهن دار مثل گوشت قرمز
•    مصرف ناكافي موادغذايي داراي ويتامينC( ويتامينC جذب آهن را افزايش مي دهد)
•    مصرف نان هاي  داراي جوش شيرين(كاهش دهنده جذب آهن)
•    جانشين شدن غذاهاي غير خانگي( انواع ساندويج ها مثل سوسيس، كالباس اغلب آهن كافي ندارند) بجاي غذاي سفره
•    خونريزي هاي شديد عادات ماهانه
•    مشكلات دنداني كه منجر به كم اشتهايي و كاهش  دريافت موادغذايي ازجمله آهن ميشود.
•    آلودگي هاي انگلي مثل ژيارديا و كرم قلابدار كه موجب دفع آهن مي شود.
•    خوردن چاي قبل و بعد از غذا از جذب آهن جلوگيري مي كند.

 

علايم كم خوني و فقر آهن

ازنشانه هاي كم خوني فقرآهن ميتوان به رنگ پريدگي دائمي داخل پلك چشم و لبها،كم رنگ شدن خطوط كف دست، احساس ضعف وخستگي، سياهي رفتن چشم، سرگيجه، سردرد، بي اشتهايي، حالت تهوع، خواب رفتن  و سوزن سوزن شدن دستها و پاها، كاهش قدرت يادگيري و عدم تمايل به فعاليتهاي فيزيكي اشاره كرد.
در كم خوني شديد فقر آهن، نشانه هاي تنگي نفس، تپش قلب وورم قوزك اضافه مي شود.
 توصيه هاي غذايي به منظور پيشگيري از كم خوني فقرآهن
•    دربرنامه غذايي روزانه ازمواد غذايي داراي آهن مثل انواع گوشت، جگر، حبوبات، سبزيجات سبزتيره( اسفناج وجعفري و…) استفاده كنيد.
•     از سبزيجات تازه  و سالاد( فلفل دلمه اي، گوجه فرنگي، كلم، گل كلم و…) وجوانه غلات و حبوبات بعلت ميزان بالاي ويتامين C موجود در آنهاجهت افزايش جذب آهن همراه غذا استفاده كنيد.
•    ازنوشيدن چاي ( به ويژه چاي پررنگ) قهوه و دم كرده هاي گياهي 1 ساعت قبل و 1 ساعت تا 2 ساعت پس از مصرف غذا خودداري كنيد.

تغييرات رفتاري، رواني و اجتماعي در دوران بلوغ

دوره  بلوغ سرشار از تنشهاي عاطفي ورواني است.نوجوان كه درحال جدا شدن ازوابستگي هاي دوره كودكي و ورود به دوره بزرگسالي است با تضادها وكشمكش هاي گوناگون رواني روبرو خواهد شد. آگاهي از اين تغييرات سبب مي شود تا نوجوانان با هشياري به تحريكات محيطي پاسخ دهد و دگرگوني هاي دوره خود را كنترل نمايد به گونه اي كه قادر باشد درشرايط مناسبي ازنظرسلامت و استحكام رواني با مشكلات كمتري دوره نوجواني را پشت سر بگذارد و بحرانهاي رواني آينده را نيزكنترل كند. در اين بخش  به تغييرات ايجاد شده دراين دوران مي پردازيم.

تغييرات ذهني  و فكري

 يكي از تغييرات مهمي كه در دوره نوجواني صورت مي گيرد رشد ذهني و فكري فوق العاده است. اين رشد بسيار  زياد فكري و ذهني قابل مقايسه با رشد مغزي  فوق العاده است كه ازابتداي تولد تا دو سالگي صورت مي گيرد. ازسن 15-12 سالگي تفكر منطقي، صوري،قدرت استدلال  و نتيجه گيري يا به عبارتي تفكر انتزاعي درنوجوان شكل ميگيرد.
 در همين زمان ساير توانايي هاي ذهني نوجوانان ازجمله قدرت حافظه نيزافزايش يافته است. درنتيجه شما مطالب بيشتري رابخاطر مي سپاريد وبهتر به حل مسايل مي پردازيد.
شايد بدست آوردن اين توانايي فكري دردوران نوجواني باعث شود كه نوجوانان گاهي نظر بزرگسالان را قبول نداشته باشند. يك نوجوان ازنظررشد فكري وهوشي به حد يك  بزرگسال ميرسد و آنچه بين تفكر بزرگسالان ونوجوان تفاوت مي گذارد در رشد هوش و فكرنيست بلكه درميزان تجربه اي است كه يك بزرگسال بخاطر سن بيشترش كسب كرده است.

