سیر مطالعاتی دینی
راهنماي سير مطالعاتي آثار آيت الله مصباح يزدي
مقدمه
حضرت آيت الله مصباح ـ‌مد ظله‌ـ از معدود چهره‌هاي برجسته در ميان متفکران جهان اسلام است که با انديشه‌اي ژرف و اصولي در حوزه‌هاي مختلف علوم اسلامي و انساني داراي نظر و صاحب رأي است و آثار ايشان در گستره وسيعي از زمينه‌هاي علوم مورد اقبال و استفاده اقشار مختلف و سطوح گوناگون علمي قرار دارد، تا آنجا که رهبر معظم انقلاب اسلامي، حضرت آيت‌الله خامنه‌اي -ادام‌الله‌ظله‌العالي‌ـ درباره ايشان فرموده‌اند:
«بنده نزديك به چهل سال است كه جناب آقاى مصباح را مى‌شناسم و به ايشان به عنوان، يك فقيه، فيلسوف، متفكر و صاحب نظر در مسايل اساسى اسلام ارادت دارم.»
«اگر خداى متعال به نسل كنونى ما، اين توفيق را نداد كه از شخصيت‌هايى مانند علامه طباطبائى و شهيد مطهرى استفاده كند، اما به لطف خدا اين شخصيت عزيز و عظيم القدر، خلأ آن عزيزان را در زمان ما پر كرده است.»
در پي درخواست‌هاي مکرر بسياري از علاقه‌مندان به معارف اسلامي براي فراهم آوردن سيري مطالعاتي از آثار گران‌سنگ حضرت استاد، بر آن شديم تا اين خواسته ايشان را اجابت کنيم و در حد مقدور آثار ايشان را دسته‌بندي و معرفي نماييم. به اين منظور، دو نوع طبقه‌بندي را مد نظر قرار داديم: طبقه‌بندي آموزشي، و طبقه‌بندي موضوعي. در هر دو دسته‌بندي، سعي بر اين بوده است تا آثار از آسان به مشکل مرتب گردند. هم‌چنين براي آن‌که يافتن مطالب مورد نظر در ميان آثار مختلف آسان‌تر شود، در معرفي هر اثر، سر فصل هاي کلي مورد بحث در آن کتاب را آورده‌ايم.
لازم به ذکر است که در اين سير مطالعاتي، تنها آثاري گنجانيده شده‌اند که تاکنون در قالب کتاب به چاپ رسيده‌اند، و از ذکر مقالات، سخنراني‌هاي چاپ نشده، يا آثاري که به ساير اشکال منتشر شده‌اند خودداري شده است.
دسته‌بندي آموزشي
کتاب‌هاي حضرت آيت‌الله مصباح را مي‌توان از ديدگاه‌هاي متفاوت و براي اهدافي گوناگون دسته‌بندي کرد و هر دسته‌بندي فايده و آثار خود را دارد: در يک تقسيم، مي‌توان کتاب‌ها را به دو گروه کلي آموزشي و غيرآموزشي تقسيم کرد. منظور از کتاب‌هاي آموزشي، کتاب‌هايي است که براي دوره‌هاي آموزشي و فراگيران خاص تدريس، يا به اين منظور تأليف شده‌اند و فراگيري آنها نيازمند تدريس توسط استاد است. در مقابل، کتاب‌هاي غيرآموزشي، کتاب‌هايي هستند که به‌منظور آموزش نوشته نشده‌اند. اين گروه از کتاب‌ها خود به دو دسته تقسيم مي‌شوند: کتاب‌هاي تخصصي و کتاب‌هاي عمومي. مقصود از کتاب‌هاي تخصصي، کتاب‌هايي است که حاصل تحقيقات و ژرف‌انديشي‌هاي استاد است و مخاطب آنها محققان و متخصصان يک رشته علمي‌اند. ولي کتاب‌هاي عمومي به کتاب‌هايي مي‌گوييم که مخاطب آنها عام بوده، براي استفاده عموم طرح گرديده و يا به رشته تحرير درآمده‌اند. در اينجا کتاب‌هاي آموزشي و تخصصي حضرت استاد را فهرست‌وار ذکر کرده، سپس سير تدريس کتاب‌هاي آموزشي را براي دو دسته از فراگيران پيشنهاد مي‌کنيم. توضيحات مربوط به هر کتاب در بخش بعد خواهد آمد.
