سنخیت خالق و مخلوق

آيا ميان خدا و معلولات سنخيت وجود دارد؟ اگر وجود دارد چگونه سنخيتى است؟

سنخيت علت و معلول ترديدى نيست كه هر معلولى از هر علتى بوجود نمى‏آيد و حتى ميان پديده‏هاى متعاقب يا متقارن هم هميشه رابطه عليت برقرار نيست بلكه عليت رابطه خاصى است ميان موجودات معينى و به ديگر سخن بايد ميان علت و معلول مناسبت‏خاصى وجود داشته باشد كه از آن به سنخيت علت و معلول تعبير مى‏شود اين قاعده نيز از قضاياى ارتكازى و قريب به بداهت است كه با ساده‏ترين تجربه‏هاى درونى و بيرونى ثابت مى‏گردد. اما سنخيت و مناسبتى كه بين علت و معلول لازم است در مورد علتهاى هستى بخش و علتهاى مادى و اعدادى تفاوت دارد در مورد اول ويژگى اين سنخيت را مى‏توان با برهان عقلى اثبات كرد و تقرير آن اين است. چون علت هستى‏بخش وجود معلول را افاضه مى‏كند و به تعبير مسامحى به معلول خودش وجود مى‏دهد بايد خودش وجود مزبور را داشته باشد تا به معلولش بدهد و اگر آن را نداشته باشد نمى‏تواند اعطاء و افاضه كند معطى الشى‏ء لا يكون فاقدا له و با توجه به اينكه با اعطاء وجود به معلول چيزى از خودش كاسته نمى‏شود روشن مى‏گردد كه وجود مزبور را بصورت كاملترى دارد به گونه‏اى كه وجود معلول شعاع و پرتوى از آن محسوب مى‏شود. پس سنخيت بين علت هستى‏بخش و معلول آن به اين معنى است كه كمال معلول را به صورت كاملترى دارد و اگر علتى در ذات خودش واجد نوعى از كمال وجودى نباشد هرگز نمى‏تواند آن را به معلولش اعطاء كند و به ديگر سخن هر معلولى از علتى صادر مى‏شود كه كمال آن را بصورت كاملترى داشته باشد. ولى چنين سنخيتى بين علتهاى مادى و اعدادى و معلولاتشان وجود ندارد زيرا آنها اعطا كننده و افاضه كننده وجود نيستند بلكه تاثير آنها محدود به تغييراتى در وجود معلولات مى‏باشد و با توجه به اينكه هر چيزى موجب هر گونه تغييرى نمى‏شود اجمالا بدست مى‏آيد كه نوعى مناسبت و سنخيت بين آنها هم لازم است ولى نمى‏توان ويژگى اين سنخيت را با برهان عقلى اثبات كرد بلكه تنها بوسيله تجربه بايد تشخيص داد كه چه چيزهايى مى‏توانند منشا چه تغييراتى در اشياء بشوند و اين دگرگونيها در چه شرايطى و به كمك چه چيزهايى انجام مى‏پذيرد.

مثلا هرگز عقل نمى‏تواند با تحليلات ذهنى دريابد كه آيا آب موجود بسيطى است‏يا مركب از عناصرى ديگر و در صورت دوم از چند عنصر و از چه عناصرى تركيب مى‏يابد و براى تركيب آنها چه شرايطى لازم است و آيا شرايط مفروض جانشين پذير هستند يا نه. پس اثبات اينكه آب از دو عنصر اكسيژن و ئيدروژن با نسبت‏خاصى تركيب يافته و براى تركيب آنها درجه حرارت و فشار خاصى لازم است و جريان الكتريكى مى‏تواند در سرعت تركيب آنها مؤثر باشد تنها از راه تجربه امكان‏پذير مى‏باشد آموزش فلسفه مصباح يزدى/ درس سى و يكم.

پرسمان