تغييرات  عاطفي

احساسات و عواطف متعدد قوي و غير قابل پيش بيني در نوجوانان وجود دارد  كه گاه درتضاد با يكديگرند  و سبب نوسانات واضح خلقي و رفتاري مي شوند از جمله:
1-    اضطراب
2-    عصبانيت، ناسازگاري و پرخاشگري
3-    افسردگي

هيجانات و احساسات يكي تجربه دروني است كه در مقابل  اتفاقات بيروني و يا دروني درخود حس مي كنيد. احساسات در تمام  لحظه هاي زندگي انسان  وجود دارند و به زندگي انسان رنگ مي دهند كه به دودسته  احساسات منفي ومثبت تقسيم ميشوند. احساسات مثبت زندگي انسان را زيبا  و شاد ميسازد و احساس ها و هيجانهاي منفي مانند ترس، غم، اضطراب، عصبانيت و تأسف، زندگي انسان را با رنج و ناراحتي همراه ميكند.
براي دستيابي به يكزندگي سالم و سرشار ازشادي و شادابي به هيجانهاي خود توجه كنيد. ازهيجانهاي منفي كم كنيد و بر هيجانهاي مثبت خود بيافزايد
 به ياد داشته باشيد احساسات  منفي كه با تغييرات فيزيولوژيك شديد همراه است بشدت براي جسم و روان شما خطرناك هستند.

دلايل  اهميت بيشتر دوستان وهمسالان براي نوجوان

•    اواحساس مي كند كه دوستانش بهتر او را درك مي كنند.
•    مسايل ومشكلات مشابهي دارند و با صحبت كردن در مورد اين مشكلات احساس مشترك ومشابهي پيدا مي كنند.
•    ايده ها، افكار و آرزوهاي نوجوانان متفاوت ازبزرگسالان است. بنابراين ترجيح مي دهند اوقات بيشتري  با هم باشند. فشارهاي گروهي به دودسته مثبت ومنفي تقسيم ميشوند.
•    فعاليتهاي گروهي مثبت در شكل گيري رفتارهاي اجتماعي مطلوب موثرند فشار مثبت زماني  است كه مثلاً فردي ميخواهد مدرسه را ترك كند يا تمايلي به ادامه تحصيل يا ورزش نداردولي چون مي بيند همه دوستانش ورزش ميكنند وادامه تحصيل مي دهند اوهم اين كار را مي كند.
 اما فشارهاي گروهي  هميشه مثبت نيستند. فشار منفي همسالان  زماني است كه اومايل  نيست رفتار نامناسبي انجام دهد ومخالف اين كاراست ولي دوستانش بر او فشار مي آورند كه چنين كاري كند. فشارهاي منفي  همسالان دليل بسياري ازمشكلات و آسيبهاي اجتماعي است. بسياري ازافرادي كه دچار اعتياد، فرارازخانه، بيماريهاي مانند سيفليس، هپاتيت، ايدز و بيبند و باري شده اند به دليل فشارهاي منفي همسالان وناتواني مقابله با اين فشارها  بوده است. نوجوانان بايد بياموزند تا به كمك خانواده توان مبارزه با خواستهاي منفي گروه را كسب كند و به انحراف كشيده نشود.
نوجوان گرامي: براي اينكه بتوانيد در مقابل چنين فشارهاي منفي مقاومت نمائيد در توانايي مهم و ضروري دوره نوجواني را بياموزيد.
1-    تفكر نقاد
2-    رفتار قاطعانه

نيازهاي نوجوان
دانستيم كه يك كودك، مراحل رشد را طي ميكند تا به حساسترين دوره حيات خويش يعني مرحله بلوغ مي رسد در اين دوره است كه شخصيت رو به تكامل مي رود.
شخصيت در واقع رفتارهايي است كه فرد به منظور سازگاري با محيط خويش  و در نتيجه  بهتر زيستن از خود بروز مي دهد.
اما شخصيت فرد چگونه شكل مي گيرد؟ در اينجا بايد كل وجود فرد را به عنوان شخصيت وجودي وي در نظرگرفت كه در اين حالت مشاهده مي شود وي از دو عنصر اساسي متشكل  است.
1-    وراثت يعني آنچه كه ازپيش تعيين شده و فرد با آن خصوصيات به دنيا مي آيد.
2-    محيط يعني آنچه كه بعدها باعث تجربه آموزي وي مي شودو شخصيت او را متبلور مي سازد.
3-    عامل سومي كه در ارتباط با دو عنصر اساسي ساخت شخصيت است تفكر و انديشه، به عبارتي،خود فرد است. عاملي كه در اختيار و اراده فرد مي باشد وتصميم گيرنده است. اينك پرسشي ديگر مطرح است: چه چيزباعث ارتباط فرد با محيط مي شود؟
جواب اين است: نيازها
نياز يعني  كشش وتمايلي كه فرد را به عمل واميدارد.بنابراين بدون نياز، شخصيتي وجود ندارد..
1-    نيازهاي جسماني: گرسنگي، تشنگي
2-    نيازهاي رواني: عشق ومحبت
3-    نيازهاي اجتماعي: عضويت در گروه

•    نيازهاي فيزيولوژيك
•    نيازبه استقلال- عدم وابستگي به ديگران
•    نيازبه احترام وموقعيت اجتماعي
•    نيازبه تنهايي و انزوا
•     نيازبه محبت
•    نيازبه فلسفه سالم و مثبت براي زيستن
•    نياز به خود شكوفايي
•    نيازبه جبران شكست

دانشگاه علوم پزشکی قم