أ. کتاب‌هاي آموزشي عبارتند از:
1. کلام و اعتقادات
1.1. مباحثي پيرامون مسائل اعتقادي و اخلاقي
1.2. آموزش عقايد
1.3. اصول عقايد(2): راه و راهنماشناسي
1.4. چکيده‌اي از انديشه‌هاي بنيادين اسلامي
2. تفسير و علوم قرآن
2.1. مجموعه معارف قرآن (شامل: خداشناسي، کيهان‌شناسي، انسان‌شناسي، راه‌شناسي، راهنماشناسي، قرآن‌شناسي، اخلاق در قرآن، جامعه و تاريخ از ديدگاه قرآن، حقوق و سياست در قرآن، جنگ و جهاد در قرآن)
2.2. خلقت انسان از نظر قرآن
2.3. انسان‌شناسي در قرآن
2.4. معارف قرآن (4-5): راه و راهنماشناسي (تلخيص دروس)
2.5. انسان‌سازي در قرآن
3. اخلاق و فلسفه اخلاق
3.1. خودشناسي براي خودسازي
3.2. فلسفه اخلاق
3.3. نقد و بررسي مکاتب اخلاقي
3.4. کلمة حول فلسفة الاخلاق
4. علوم انساني
4.1. انقلاب اسلامي و ريشه‌هاي آن
4.2. پيش‌نيازهاي مديريت اسلامي
5. منطق و فلسفه
5.1. دروس فلسفه
5.2. آموزش فلسفه
5.3. چکيده چند بحث فلسفي
6. فلسفه تطبيقي (نقد مارکسيسم)
6.1. پاسداري از سنگرهاي ايدئولوژيک (6 جلد)
6.2. نقدي فشرده بر اصول مارکسيسم
6.3. ايدئولوژي تطبيقي
ب. کتاب‌هاي تخصصي از مجموعه آثار مکتوب استاد عبارتند از:
1. شرح روايات
1.1. تعليقه بر معادن الحکمة و مکاتيب الأئمة
1.2. تعليقه بر اللوامع الإلهية
1.3. تصحيح و تعليقه بر معاني الأخبار
1.4. حاشيه و تعليقه بر بحار الانوار (54-63) [كتاب السماء و العالم]
2. اخلاق و عرفان
2.1. به‌سوي خودسازي
2.2. در جستجوي عرفان اسلامي
3. کلام
3.1. الإمامة و الولاية في القرآن الکريم
4. روان‌شناسي
4.1. ديدگاه‌هاي روان‌شناختي حضرت آيت‌الله مصباح يزدي
5. منطق و فلسفه اسلامي
5.1. شرح نهاية الحکمة
5.2. تعليقة علي نهاية الحکمة
5.3. شرح برهان شفا (4 جلد)
5.4. شرح الهيات شفا (3 جلد)
5.5. شرح مجلدات اول و هشتم الأسفار الأربعة (4 جلد)
6. فلسفه تطبيقي
6.1. گفتمان روشنگر
ترتيب تدريس کتاب‌هاي آموزشي
أ. براي تدريس در دوره‌هاي آموزشي حوزوي و نيز آموزش عالي دانشگاهي در رشته‌هاي علوم انساني مانند فلسفه و الهيات:
1. آموزش عقايد (ج 1-3)
[در بحث نبوت، رجوع به اصول عقايد(2): راه و راهنماشناسي و نيز معارف قرآن (4-5): راه و راهنماشناسي (تلخيص دروس)توصيه مي‌شود]
2. مجموعه معارف قرآن (1-10)
[مي‌تواند پس از آموزش عقايد يا به موازات آن تدريس گردد.]
3. چکيده‌اي از انديشه‌هاي بنيادين اسلامي
4. خودشناسي براي خودسازي
5. آموزش فلسفه
6. فلسفه اخلاق
[مراجعه به کتاب‌هاي نقد و بررسي مکاتب اخلاقي و کلمة حول فلسفة الاخلاق نيز توصيه مي‌شود]
تبصره: درصورت نياز به مباحث فلسفه تطبيقي و نقد مارکسيسم، کتاب‌هاي زير به ترتيب مي‌توانند پس از آموزش فلسفه تدريس شوند:
1. نقدي فشرده بر اصول مارکسيسم
2. ايدئولوژي تطبيقي
ب. براي دوره‌هاي آموزشي در رشته‌هاي غير علوم انساني مذکور، ترتيب ذيل پيشنهاد مي‌شود:
7. بخش‌هايي از مجموعه معارف قرآن (شامل گزيده‌اي از: خداشناسي، کيهان‌شناسي، و قرآن‌شناسي)
8. انسان‌شناسي در قرآن
9. معارف قرآن (4-5): راه و راهنماشناسي (تلخيص دروس)
10. انسان‌سازي در قرآن
11. چکيده‌اي از انديشه‌هاي بنيادين اسلامي
12. خودشناسي براي خودسازي
13. فلسفه اخلاق
14. انقلاب اسلامي و ريشه‌هاي آن
تبصره: درصورت نياز به مباحث فلسفه تطبيقي و نقد مارکسيسم، کتاب‌هاي زير به ترتيب مي‌توانند پس از آموزش فلسفه تدريس شوند:
1. نقدي فشرده بر اصول مارکسيسم
2. ايدئولوژي تطبيقي
دسته‌بندي موضوعي
دسته‌بندي ديگر كه ان‌شاءالله به زودي براي استفاده علاقمندان در قالب جزوه‌اي منتشر خواهد شدـ بر اساس موضوع کتاب‌هاست که کمک مي‌کند تا درهر موضوع کتاب‌هاي مربوط در کنار يکديگر قرار گيرند و در مقايسه باهم مطالعه شوند. در اين فهرست سعي شده است كتاب‌هاي زيرمجموعه هر موضوع، به ترتيب آسان‌يابي مرتب شوند. همين ويژگي در تنظيم مباحثي كه در درون خود داراي ترتيب منطقي‌اند نيز درنظر گرفته شده است.
براي آشنايي اجمالي با مطالبي که در هر کتاب آمده است، ذيل هر کتاب مباحث آن به‌اجمال معرفي شده است. در اين سير، تکيه بيشتر بر کتاب‌هاي عمومي بوده است که با مطالعه قابل درک‌اند ونياز چنداني به تدريس توسط استاد ندارند. کتاب‌هاي درسي و نيز شرح و تعليقات بر کتاب‌هاي ديگر هم براي کامل‌شدن فهرست در اين طبقه‌بندي گنجانيده شده‌اند، ولي ضمن توجه به اين نکته، توضيح کم‌تري درباره آنها داده شده است.
ــــــــــــــــــــــــــــــ
