شیوه ذکر گفتن در کلام استاد عرفان امام خمینی
این افعال عبادیه و مناسک الهیه، علاوه بر آنکه خود دارای صُوَر غیبیه […] هستند که تشکیل «بهشت جسمانی» دهند، در روح نیز ملکاتی حاصل کنند که مبدأ «بهشت متوسط» گردند، و این، یکی از اسرار تکرار اذکار و اعمال است؛ زیرا زبان که ذکر الهی را تکرار کرد، کم‌کم قلب هم باز می‌شود و آن نیز متذکر می‌شود. چنان‌چه از تذکر قلب، زبان نیز متذکر می‌شود. شیخ عارف کامل شاه‌آبادی روحی فداه می‌فرمود:
شاید این مطالب را هم بپسندید:
«بايد انسان در وقت ذكر مثل كسى باشد كه كلام دهان طفل مى‌گذارد و تلقين او مى‌كند براى اينكه او را به زبان بياورد، و همين‌طور که انسان بايد ذكر را تلقين قلب كند، و مادامی كه انسان با زبان ذكر مى‌گويد و مشغول تعليم قلب است، ظاهر به باطن مدد مى‌كند. همين كه زبانِ طفلِ قلب باز شد، از باطن به ظاهر مدد می‌شود، چنان‌چه در تلقين طفل نيز چنين است: مادامی كه انسان كلام دهان او مى‌گذارد، او را مدد مى‌كند. همين‌كه او آن كلام را به زبان اجرا كرد، نشاطى در انسان توليد مى‌شود كه خستگى سابق را برطرف مى‌كند. پس در اول، از معلم به او مدد مى‌شود و در آخر، از او به معلم مدد مى‌شود.»
انسان اگر مدتی مواظبت کند در نماز و اذکار و ادعیه به این ترتیب، البته [برای] نفس، [حضور قلب] عادی می‌شود و اعمال عبادی هم مثل اعمال عادیه می‌شود که حضور قلب در آن‌ها، محتاج به رویه نیست.
منبع: سرّ الصلوة، امام خمینی (ره)، چاپ پنجم، ص ۲۸-۲۹؛ برگرفته از عارف کامل، ص ۱۲۴-۱۲۶
