سوره هل اتی در شان چه کسانی نازل شده
واحدى در «الوسيط» و زمخشرى در «كشاف» می گویند: امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) برای شفای حسنین(ع) نذر کردند که سه روز روزه بگیرند، حسنین(ع) نیز با آنان روزه گرفتند ولی افطار هر روزشان را به تقاضای نیازمندان به آنها دادند در حالیکه خود به آن نیاز داشتند. ولذا خداوند سوره «هل أتی» را در شأن ایشان نازل فرمود و عمل آن بزرگواران را ستود. همين معنى را با تفاوت مختصرى، قرطبى در تفسيرش ذيل آيات مورد بحث نقل مى كند.
پرسش : از دید روایات اهل سنت، سوره«هل اتی» درباره چه کسانی نازل شده است؟
پاسخ: درباره شان نزول این آیه زمخشرى در تفسیرمعروف خود «کشاف» از ابن عباس چنین نقل مى کند که حسن و حسین(علیهما السلام) بیمار شده بودند پیامبر(صلى الله علیه وآله) با جمعى [از یاران] از آنها عیادت کردند،
صحابه رو به على(علیه السلام) کردند، گفتند: اى ابوالحسن! اگر براى شفاى فرزندانت نذرى مى کردى خوب بود، على(علیه السلام) و فاطمه(علیها السلام) و خادمه آنها فضه نذرکردند که اگر آنها شفا یابند سه روز روزه بگیرند [در بعضى از روایات آمده که حسن و حسین(علیهما السلام) نیز نذرکردند](1)
چیزى نگذشت که هر دو شفا یافتند و چون غذائى نداشتند: على(علیه السلام) سه صاع [من] جو، وام گرفت و فاطمه(علیها السلام) یک صاع آن را خمیر کرد و پنج قرص نان به تعداد آنها براى افطارروز اول درست کرد.
در این هنگام فقیرى بر در خانه آمد و گفت: السَّلامُ عَلَیْکُمْ اَهْلَ بَیْتِ مُحَّمَد(صلى الله علیه وآله)؛ مسکینى از مساکین مسلمانانم، مرا اطعام کنید تا خداوند شما را از غذاهاى بهشتى اطعام کند آنها مسکین را بر خود مقدّم داشتند، غذاى خود را به او دادند و آن شب چیزى جز آب نخوردند،
فردا نیز روزه گرفتند و هنگام غروب موقعى که طعامی همانند روز سابق براى افطارآماده کرده بودند، یتیمى بر در خانه ایشان آمد، این بزرگواران او را نیز بر خود مقدم شمردند و غذاى خود را به او دادند و روز سوم اسیرى آمد و همان کار را تکرار کردند، هنگام صبح على(علیه السلام) دست حسن و حسین (علیهما السلام) را گرفت و خدمت رسول خدا(صلى الله علیه وآله) آمد هنگامى که پیامبر(صلى الله علیه وآله) آنها را دید در حالى که از شدت گرسنگى مى لرزیدند،
فرمود: چقدر براى من ناراحت کننده است آنچه را در شما مى بینم و با آنها برخاست و به سراغ فاطمه(علیها السلام) رفت در حالى که در محراب عبادت بود و شدیداً گرسنه بود، پیامبر(صلى الله علیه وآله) ناراحت شد، در این هنگام جبرئیل نازل شد و گفت: اى محمد(صلى الله علیه وآله)! بگیر این سوره را، خداوند با داشتن چنین اهل بیتى به تو تبریک مى گوید و سپس سوره«هَلْ اَتى» را بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) خواند.(2)
همین معنى را با تفاوت مختصرى، قرطبى در تفسیرش ذیل آیات مورد بحث نقل مى کند و اشعارى هم از تقاضا کنندگان و بانوى اسلام در این زمینه نقل مى نماید.(3)
فخر رازى نیز در تفسیرش از واحدى در کتاب «الوسیط» و زمخشرى در «کشاف» عین این داستان را نقل کرده، ولى در ذیل آن مى افزاید: جمله «اِنَّ الاَبْرار یَشْربُون …» به صورت صیغه جمع است و شامل همه نیکان مى شود و نمى توان آن را تخصیص به یک فرد (على بن ابیطالب(علیه السلام)) داد؛ البته انکار نمى توان کرد که على(علیه السلام) در عموم این آیات داخل است؛ ولى اختصاص به او ندارد … مگر اینکه گفته شود، این سوره به هنگام انجام اطاعت مخصوص از ناحیه على(علیه السلام) نازل شده؛ ولى در اصول فقه ثابت شده است که معیار، عموم لفظ است؛ نه خصوصیت سبب!(4)
ولى گویا فخر رازى این مطلب را فراموش کرده که شان نزول می گوید این آیات درباره على(علیه السلام) و فاطمه(علیها السلام) و حسن و حسین(علیهما السلام) نازل شده است، نه خصوص على بن ابیطالب(علیه السلام) که مشکل صیغه جمع پیش آید.
به علاوه منظور از شان نزول، از میان بردن عمومیت مفهوم آیه نیست؛ بلکه منظور آن است نخستین بار که این آیات نازل شد پس از انجام آن عبادت و اطاعت و ایثار ویژه از سوى این خانواده بود و این، خود فضیتلى بزرگ و موهبتى عظیم است که بعد از انجام آن عمل، این آیات نازل گردد و به تعبیر دیگر على(علیه السلام) و خاندانش مصداق عالى این آیات، بلکه کامل ترین نمونه آن محسوب مى شوند؛ چرا که سبب نزول این آیات، عمل پاک آنها بود و اگر کسى بخواهد این فضیلت بزرگ را انکار کند، خویشتن را فریب داده است.
آلوسى نیز در روح المعانى تمام این داستان را به طور کامل از ابن عباس نقل مى کند و سپس مى افزاید:
این خبر در میان مردم مشهور است. سپس همانگونه که طریقه او است سعى مى کند آن را کمرنگ یا بى رنگ نشان دهد و براى این منظور بعد از بیان مطالبى درباره اسناد این حدیث مى افزاید احتمال نزول این آیات درباره على(علیه السلام) و فاطمه(علیها السلام) وجود دارد؛ ولى اثبات و نفى آن هیچ کدام قطعى نیست چون اخبار در این زمینه متعارض و مختلف است تازه اگر قائل به عدم نزول این آیات درباره آن بزرگواران باشیم چیزى از مقام والاى آنها نمى کاهد؛ زیرا داخل بودن آنها در عنوان «ابرار» مطلب واضحى است، بلکه (از دیگران) اولى هستند، انسان چه درباره این دو بزرگوار مى تواند بگوید؟
جز اینکه على(علیه السلام) مولاى مومنان وصىّ پیامبر(صلى الله علیه وآله) و فاطمه (علیها السلام) پاره تن رسول خدا(صلى الله علیه وآله) و جزء وجود محمد(صلى الله علیه وآله) و حسنین(علیهما السلام) روح و ریحان و سروران جوانان بهشت اند، اما مفهوم این سخن ترک دیگران نیست.(5)
ولى مى گوئیم اگر فضیلتى را با این شهرت نادیده بگیریم بقیّه فضائل نیز به تدریج به چنین سرنوشتى دچار مى شود و روزى فرا خواهد رسید که افضلیت على(علیه السلام) و بانوى اسلام و امام حسن و امام حسین(علیهما السلام) نیز زیر سوال خواهد رفت. چرا این روایت مشهور را که بزرگان محدثان و مفسران نقل کرده اند و روایت معارض قابل ملاحظه اى ندارد نادیده بگیریم و راه هاى معرفت و شناخت آن بزرگواران را به روى خود ببندیم؟!
سیوطى دانشمند معروف اهل سنتنیز در تفسیر«الدر المنثور» از ابن مردویه از ابن عباس نقل مى کند که آیه«وَ یُطعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِهِ …» درباره على(علیه السلام) و فاطمه زهرا(علیها السلام) نازل گردیده است.
شبلنجى در «نور الابصار» داستان شان نزول را به طور کامل آورده است(6) و همچنین گروه دیگرى از بزرگان مفسران و محدثان.(7)
پی نوشت:
- (1). نذر امام حسن و امام حسين(عليهما السلام) در روايت جعفى طبق نقل تفسير قرطبى آمده است (الجامع لأحكام القرآن، قرطبى، محمد بن احمد، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ اول، 1364، ج 20، ص 131 [سوره إنسان، آيات 7 الى 9] ).
- (2). الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل، زمخشرى، محمود، دارالكتاب العربي، بيروت، چاپ سوم، 1407ق، ج 4، ص 670، [سوره إنسان، آيات 11 الى 22].
- (3). الجامع لأحكام القرآن، قرطبى، محمد بن احمد، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ اول، 1364ش، ج 20، ص 131 [سوره إنسان، آيات 7 الى 9].
- (4). مفاتيح الغيب، ابوعبدالله محمد بن عمر فخرالدين رازى، دار احياء التراث العربى، بيروت، چاپ سوم، 1420ق، ج 30، ص 747، [سوره إنسان، آيات 8 الى 10].
- (5). روح المعانى فى تفسير القرآن العظيم، آلوسى، سيد محمود، تحقيق: على عبدالبارى عطيه، دارالكتب العلميه، بيروت، چاپ اول، 1415، ج 15، ص 173، [سوره إنسان، آيات 1 الى 13].
- (6). نور الأبصار في مناقب آل بيت النبي المختار(صلى الله عليه و آله و سلم)، مؤمن بن حسن شبلنجى، رضى، قم، بی تا، ص 228، (الباب الثاني في ذكر مناقب الحسن و الحسين و باقي الأئمة الاثني عشر(رضي الله عنهم) أجمعين).
- (7). گردآوري از كتاب: پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، با همکاری جمعی از فضلا و دانشمندان، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1386ش، چاپ ششم، ج 9، ص 276.
کلید : یطعمون الطعام علی حبه تفسیر آیه 8 سوره انسان معنی کلمه یطعمون شان نزول آیه 8 سوره انسان معنی تبصرون آیه 8 سوره انسان در شان کدام معصومین است معنی یطعمون سوره هل اتی در شان چه کسانی نازل شده سوره هل اتی در شان چه کسانی نازل شده سوره هل اتی در شان چه کسانی نازل شده سوره هل اتی در شان چه کسانی نازل شده سوره هل اتی در شان چه کسانی نازل شده سوره هل اتی در شان چه کسانی نازل شده سوره هل اتی در شان چه کسانی نازل شده سوره هل اتی در شان چه کسانی نازل شده سوره هل اتی در شان چه کسانی نازل شده سوره هل اتی در شان چه کسانی نازل شده سوره هل اتی در شان چه کسانی نازل شده سوره هل اتی در شان چه کسانی نازل شده
